Walki w rejonie Imbramowic w lutym 1945 roku

W celu zlikwidowania sięgającego ok. 120 km na zachód wybrzuszenia linii frontu wschodniego na długości ok. 190 km (w rejonie Kurska i Orła), Niemcy rozpoczęli 5 lipca 1943 roku ofensywę przygotowaną pod kryptonimem "Zitadelle". Z północy uderzenie nastąpiło od strony Orła, z południa od strony Charkowa. Niemcy dysponowali ok. 50 dywizjami (w tym 14 pancernymi i 2 zmotoryzowanymi), liczącymi ponad 500 000 żołnierzy wojsk operacyjnych, 2700 czołgów i ponad 2000 samolotów. Okazało się jednak, że strona radziecka była na ten atak dobrze przygotowana i miała pod każdym względem przewagę, w ludziach i sprzęcie. Obronę przygotowano bardzo dobrze także pod względem inżynieryjnym (8 pasów obrony). Co więcej, na kilka godzin przed niemieckim atakiem artyleria radziecka zadała nieprzyjacielowi pewne straty, a radzieckie samoloty zbombardowały niemieckie lotniska. Radzieckie dowództwo uzyskało informację o terminie niemieckiego uderzenia prawdopodobnie od agentów wywiadu (siatka "Lucy"). W każdym razie nacierającym od północy siłom dowodzonym przez gen. Waltera Modela Rosjanie przeciwstawili wojska Frontu Centralnego (dow. gen. K. Rokossowski) z ponad 37 dywizjami piechoty, 6 korpusami pancernymi i 3 brygadami zmotoryzowanymi, łącznie 710 000 żołnierzy, prawie 1800 czołgów i dział pancernych. Na tym odcinku ofensywa niemiecka utknęła po 5 dniach, na 15 kilometrze. Siły nacierające od południa zostały zatrzymane na 35 kilometrze przez wojska Frontu Woroneskiego (dow. gen. N. Watutin), z 30 dywizjami piechoty, 8 korpusami pancernymi i 13 brygadami zmotoryzowanymi, łącznie 625 000 żołnierzy z ponad 1600 czołgów i dział pancernych, wzmocnione siłami dwóch armii i korpusu pancernego gwardii z liczącego ponad 570 000 ludzi Frontu Stepowego (dow. Gen. I. Koniew). 12 lipca było już oczywiste, że ofensywa niemiecka załamała się. Tego dnia przeciwko niemieckiej 2. Armii Pancernej (dow. gen. R. Schmidt) ruszyła na północy radziecka kontrofensywa (Front Zachodni gen. W. Sokołowskiego i Front Briański gen. M. Popowa). Uderzenie to o kryptonimie "Kutuzow", było podobnie jak ofensywa niemiecka długo i starannie przygotowywane. Do szczególnie ciężkich, trwających 18 godzin walk sił pancernych obu stron doszło na południu łuku kurskiego, pod wsią Prochorowka. 12 lipca, z udziałem ok. 600 czołgów niemieckich i ok. 1250 radzieckich. Strona niemiecka dysponowała dużą liczbą średnich czołgów typu Pzkfpw V Panther i ciężkich typu Pzkpfw VI Tiger. Po stronie radzieckiej znalazły się głównie czołgi lekkie i średnie typu T-34. Niemcy stracili pod Prochorowką ok. 300 czołgów i zostali zmuszeni do wycofania się. Już 13 lipca Adolf Hitler odwołał operację "Zitadelle". Bitwa na Łuku Kurskim była największym starciem pancernym podczas II wojny światowej.

Radziecka piechota i czołgi w czasie natarcia na Łuku Kurskim

W ciągu następnych lat, teatr działań wojennych przesunięty został setki kilometrów na zachód. Armia Czerwona po ciężkich walkach w 1944 roku (Operacja Bagration, Operacja brzesko-lubelska, Operacja lwowsko-sandomierska) dotarła na południowo-wschodnie ziemie polskie. Od 12 stycznia 1945 roku z linii Wisły, wojska radzieckie prowadziły operację zaczepną w ramach ofensywy przeciwko siłom niemieckim (Operacja wiślańsko-odrzańska), która zakończona została w lutym na linii Odry. Na południu 8 lutego 1. Front Ukraiński rozpoczął operację dolnośląską z celem zajęcia Śląska na zachód od Odry i osiągnięcia Nysy Łużyckiej, by wyrównać linię z 1. Frontem Białoruskim w przygotowaniach do uderzenia na Berlin. Podczas operacji żołnierze 1. Frontu Ukraińskiego 15 lutego otoczyli silnie broniony Wrocław, którego garnizon wytrwał w oblężeniu aż do 6 maja. Pod koniec lutego wojska marszałka Iwana Koniewa opanowały 90 kilometrowy odcinek Nysy Łużyckiej na południe od jej połączenia z Odrą, 90 km na południowy wschód od Berlina.

20 lutego 1945 roku jednostki radzieckiej 5. Armii Gwardyjskiej (1. Front Ukraiński) po zajęciu Borzygniewu (niem. Bergen) przekroczyły obecną granicę powiatu świdnickiego i wrocławskiego, wkraczając od wschodu na teren dzisiejszej gminy Żarów. Jak pisze Tomasz Siorek w artykule "Tajemnice Ślęży" (Explorator, nr 1/94), powołując się na relacje Polaka, który służył w Armii Czerwonej i w lutym 1945 roku brał udział w walkach prowadzonych m.in. w Imbramowicach (niem. Ingramsdorf): ... Utrzymuję kontakt z byłym żołnierzem Armii Czerwonej, Polakiem. Szukamy wspólnie podziemnej fabryki którą on zdobywał, a która zniknęła bez śladu ! Żołnierz ten, obecnie rolnik w województwie zamojski, Michał Lekan, wyzwalał m.in. Oławę, walcząc w składzie kompanii ciężkich karabinów maszynowych (dowódca leitnant Patawiczenko – nie żyje) w 463 pułku strzeleckim (dowódca – mjr Łopatin, również zabity na froncie), w 118 dywizji, 5 Armii. Okrążał również Wrocław. 18 lutego 1945 r. 5 Armia otrzymała polecenie zająć pozycje wyjściowe do natarcia na linii Kruków-Mietków. Natarcie miało się rozpocząć 24 lutego, wzdłuż torów kolejowych na Jaworzynę Śląską. Przy przegrupowaniu na wysokości Sobótki dostali się pod bardzo silny ogień boczny z rejonu góry. Wówczas to oficerowie radzieccy mówili, że zwiad rozpoznał, a jeńcy niemieccy potwierdzili, że u podnóża góry Ślęża były wykute w skale podziemne hale, w których produkowano czołgi i samoloty ! Dlatego rejon ten był tak mocno broniony przez Niemców ze zgrupowania feldmarszałka Schornera, któremu udało się utrzymać pozycje na południowy zachód od Wrocławia (Wałbrzych, Kłodzko, Jelenia Góra) do samej kapitulacji.

Michał Lekan, przy jakichś lokalnych utarczkach bojowych, po zdobyciu w krwawych walkach podziemnej fabryki lotniczej w nieznanej miejscowości, niezwykle zaciekle bombardowanej przez lotnictwo niemieckie (chodziło zapewne o całkowite zniszczenie wejść i całej części naziemnej), został ciężko ranny 21 lutego 1945 r. Lokalizacja tej fabryki nie jest do tej pory znana. Może Państwo pomogą ją odnaleźć; nasz informator przed śmiercią chciałby, a czuje się jeszcze dobrze, zobaczyć miejsce w którym miał wyzionąć ducha za Ojczyznę. Żyje dzięki lekarzom Armii Radzieckiej.

W tym miejscu wspomnieć należy o dokumentacji rosyjskiej w postaci dziennika akcji bojowych 118. dywizji strzeleckiej, który informuję, że wspomniany przez Stanisława Siorka 463. pułk strzelecki, w dniu 21 lutego 1945 roku (wtedy ranny został Michał Lekan) toczył ciężkie walki w Imbramowicach, a sztab pułku oraz sztab dywizji znajdowały się wówczas w Bukowie. Piechota (463. i 527. pułk strzelecki) wspierana była przez czołgi, działa samobieżne i moździerze z 13. gwardyjskiej brygady pancernej (13-я гвардейская танковая бригада), 293. gwardyjskiego pułku artylerii pancernej (293-й гвардейский самоходно-артиллерийский полк) i 264. pułku moździerzy (264-й миномётный полк), wszystkie w składzie 4. gwardyjskiego korpusu pancernego (4-й гвардейский танковый корпус). Wiadomo, że podczas walk o cegielnię w Imbramowicach (tutaj była zlokalizowana podziemna fabryka lotnicza, o której wzmiankował Michał Lekan), rozbite zostało samobieżne działo pancerne SU-85 (21.02.1945 r. polegli sierżant gwardii Aleksjej Ananiewicz Gurin, sierżant gwardii Iwan Aleksiejewicz Lubniew, szeregowy Jurij Nikołajewicz Kalmykow) oraz czołg T-34, którym dowodził porucznik Fiedot Pietrowicz Mielniczenko (poległ 22.02.1945 r.).

Mapa sztabowa 118. dywizji strzeleckiej z pozycjami 398., 463. i 527. pułku strzeleckiego w dniach 20.02.-23.02.1945 r.

Rozbite w walkach radzieckie działo pancerne SU 85, w tle rozbity radziecki czołg średni T-34

 Dokumenty potwierdzające straty osobowe w 13. gwardyjskiej brygadzie pancernej i 293. gwardyjskim pułku pancernym, poniesione podczas walk o podziemną fabrykę lotniczą w Imbramowicach (cegielnia)

W dokumencie sztabowym 4. Gwardyjskiego Korpusu Pancernego, który podpisał naczelnik sztabu korpusu generał-major Nagajakow, przeczytać możemy, że 20 lutego 1945 roku, 13. Brygada Pancerna razem ze 118. dywizją strzelecką zajęła o godz. 11:30 Borzygniew, tracąc w boju 2 czołgi, o godz. 13:00 zajęta została Dzikowa (niem. Ebersdorf), a o godz. 17:00 przeciwnik siłami 15 czołgów i do 400 żołnierzy piechoty przypuścił kontratak z Imbramowic (niem. Ingramsdorf), który został odparty. W kontrataku tym udział wzięły jednostki niemieckiej 254. dywizji piechoty (m.in. 484. pułk piechoty), wsparte czołgami z 19. Dywizji Pancernej. Dziennik bojowy 118. dywizji piechoty informuje o kolejnych niemieckich szturmach z rejonu Imbramowic o godz. 16:30 – 7 czołgów i 7 dział pancernych wspartych piechotą (ponad 150 żołnierzy) oraz o godz. 20:20 – uczestniczyło w nim 6 czołgów, 7 dział pancernych i do batalionu piechoty. W kolejnych dniach jednostki radzieckie odpierały kontrataki niemieckich czołgów, dział pancernych i piechoty, przypuszczane od strony Pożarzyska (niem. Hohenposeritz) i folwarku Weselina (niem. Freudenthal).

Dokument sztabu 4. gwardyjskiego korpusu pancernego z dn. 20.02.1945 r., informujący o walkach w Imbramowicach

Jak podaje dziennik bojowy radzieckiej 118. dywizji strzeleckiej, podczas walk prowadzonych w dniach od 20 do 28 lutego 1945 roku, w pobliżu Imbramowic, dywizja poniosła straty: 101 zabitych i 270 rannych, utracono 1 działo przeciwpancerne kaliber 45 mm. Straty przeciwnika wyniosły: 1058 zabitych i 16 wziętych do niewoli. Zniszczono: 4 niemieckie transportery piechoty, 2 działa pancerne, 6 dział polowych, 2 działa przeciwpancerne, 22 karabiny maszynowe różne, 3 moździerze. Zdobyto: 2 działa pancerne, 4 samochody ciężarowe, 1 traktor, 1 ciągnik, 30 motocyklów, 2 moździerze, 57 karabinów i pistoletów maszynowych, 3 karabiny maszynowe inne. Radziecka 118. dywizja strzelecka, tracąc w dalszych walkach kilkuset żołnierzy, utrzymywała linię frontu Imbramowice-Kruków-Łażany do pierwszych dni kwietnia 1945 roku, kiedy została zluzowana przez 225. dywizję strzelecką (55. korpus strzelecki z 21. Armii). Straty niemieckie pozostają nieznane. Nadmienić możemy jedynie, że w kwietniu 1945 roku siły niemieckie na linii Czerńczyce-Żarów – 24 km długości (208. dywizja piechoty – 309., 337., 338. pułk piechoty) liczyły 5000 żołnierzy (4100 zdolnych do walki), uzbrojonych w 320 pistoletów maszynowych, 180 ręcznych karabinów maszynowych, 36 ciężkich karabinów maszynowych, 22 działa przeciwpancerne, 12 dział pułkowych, 36 dział dywizyjnych, 48 moździerzy, 350 panzerfustów, 15 samobieżnych dział pancernych; na linii Żarów-Zagórze Śląskie – 25 km długości (359. dywizja piechoty – 947., 948., 949. pułk piechoty) liczyły 6000 żołnierzy (4500 zdolnych do walki), uzbrojonych w 350 pistoletów maszynowych, 200 ręcznych karabinów maszynowych, 35 ciężkich karabinów maszynowych, 26 dział przeciwpancernych, 12 dział pułkowych, 36 dział dywizyjnych, 42 moździerze, 420 panzerfustów, 12 samobieżnych dział pancernych.

Fragment dziennika bojowego 118. dywizji strzeleckiej, opisujący walki prowadzone w dniach 20-22.02.1945 r. w rejonie Imbramowic 

Na tych polach między Imbramowicami a Dzikową w lutym 1945 roku doszło do zaciętych walk  z użyciem czołgów i dział pancernych, fot. B.Mucha  

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny. 

Źródła:
Dziennik bojowy 118. dywizji strzeleckiej (wraz z mapami), ЦАМО РФ Подолск/Москва
Dokument sztabu 4. gwardyjskiego korpusu pancernego z dn. 20.02.1945 (Серия "Б", Зкз. No. 21), ЦАМО РФ Подолск/Москва
Dokument sztabu 21. Armii z dn. 28.4.1945 r. (Серия "В" 33, Зкз. No. 1), ЦАМО РФ Подолск/Москва
S. Siorek, Tajemnice Ślęży, Kwartalnik "Eksplorator", nr 1/94, s. 7-11
S. Żerko, Ilustrowany leksykon II wojny światowej, 2004 Poznań

Opracowanie
Bogdan Mucha