Zbiór fotografii z Mokrzeszowa (Kunzendorf) - cz.1

Prezentujemy pierwszą część zbioru fotografii, które odnalazł i udostępnił nam mieszkaniec Mokrzeszowa, pow. Świdnica (niem. Kunzendorf). Prezentowane poniżej fotografie zostały wykonane podczas Kampanii Zachodniej we Francji w 1940 roku (niem. kryptonim „Fall Gelb”) oraz w czasie operacji "Barbarossa" w 1941 roku (niem. Unternehmen Barbarossa). Fotografie przedstawiają zniszczone/unieruchomione czołgi francuskie typu Renault R-35 i Renault R-40 oraz radzieckie czołgi typu T-26, BT-7, T-28, KW-1 i KW-2. Na kilku innych fotografiach zostały utrwalone czołgi będące na wyposażeniu niemieckiego Wehrmachtu a więc PzKpfw II, PzKpfw 38 (t) oraz PzKpfw IV.

Składamy Serdeczne Podziękowania dla pana Waldemara za udostępnienie fotografii 
Żarowskiej Izbie Historycznej

Do uderzenia 10 maja 1940 roku na froncie zachodnim Niemcy mogli wykorzystać 130 dywizji, w tym 115 dywizji piechoty, 9 dywizji pancernych, 6 dywizji zmotoryzowanych i jedną powietrznodesantową. Na pozycjach wyjściowych znajdowało się 2439 czołgów w tym: PzKpfw I – 523, PzKpfw II – 955, PzKpfw III – 349, PzKpfw IV – 278, PzKpfw 35 (t) i 38 (t) produkcji czechosłowackiej – 334. Alianci dysponowali na kontynencie 132 dywizjami: 89 francuskimi, 22 belgijskimi, 10 brytyjskimi, 9 holenderskimi i 2 polskimi – w tym 6 dywizji pancernych i 17 częściowo zmotoryzowanych. Na wyposażeniu Armii Francuskiej było łącznie 4100 z czego 3259 na froncie północno-wschodnim w tym: Renault model 1918 – 315, AMR 1935/AMC 1935 – 450, Renault R-35/R-40 – 900, Hotchkiss H-35/H-39 – 770, FCM-36 – 100, Somua S-35 – 300, Char B1 – 274, Char D1/D2 – 150).

Kampania Zachodnia 1940 r., żołnierze niemieccy przy zniszczonym czołgu francuskim typu Renault R-35

Kampania Zachodnia 1940 r., zniszczony czołg francuski typu Renault R-40

Czołg ten powstał, jako następca pamiętających jeszcze czasy pierwszej wojny światowej czołgów Renault FT-17. W 1933 roku Komisja Konsultacyjna Uzbrojenia (Commission de Vincennes) przedstawiła wymagania dla nowego czołgu wsparcia piechoty. Firma Renault, jako pierwsza przedstawiła prototyp czołgu spełniającego wymagania. W listopadzie 1934 roku zaprezentowała czołg prototypowy o oznaczeniu Renault ZM. Pojazd ten bazował na elementach podwozia zaczerpniętych z czołgów AMR, a uzbrojenie składało się z dwóch karabinów maszynowych umieszczonych w wieży. Początkowo zmontowano trzy prototypy, które różniły się wyglądem i uzbrojeniem od późniejszych czołgów produkowanych seryjnie. Po pierwszej serii prób wojskowych czołgi poddano modyfikacji tak, aby odpowiadały zaostrzonym kryteriom, jakim miał odpowiadać nowy czołg wsparcia piechoty armii francuskiej. Zmieniono m.in. wieżę i uzbrojenie, zwiększono opancerzenie. Tak zmodyfikowane czołgi zostały w kwietniu 1935 przyjęte na uzbrojenie. Już w maju 1938 roku w związku napływającymi informacjami z jednostek wyposażonych w R-35 określono potrzebę przekonstruowania układu jezdnego czołgu, aby wyeliminować wady zawieszenia. Nad projektami pracowały dwie firmy – Renault w Billancourt i AMX (Atelier de Construction d’Issyles-Molineaux). Firma Renault opracowała dwa prototypy, a AMX jeden. Po serii prób wybrano prototyp AMX ze względu na większą stabilność zawieszenia i lepsze właściwości terenowe pojazdu. Zaproponowane rozwiązanie zawieszenia opierało się na wcześniejszych konstrukcjach czołgu Renault NC-1 i Char B. Nie było więc to rozwiązanie nowoczesne. Powodowało m.in. wzrost masy pojazdu oraz większe zużycie paliwa. Mimo to czołg został przyjęty do uzbrojenia 16 lutego 1939 r. pod oznaczeniem Char légere model 1935R modifié 1939. Produkcję rozpoczęto w zakładach Renault na początku w roku 1940, stąd oznaczenie R-40. Do upadku Francji wyprodukowano 120 czołgów. Wszystkie czołgi zostały wyposażone w doczepiane ogony ułatwiające pokonywanie przeszkód terenowych oraz nową wieżę APX-R1. Czołgi R-40 znalazły się na wyposażeniu 2.Dywizji Pancernej – 40. BCC (30 R-40) i 48. BCC (29 R-40).

Od góry czołgi Renault R-35 i Renault R-40

Dane techniczne:

Silnik – silnik gaźnikowy 4-cylindrowy Renault 447 o mocy 82 KM ; Pancerz – elementy odlewane łączone śrubami, wieża odlewana kadłub: przód 43, boki i tył 40 mm, dno 10 mm i góra 25 mm; wieża: przód 45 mm, boki i tył 40 mm, góra 14-30 mm (kadłub 20-58 mm, osłony podwozia 8 mm); Wymiary czołgu – długość 4,0 m, szerokość 1,8 m, wysokość 2,1 m; Masa: 10,4-11,6 t; Osiągi – prędkość 23 km/h; Na drodze 138 km (115 km), W terenie 80 km (90); Uzbrojenie: 1 działko SA18 Le/21 kal. 37 mm, później SA38 Le/33 kal. 37 mm (wszystkie wozy armata SA38 Le/33 kal. 37 mm), 1 karabin maszynowy Châtellerault Mle 31kal. 7,5 mm (MAC 31 kalibru 7,5 mm); Załoga: 2 osoby

W wojnie błyskawicznej, jaką toczono na terytorium ZSRR, najbardziej liczącymi się rodzajami broni były czołgi i samoloty. W dniu niemieckiego ataku trzon broni pancernej Wehrmachtu stanowiły czołgi lekkie, których ogółem było 1725. Czołgów średnich w jednostkach pierwszego rzutu znajdowało się 1385, ciężkich nie było wcale. Do tego doliczyć trzeba wozy dowódcze i specjalne. Łącznie na wschód miało ruszyć od 4000 do 4100 czołgów i dział samobieżnych. Wśród czołgów lekkich były jeszcze PzKpfw I w liczbie 152, zdecydowanie przestarzałe, o cienkim pancerzu i jedynie symbolicznym uzbrojeniu. Z powodu braku nowych typów użytkowano także PzKpfw II w liczbie 793, które były dość szybkie, lecz o znikomym opancerzeniu, dysponujące działkiem o kalibrze zaledwie 20 mm. W ataku udział wzięło także 155 wozów typu Pz.35 (t) – czeskiej produkcji, przestarzałych, lecz o nieco grubszym pancerzu i z działem kalibru 37 mm. Znaczniej lepiej prezentował się drugi czołg pochodzenia czeskiego, Pz.38 (t), identycznie uzbrojony, ale z pancerzem czołowym pogrubionym do 50 mm i bocznym do 30 mm. W oddziałach niemieckich biorących udział w ataku było 625 wozów tego typu.

Niemieckie czołgi średnie reprezentowały dwa typy wozów: PzKpfw III z armatą kalibru 37 mm (269 sztuk) i z armatą kalibru 50 mm (707 sztuk). Wcześniejsze wersje były dość szybkie, ale słabo opancerzone. Późniejsza wersja była w pełni wartościowym czołgiem, najgroźniejszym przeciwnikiem czołgów radzieckich. Czołgów PzKpfw IV z krótkolufową armatą kalibru 75 mm było 409 sztuk. Uzupełnienie czołgów stanowiło ok. 250 dział samobieżnych StuG III z armatą kalibru 75 mm i 202 niszczyciele czołgów Panzerjäger I z armatą 47 mm.

Armia Czerwona dysponowała olbrzymią przewagą ilościową w czołgach, jednak sprzęt znajdujący się na wyposażeniu jej oddziałów pancernych był w znacznej części mocno zużyty. Trwająca właśnie reorganizacja wojsk pancernych utrudniała wykorzystanie sporej liczby sprzętu. Czołgi lekkie T-26 były przestarzałe i słabo opancerzone, choć stosunkowo nieźle uzbrojone. Ich armata 45 mm z odległości 500 m mogła przestrzelić pancerz o grubości 40 mm (wcześniejsze wersje niemieckich czołgów średnich miały pancerz grubości 20 mm). Czołgi BT, szczególnie BT-7, nadawały się do wojny manewrowej i z powodzeniem mogły walczyć z każdym niemieckim czołgiem. Znaczny stopień zużycia czołgów średnich T-28 uniemożliwił ich wykorzystanie ich walorów, a były to pojazdy dobrze opancerzone i uzbrojone. Natomiast większość czołgów ciężkich T-35 zepsuła się zanim doszło do kontaktu z przeciwnikiem. W pierwszych dniach wojny wiele czołgów porzucono lub zniszczono z powodu awarii i braku paliwa. Często brakowało też i amunicji.

Stan liczbowy czołgów w okręgach nadgranicznych w czerwcu 1941 roku przedstawiał się następująco: czołgi ciężkie – KW (469), T-35 (51), czołgi średnie – T-34 (832), T-28 (424), czołgi lekkie – BT-7 (2801), BT-7A (65), BT-7M (442), BT-5 (878), BT-2 (396), T-26 (4221), ChT-26 (128), ChT-130 (180), TT-26 (26), TU-26 (29), ST-26 (12), ponadto 100 ciągników T-26, T-40 (115, nowy typ czołgu pływającego), T-38 (468), T-37 (1081) oraz 1087 tankietek T-27 i 15 dział samobieżnych SU-5. Dodatkowo w okręgach nadgranicznych znajdowało się 1297 średnich samochodów pancernych uzbrojonych w działa i 719 lekkich uzbrojonych w karabiny maszynowe. Ich możliwości poruszania się w terenie były jednak mocno ograniczone. Strona niemiecka miała 390 lekkich samochodów pancernych, uzbrojonych tylko w broń automatyczną, ale dysponujących co najmniej dobrymi właściwościami manewrowymi w terenie.

Operacja "Barbarossa" 1941 r., zniszczone czołgi radzieckie typu T-26

W maju 1930 roku ZSRR zakupił w angielskiej firmie Vickers czołg lekki, który pod oznaczeniem T-26 od jesieni następnego roku produkowano w leningradzkich zakładach nr 174. Od 1933 roku ten sam czołg w ograniczonej liczbie produkowany był również przez stalingradzkie zakłady STZ. Do 1941 roku zbudowano ok. 12 000 (9532 ko końca 1939 r.) egzemplarze T-26. Początkowo produkowano je z dwiema wieżami uzbrojonymi w karabiny maszynowe, w latach 1932-1933 budowano czołgi dwuwieżowe z jedną armatą 37 mm i karabinem maszynowym 7,62 mm, natomiast od 1933 roku z linii produkcyjnych zjeżdżały T-26 z jedną wieżą i armatą 45 mm. W 1936 roku wprowadzono spawanie pancerza, a w 1938 roku noey typ wieży. Głównymi wadami czołgu były słaby silnik i cienki pancerze.

Dane techniczne:

Silnik – 14 cylindrowy silnik gaźnikowy, chłodzony powietrzem T-26 o mocy 90-95 KM; Pancerz – 6-20 mm; Wymiary czołgu – długość 4,6 m, szerokość 2,4 m, wysokość 2,3-2,4 m; Masa: 9,4-10,2 t; Osiągi – prędkość: 31 km/h; Zasięg na drodze 130-140 km (późniejsze wersje 220-240 km, Zasięg w terenie 70-80 km (późniejsze wersje 130-140 km), Uzbrojenie: 1 x armata 45 mm wz.1932, 1-2 karabiny maszynowe DT kaliber 7,62 mm; Załoga: 3 osoby

Operacja "Barbarossa" 1941 r., zniszczone czołgi radzieckie typu BT-7

Czołg BT-7 był ostatnim z serii czołgów szybkich budowanych w Związku Radzieckim w latach 1932-1940, które przeznaczone były do wsparcia kawalerii. Konstrukcja pierwszego czołgu z serii (BT-2) była niemal identyczna z zakupionym w USA kołowo-gąsienicowym czołgiem model 1940 projektu Johna W. Christie. BT-2 (620 sztuk) produkowano w latach 1932-1933. BT-3 to ten sam czołg, tylko w miarach metrycznych, natomiast pojazd BT-4 miał pancerz spawany. Wszystkie wersje w służbie oznaczano jako BT-2. Czołg ten był uzbrojony w armatę 37 mm i karabin maszynowy lub tylko w dwa do trzech karabinów maszynowych. W latach 1933-1934 budowano wersję BT-5 (ogółem 1884 sztuki) uzbrojoną w armatę 45 mm. Od 1935 roku budowano wersję BT-7 z silnikiem M-17T zamiast M-5 (Liberty). W 1940 roku budowano wersję BT-7M (788 sztuk) z silnikiem wysokoprężnym. Czołgi BT-7 były szybkie i jak na czołgi lekkie, dobrze uzbrojone. Miały jednak bardzo cienki pancerz.

Dane techniczne:

Silnik – 12 cylindrowy silnik gaźnikowy, chłodzony cieczą M-17T o mocy 400 KM; Pancerz – 6-22 mm; Wymiary czołgu – długość 5,6 m, szerokość 2,23 m, wysokość 2,3-2,4 m; Masa: 13,8 t; Osiągi – prędkość: 52 km/h na gąsienicach, 72 km/h na kołach; Zasięg na drodze 375/500 km, Zasięg w terenie 160-520 km, Uzbrojenie: 1 x armata 2k wz.1934 kaliber 45 mm, 1-2 karabiny maszynowe DT kaliber 7,62 mm; Załoga: 3 osoby Czołg T-28

Operacja "Barbarossa" 1941 r., zniszczony radziecki czołg typu T-28

Prototyp tego trzywieżowego czołgu zbudowały zakłady "Bolszewik" w czerwcu 1932 roku. Uzbrojono go w armatę kalibru 45 mm i dwa karabiny maszynowe 7,62 mm. Czołgi seryjne budowane w leningradzkich zakładach LKZ zostały uzbrojone w armatę kalibru 76,2 mm umieszczoną w wieży identycznej jak, ta którą montowano w czołgach T-35. W latach 1933-1940 zbudowano 503 czołgi T-28. W ramach modernizacji montowano w kolejnych egzemplarzach znacznie pogrubiony pancerz, dodając dodatkowe ekrany (126 czołgów noszących oznaczenie T-28E). Na początku lat 30-tych T-28 był bardzo udaną konstrukcją, pewne walory bojowe zachował nawet w 1941 roku, jednak nie zostały one wykorzystane z powodu złego stanu technicznego tych pojazdów. Armia Czerwona 1 czerwca 1941 roku miała jeszcze 481 sztuk T-28.

Dane techniczne:

Silnik – 12 cylindrowy silnik gaźnikowy, chłodzony cieczą M-17 lub M-17LO o mocy 500 KM; Pancerz – 10-30 mm/do 80 mm; Wymiary czołgu – długość 7,3 m, szerokość 2,8 m, wysokość 2,6 m; Masa: 25,4-28,5/32 t; Osiągi – prędkość: 40-42 km/h / 35 km/h; Zasięg na drodze 180-190 km/150 km, Zasięg w terenie 120-140 km/100 km, Uzbrojenie: 1 x armata 76,2 mm KT-28 lub L-10, 3-5 karabiny maszynowe DT kaliber 7,62 mm; Załoga: 6 osoby

Operacja "Barbarossa" 1941 r., unieruchomiony/zdobyty czołg radziecki typu KW-1

W sierpniu 1938 roku zapadła decyzja o zbudowaniu nowych czołgów. Powstały dwa pojazdy wielowieżowe – T-100 i SMK – jednak po próbach zdecydowano się wyprodukować mniejszą wersję SMK tylko z jedną wieżą. Prototyp uzbrojony w dwie armaty (76,2 mm i 45 mm) w jednej wieży był gotowy we wrześniu 1939 roku. Nowość stanowiło też zastosowanie silnika wysokoprężnego. Prototypy budowano podczas wojny z Finlandią. Produkcja seryjna ruszyła latem 1940 roku i do końca tego roku zbudowano 139 KW-1. Początkowo czołg uzbrojono w armatę L-11 kalibru 76,2 mm (z armaty 45 mm zrezygnowano), później stosowano armatę F-32 i ostatecznie ZIS-5 tego samego kalibru. Po rozpoczęciu wojny na Wschodzie konstrukcję czołgu uproszczono, jednocześnie część pojazdów otrzymała dodatkowe ekrany, które zwiększały grubość pancerza do 25 mm na przodzie kadłuba i 90-100 mm na przodzie wieży. Gruby pancerz i stosunkowo skuteczna armata sprawiały, że czołg ten dobrze sobie radził na polu walki, jednak niska jakość wykonania, błędy konstrukcyjne i zbyt słaby silnik były przyczyną częstych awarii. Produkowano też wersję KW-8, uzbrojoną w miotacz płomieni i armatę 45 mm.

Dane techniczne:

Silnik – 12 cylindrowy rzędowy wysokoprężny, chłodzony cieczą W-2K o mocy 600 KM; Pancerz – przód kadłuba 40-75 mm, tył 60-70 mm, boki 75 mm, podłoga i góra 30-40 mm, przód wieży 75-90 mm, boki i tył 75 mm, góra 40 mm; Wymiary czołgu – długość 6,9 m, szerokość 3,3 m, wysokość 2,7 m; Masa: 47 t; Osiągi – prędkość: 34 km/h; Zasięg na drodze 150-225 km, Zasięg w terenie 90-180 km, Uzbrojenie: 1 x armata 76,2 mm ZIS-5 (114 nabojów), 4 karabiny maszynowe DT kaliber 7,62 mm (3024 naboje); Załoga: 5 osoby

Front Wschodni 1941/1942 r., unieruchomione czołgi radzieckie typu KW-2

Czołg KW-2 powstał jako wersja pochodna nowego typu czołgu ciężkiego KW-1, opracowanego w 1939 w Leningradzkich Zakładach Kirowskich (LKZ). Oznaczenie KW otrzymał na cześć ludowego komisarza obrony Klimienta Woroszyłowa. Prototypowy czołg KW-1 testowany był bojowo w wojnie radziecko-fińskiej (wojnie zimowej), w walkach na Przesmyku Karelskim w grudniu 1939. Okazało się jednak, że stanowiąca uzbrojenie czołgu armata L-11 kalibru 76,2 mm była niewystarczająca do niszczenia drewnianych i żelbetowych schronów i umocnień fińskich. Zakłady LKZ otrzymały polecenie opracowania w szybkim tempie wersji czołgu KW z armatą większego kalibru. Zdecydowano się na bezprecedensowe posunięcie w postaci zamontowania w czołgu w obrotowej wieży zmodyfikowanej haubicy M-10 kaliber 152 mm, rozwiniętej z haubicy wz. 1938. Seryjne KW-2 zaczęły wchodzić na uzbrojenie Armii Czerwonej pod koniec 1940. Z powodu niewielkiej liczby, używane były najczęściej w dowództwach korpusów zmechanizowanych. Czołgi te spełniały rolę czołgów wsparcia, analogiczną do nieużywanych jeszcze wówczas ciężkich dział samobieżnych. Bolączkami KW-2 była niska prędkość i małą trwałość oraz awaryjność podzespołów przeniesienia napędu i zawieszenia. Nie mniej jednak trafienie pociskiem 152 mm niszczyło każdy niemiecki czołg tego okresu. Ponadto, pancerz KW-2, sprawiał niemieckim działom duże trudności. Czołg był praktycznie niewrażliwy na ostrzał z dział kalibrów 37 mm i 50 mm oraz krótkolufowych 75 mm, do czasu wprowadzenia przez Niemców nowszej amunicji. Jedynym działem, które mogło w miarę skutecznie zwalczać czołgi KW była armata przeciwlotnicza 8,8 cm Flak 18. Łącznie w latach 1940-1941 wyprodukowano 334 egzemplarze KW-2. Pomimo tego, że w 1942 roku niewielka ich liczba służyła na froncie, to pojazdy te jednak były używane do końca wojny.

Dane techniczne:

Silnik – 12 cylindrowy V silnik wysokoprężny, W-2K o mocy 600 KM przy 2000 obr./min.; Pancerz – spawany i częściowo nitowany z płyt walcowanych i elementów odlewanych, grubość: 30 – 75 mm; Wymiary czołgu – długość 6,75 m, szerokość 3,32 m, wysokość 3,24 m; Prześwit: 0,43 m; Masa: 52 t; Osiągi – prędkość: 32-34 km/h (maks.) 3-4 km/h (w terenie), zasięg: 250 km, pokonywanie przeszkód: brody (głęb.) 1,6 m, rowy (szer.) 2,7 m, ściany (wys.) 1,2 m; Uzbrojenie: 1 x armata czołgowa M-10 kal. 152 mm (zapas amunicji – 36 szt.), 3 x karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 3087 szt.), Wyposażenie: radiostacja 71 TK-3; Załoga: 6 osób

Operacja "Barbarossa" 1941 r., niemiecka piechota jadąca na czołgu typu PzKpfw 38 (t)

W 1935 czeska fabryka czołgów ČKD rozpoczęła prace nad następcą czołgu LT vz. 35, który był produkowany w kooperacji ze Škodą. LT vz. 35 był bardzo złożoną konstrukcją z szeregiem poważnych wad, ČKD chciało rozpocząć produkcję lepszego modelu dla Wojska Czechosłowacji jak i na eksport. Czołg nie posiadał zawieszenia Christiego. Używał on zwykłego, popularnego wówczas zawieszenia na resorach piórowych. Powodem pomyłki, powtarzanej w niektórych publikacjach, były bardzo duże koła jezdne, przypominające te stosowane w czołgach o zawieszeniu Christiego. Koła jezdne były zgrupowane w pary, każda była zawieszona na wspólnym piórze. Nad kołami jezdnymi znajdowały się rolki podtrzymujące (dwie na każdą stronę czołgu). LT vz. 38 okazał się bardzo udaną konstrukcją i sukcesem eksportowym: 50 czołgów zostało sprzedanych do Iranu, 24 do Peru i Szwajcarii, zamówienie zostało także złożone przez Łotwę, a w 1938 armia czeska złożyła zamówienie na 150 egzemplarzy modelu TNHPS Po zajęciu Czechosłowacji przez Niemcy, kontynuowano produkcję tego czołgu. Był on dużo lepszym pojazdem niż standardowe wtedy niemieckie czołgi lekkie PzKpfw I i PzKpfw II. Nieco zmodyfikowane podwozie PzKpfw 38 (t) zostało użyte do konstrukcji bardzo udanego niszczyciela czołgów Jagdpanzer 38 (t).

Dane techniczne:

Silnik – silnik gaźnikowy, 6-cylindrowy Praga EPA I – IIIo mocy 125 KM przy 2000 obr./min. ; Pancerz – 10-25 mm; Wymiary czołgu – długość 4,55 m, szerokość 2,13 m, wysokość 2,31 m; Masa: 9,7 t; Osiągi – prędkość 42 km/h na drodze i 15 km/h w terenie; Zasięg na drodze 200 km na drodze i 150 km w terenie; Uzbrojenie: 1 armata 37,2 mm KwK38 (t) L/47,8 (Škoda A-7) kal. 37 mm (zapas amunicji – 90 szt.) 2 karabiny maszynowe MG 37(t) (Model 37)kal. 7,92 mm (zapas amunicji – 2550 szt.); Załoga: 4 osoby

Front Wschodni 1941/1942 r., niemiecka piechota obok czołgu typu PzKpfw II

W 1934 roku postanowiono o powstaniu nowego czołgu lekkiego wsparcia piechoty. Pojazd został oznaczony jako ciągnik rolniczy LaS100. W 1935 roku do produkcji wybrano podwozie zakładów MAN, a kadłub Daimler-Benz. Produkcja miała odbywać się w 4 różnych fabrykach (m.in. FAMO we Wrocławiu). Nowy czołg PzKpfw II Ausf. A miał opancerzenie od 5 do 14,5mm i był napędzany silnikiem Maybach HL 57TR (prędkość maksymalna 40 km na godz.). Jego uzbrojenie stanowiło działko KwK 30 20 mm i sprzężony karabin maszynowy MG-34 7,92 mm. W latach 1936-37 wyprodukowano 25 sztuk wersji B, która otrzymała nowy silnik, większy kadłub i szersze koła. Wadliwe podwozie skłoniło Niemców w 1937 roku do wprowadzenia wersji Ausf. C z zupełnie nowym zawieszeniem. Model ten został też grubiej opancerzony (do 20 mm). Do listopada 1939 roku wyprodukowano 1113 Pz-II Ausf. C. Jesienią 1939 roku wprowadzono wersję F, która otrzymała jeszcze mocniejszy pancerz. W 1938 roku wykorzystano silnik i wieżę Pz-II do budowy szybkiego czołgu rozpoznawczego, który otrzymał nowe zawieszenie (oparte na 4 kołach nośnych) i nazwę PzKpfw II Ausf. D i E. Wyprodukowano 143 takie pojazdy i brały one udział w walkach tylko w Polsce. Następnie zostały przerobione na miotacze płomieni PzKpfw II Flamm. Do końca 1944 roku wyprodukowano jeszcze krótkie serie G, F i J oraz 140 sztuk wersji Ausf. L "Luchs". Pz-II był najliczniejszym czołgiem na stanie armii niemieckich podczas kampanii wrześniowej. Miał cienkie opancerzenie i 80 z 1223 czołgów zostało zniszczonych. Sukcesy odnosił jedynie dzięki przewadze liczebnej na polu walki i taktyce szybkich manewrów. W późniejszych walkach nie był groźny dla czołgów alianckich z powodu słabego uzbrojenia.

Dane techniczne:

Silnik – Maybach HL 62 TRM o mocy 140 KM; Pancerz – 16-30 mm; Wymiary czołgu – długość 4,8 m, szerokość 2,2 m, wysokość 2,0 m; Masa: 9,5 t; Osiągi – prędkość: 40 km/h; Zasięg na drodze 190 km, zasięg w terenie 125 km; Uzbrojenie: 1 x armata 20 mm mm kwK 38 (180 naboi), 1 karabin maszynowy kaliber 7,92 mm (2250 naboi); Załoga: 5 osoby 

Operacja "Barbarossa" 1941 r., niemiecki czołg typu PzKpfw IV

Operacja "Barbarossa" 1941 r., czołg niemiecki typu PzKpfw IV forsujący przeszkodę wodną, w tle z tyłu PzKpfw 38 (t)

Czołg ten był podstawowym niemieckim wozem bojowym przez wszystkie lata wojny. Miał być obok PzKpfw III głównym wozem bojowym jej pierwszego okresu, jednak o ile ten pierwszy pełniłby rolę czołgu przełamania, drugi stanowiłby wsparcie piechoty. Początkowo wyznaczono mu funkcję czołgu dowódcy batalionu. Na przełomie 1935 i 1936 roku powstały pierwsze egzemplarze prototypowe. W pierwszej wersji (Ausf. A) pojazd ważył 17,3 t, jego pancerz czołowy liczył 20 mm grubości, wieży z przodu – 30 mm, a boczny i tylny 15 mm. Uzbrojony był w krótkolufową armatę 7,5 cm KwK 27 L/24. Napędzał go silnik Maybach HL 108 TR o mocy 250 KM. Charakterystyczna dla jego sylwetki była niesymetrycznie umieszczona wieża, a także wystająca wieżyczka dowódcy, typu basztowego. Następna wersja (Ausf. B), produkowana od wiosny do jesieni 1938 roku, różniła się zastosowaniem mocniejszego silnika Maybach HL 120 TR o mocy 300 KM i licznymi, ale drugorzędnymi zmianami konstrukcji kadłuba i wieży. Wzmocnione zostało też opancerzenie. Dwie pierwsze wersje powstały w łącznej liczbie 80 egzemplarzy. Od września 1938 roku niemal do rozpoczęcia wojny produkowana była trzecia wersja czołgu (Ausf. C). Wyposażono ją w silnik Maybach HL 120 TRM, który został jednostką napędową wszystkich późniejszych wersji czołgu PzKpfw IV. Pozostałe zmiany dotyczyły głównie opancerzenia lufy karabinu maszynowego MG 34. Powstało 140 egzemplarzy tej wersji pojazdu. Jużpo rozpoczęciu wojny do produkcji trafiła wersja D. Zmodernizowano w niej zewnętrzne jarzmo działa, które dodatkowo osłonięto pancerzem. Dodatkową 20 mm płytą pancerną wzmocniono również przód kadłuba. Do maja 1941 roku wyprodukowano 229 czołgów PzKpfw IV Ausf. D. W ciągu następnych dwóch lat część pojazdów tej wersji, które trafiły do remontu, wyposażono w nową, długolufową armatę 7,5 cm KwK 40 L/43, montowaną w późniejszych wersjach tego czołgu. Po doświadczeniach kampanii francuskiej 1940 roku czołg PzKpfw IV poddano kolejnej modernizacji, która polegała na nieznacznym wzmocnieniu pancerza. Z przodu pogrubiono go do 30 mm (a dodawana w niektórych egzemplarzach płyta pancerna powodowała podwojenie tej wartości), a boki kadłuba i wieży do 20 mm. Zmodyfikowano również podwozie – upraszczając konstrukcję kół podtrzymujących. Poprawki dotyczące kształtu i konstrukcji wieży, otworów obserwacyjnych i strzeleckich, miały zwiększyć walory bojowe. W tej wersji czołg budowano do kwietnia 1941 roku. Ostatnia wersja wczesnej konstrukcji tego czołgu była oznaczona literą F. Tym razem pancerz czołowy kadłuba i wieży wzmocniono do 50 mm, a ich boki do 30 mm. Po wprowadzeniu w dalszej produkcji nowego uzbrojenia głównego wcześniejsze egzemplarze (462 sztuki), wyposażone w armatę KwK 37 L/24, określano jako F1. W walkach w Polsce wzięło udział 211 czołgów trzech pierwszych wersji (w składzie 1. i 3. Dywizji Pancernej, 19 z nich zostało zniszczonych. W kampanii na Zachodzie w maju i czerwcu 1940 roku uczestniczyło niewiele więcej, bo 278 pojazdów tego typu (również w wersji D), z których utracono 30. Podczas operacji "Barbarossa" PzKpfw IV walczyły już (w liczbie 439) we wszystkich dywizjach pancernych. W starciu z T34/76 czy KW-1 lub KW-2 nie miały większych szans, m.in. ze względu na słabą armatę o zbyt małej prędkości początkowej pocisku, aby stanowiła zagrożenie dla radzieckich czołgów średnich czy ciężkich. Konieczne było przezbrajanie tego pojazdu w skuteczniejszy środek walki przeciwpancernej. Natomiast w działaniach w Afryce, gdzie PzKpfw IV nie natrafiły na trudnego przeciwnika, spisywały się bardzo dobrze.

Dane techniczne:

Silnik – 6 cylindrowy benzynowy Maybach HL 120 TRM o mocy 300 KM; Pancerz – 20-30 mm (z dodatkowymi płytami pancernymi do 60 mm); Wymiary czołgu – długość 5,9 m, szerokość 2,8 m, wysokość 2,6 m; Masa: 21 t; Osiągi – prędkość: 42 km/h; Zasięg na drodze 200 km; Uzbrojenie: 1 x armata 7,5 cm KwK 37 L/24, 1 karabin maszynowy kaliber 7,92 mm; Załoga: 5 osoby

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła i ilustracje:
http://aviarmor.net/
http://www.1939.pl/
https://www.mojehobby.pl/
https://modelingmadness.com/
https://www.super-hobby.at/
http://a2goos.com/
https://www.modeledo.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha