Miejscowości gminy Żarów w latach 1945-1948: przynależność administracyjna i ludność

Na początku 1944 roku, kiedy Armia Czerwona przekroczyła przedwojenną wschodnią granicę Polski, obszar państwa sprzed 1939 roku był podzielony administracyjnie przez niemieckiego okupanta na: tereny włączone do III Rzeszy (Kraj Warty, Gdańsk-Prusy Zachodnie, Prusy Wschodnie wraz z Bezirk Bialystok i Górny Śląsk), Generalne Gubernatorstwo i okupowane tereny ZSRR (Komisariat Rzeszy Wschód i Komisariat Rzeszy Ukraina). W ciągu kolejnych miesięcy front przesuwał się w głąb przedwojennego terytorium Polski. Jednak zgodnie z ustaleniami konferencji teherańskiej z 1943 roku, wiadomym było, że wschodnie ziemie przedwojennej Polski (na wschód od linii Curzona) zostaną włączone do ZSRR, a wschodnie tereny Niemiec (na wschód Odry i Nysy) zostaną włączone do Polski (dokładniejsze określenie tych zmian terytorialnych nastąpiło w czasie konferencji jałtańskiej i poczdamskiej). Z tego powodu na ziemiach polskich zajętych przez Armię Czerwoną na początku 1944 roku nie utworzono polskiej administracji. Dopiero po przekroczeniu w lipcu 1944 linii Bugu, czyli przyszłej wschodniej granicy Polski, powołano (21 lipca 1944 roku) polskie władze w postaci Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN). W miesiąc po rozpoczęciu swojej działalności (21 sierpnia 1944 roku) PKWN wydał Dekret o trybie powołania władz administracji ogólnej I i II instancji, który wszedł w życie 22 sierpnia 1944 roku. W dekrecie tym (art. 11) zniesiono strukturę administracyjną wprowadzoną przez Niemcy i przywrócono przedwojenny podział administracyjny Polski.

Po 1945 roku w Polsce zachowano trójstopniowy podział państwa na województwa, powiaty i gminy. Na podstawie dekretu z 23 sierpnia 1944 roku przywrócono również przedwojenny samorząd terytorialny. Rozwiązanie to miało być tymczasowe. Zapowiedzią przyszłych, głębszych zmian było utworzenie rad narodowych (gminnych, miejskich, powiatowych, wojewódzkich i krajowej – KRN), które kojarzono na mocy tego dekretu z samorządem terytorialnym. Rady stały się reprezentacją samorządu i jego organami uchwałodawczymi. Istotne jest, że rady narodowe były zupełnym novum w ustroju polskim. Cechą charakterystyczną ustalonego w latach 1944–1946 podziału administracyjnego kraju było istnienie dużych województw oraz tak zwanych gmin zbiorowych, a nie jednowioskowych. Gminy zbiorowe wprowadzono w Polsce na wzór gmin wiejskich istniejących w drugiej połowie XIX wieku i w okresie międzywojennym na terenie byłego Królestwa Kongresowego.

Miejscowości dzisiejszej gminy Żarów zostały podzielone w 1945 roku najpierw pomiędzy 3, a następnie 4 gminy. W granicach obwodu administracyjnego Środa Śląska znalazły się 4 wsie: Buków, Mielęcin, Pyszczyn i Zastruże, wszystkie w gminie Kostomłoty. Pozostałe należały do obwodu świdnickiego i początkowo podzielone były między gminy Żarów i Mrowiny (w dokumentach występuje pod niemiecką nazwą Konradswaldau).

Gmina Żarów: Żarów, Łażany, Mikoszowa, Przyłęgów oraz Bartoszówek, Gronów, Jaroszów, Morawa, Pastuchów, Piotrowice, Rusko

Gmina Mrowiny: Mrowiny, Bożanów, Gołaszyce, Imbramowice, Kalno z Wostówką, Marcinowiczki, Pożarzysko, Kruków, Siedlimowice, Tarnawa, Wierzbna oraz Bolesławice, Bagieniec, Sulisławice, Tomkowa, Wiśniowa, Zawiszów

W listopadzie 1945 roku gmina Mrowiny została zlikwidowana, a przynależące do niej miejscowości rozdzielono między gminy Żarów, Jaworzyna Śląska i Domanice. Dwie pierwsze zaliczały się do najmniejszych obszarowo gmin wiejskich w obwodzie-powiecie świdnickim. Według stanu z 1 sierpnia 1946 roku obszar żarowskiej wynosił 47,8 km² (4781 ha, grunty orne 3500 ha, lasy 565 ha), a jaworzyńskiej 47,1 km². Gmina Domanice zaliczała się obszarowo do grupy średniej - 65 km², ale pod względem zaludnienia była najmniejsza.

Gmina Żarów: Żarów, Bożanów, Kalno z Wostówką, Kruków, Łażany, Mrowiny, Mikoszowa, Przyłęgów, Tarnawa oraz Rusko.

Gmina Domanice: Gołaszyce, Imbramowice, Marcinowiczki, Pożarzysko, Siedlimowice oraz Borzygniew, Domanice, Chwałów, Gola świdnicka, Krasków, Maniów i Tworzyjanów

Gmina Jaworzyna Śląska: Wierzbna oraz Jaworzyna Śląska, Bagieniec, Bolesławice, Tomkowa, Nowice, Piotrowice, Sulisławice, Wiśniowa i Zawiszów

Liczba mieszkańców (06. - 10.1945 r.)
Gminy Żarów i Mrowiny (30 miejscowości):

30.06.1945 – ogółem: 8305, Polacy: 3, Niemcy: 8302
31.07.1945 – ogółem: 9084, Polacy: 711, Niemcy: 8302
31.08.1945 – ogółem: 9871, Polacy: 1569, Niemcy: 8302
30.10.1945 – ogółem: 10302, Polacy: 2000, Niemcy: 8302

Gmina Żarów (11 miejscowości):

30.12.1945 – ogółem: 5540, Polacy: 1191, Niemcy: 4449
31.01.1946 – ogółem: 6125, Polacy: 1668, Niemcy: 4447
31.03.1946 – ogółem: 6308, Polacy: 1962, Niemcy: 4346
30.06.1946 – ogółem: 6604, Polacy: 2365, Niemcy: 4239
1.11.1946 – ogółem: ?, Polacy: 4235, Niemcy: ?
1.01.1947 – ogółem: 4784, Polacy: 4307, Niemcy: 477
1.04.1947 – ogółem: 5313, Polacy: 4836, Niemcy: 477
1.07.1947 – ogółem: 6012, Polacy: 5643, Niemcy: 369
1.10.1947 – ogółem: 6225, Polacy: 6145, Niemcy: 80
01.1948 – ogółem: 6475, Polacy: 6395, Niemcy: 80

Gmina Domanice (12 miejscowości)

30.12.1945 – ogółem: 3334, Polacy: 1233, Niemcy: 2111
31.01.1946 – ogółem: 3871, Polacy: 1207, Niemcy: 2664
31.03.1946 – ogółem: 3877, Polacy: 1242, Niemcy: 2635
31.06.1946 – ogółem: 3438, Polacy: 1274, Niemcy: 2164
1.11.1946 – ogółem: ?, Polacy: 1812, Niemcy: ?
01.1948 – ogółem: 2734

Wykaz miast i gmin powiatu świdnickiego z początku 1946 roku. Gminy: Żarów, Domanice i Jaworzyna Śląska - Königszelt (błędnie nazywana dawniej Konradswaldau - Mrowiny) 

Opis powiatu Świdnica według stanu na dzień 1 VIII 1946. Gminy wiejskie i wchodzące w ich skład gromady: Domanice, Jaworzyna Śląska, Żarów

Wykaz miast i gmin powiatu świdnickiego obwód 16 oraz sumaryczna liczba mieszkańców narodowości niemieckiej z dnia 15.11.1946 r.

Dane według Ministerstwa Administracji Publicznej. Biuro Studiów Osadniczo-przesiedleńczych 22.09.1945 r.

Składamy Serdeczne Podziękowania dla pana Andrzeja Dobkiewicza za pomoc w przygotowaniu niniejszego opracowania 

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
1. Dz.U. 1944 nr 2 poz. 8 (Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 sierpnia 1944 r. o trybie powołania władz administracji ogólnej I-ej i II-ej instancji.)
2. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
3. T. Dziki, Podziały administracyjne Polski w latach 1944–1998. Z badań nad ustrojem ziem polskich w XIX i XX w., Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość, t. X, s. 433-450
4. Archiwum Państwowe Wrocław (oddział Kamieniec Ząbkowicki)

Opracowanie
Bogdan Mucha