Francuscy jeńcy wojenni w Imbramowicach
Obozy jenieckie dla szeregowych i podoficerów organizowane przez władze niemieckie w czasie II wojny światowej nazywane były stalagami (skrót od Kriegsgefangenen Mannschafts-Stammlager). Podstawowym celem ich istnienia była izolacja żołnierzy należących do nieprzyjacielskich sił zbrojnych i wykorzystanie ich pracy w niemieckiej gospodarce. Obowiązek pracy w obozach jenieckich dotyczył podoficerów i szeregowców, jednak skierowanie zależeć miało od stanu ich zdrowia. Zatrudniani mieli być tylko jeńcy zdrowi, a funkcje nadzorcze sprawować podoficerowie. Za pracę należała się jeńcom zapłata, a w tygodniu jeden dzień wolny. Konwencja genewska zakazywała także wykorzystywania jeńców wojennych do pracy przy instalacjach o charakterze wojskowym. Mimo to, pozostający w niewoli żołnierze byli zatrudniani na poligonach, przy produkcji amunicji, budowie lotnisk. Zmuszano ich także do pracy w majątkach rolnych, przy grzebaniu zwłok. W latach 1941-1945, robocze komanda Stalagów VIII A Görlitz (Zgorzelec) oraz 308 E Neuhammer (Świętoszów) złożone z jeńców radzieckich funkcjonowały m. in. w Imbramowicach (niem. Ingramsdorf)). Zlokalizowane były tutaj oddziały robocze nr 43, 88, 1165 oraz "Eisenbahnbau Ingramsdorf". Wedle zachowanych niemieckich dokumentów dotyczących fabryki i obozu pracy określanych jako Luftfahrtbedarf AG, Lager 227, Flugzeug-Ersatzteillager Ingramsdorf, Kreis Schweidnitz (lotnicza fabryka ulokowana w cegielni "Ingramsdorfer Tonwerke" w 1944 roku do Imbramowic trafili także jeńcy narodowości francuscy. Wymienionych jest tutaj z imienia i nazwiska 15 osób. O sześciu z nich, udało się odnaleźć bliższe informacje. Losy całej grupy, pozostają na razie nieznane.
Nazwiska francuskich jeńców wojennych przywiezionych w 1944 roku do Imbramowic
Maurice Bonnaudet
André Peix
Marcel Deborade
Gilbert Turot
Roland Level
Francis Lessard
Joseph Engaddi
Julien Cazes
Gerard De Felice
Julien Maillet
Charles Gheston
Toussaint Trubert
Fernand Chomel
André Pére
Celestin Lersteau
Fernand Chomel, ur. 4.12.1911 r., Vernosc-les-Annonay, 23. Pułk Szaserów – Strzelców Konnych, (23e R.Ch – 23e Régiment de Chasseurs à Cheval), jeniec Stalagu VIII C
Marcel Deborde, ur. 23.05.1918 r., St.-Maurice-des-Neues, 109. Pułk Artylerii (109e R.A. – 109e Régiment d'Artillerie), jeniec Stalagu IX A
Francis Lessard, ur. 22.05.1911 r., St.-Maudan, 10. Pułk Artylerii Dywizyjnej (10e R.A.D. – Régiment d'Artillerie Divisionnaire), obóz ?
Roland Level, ur. 5.08.1919 r., Amiens, 42. Terytorialny Pułk Artylerii Ciężkiej (42 e R.A.D.T – 42e Régiment d'Artillerie Lourde Divisionnaire Territorial), jeniec Oflagu VIII F
André Peix, ur. 26.08.1913 r., St.-Laurent-les-Eglieses, 66. Pułk Piechoty (66e R.I. – 66e Régiment d'Infanterie), jeniec Stalagu VIII C
André Pére, ur. 16.03.1904 r., Paris, 428. Pułk Pionierów (428e R.P. – 428. Régiment de Pionniers), jeniec Stalagu II A
André Pére, ur. 25.05.1906 r., Faverelles, 24. Pociąg dostawczy / Pociąg Pułkowy (24 e Tr. – Train de ravitaillement / Train régimentaire), jeniec Stalagu VI C
Stalag VIII C Sagan (Żagań)
Istniał w latach 1939-1945. Zlokalizowany był przy szosie prowadzącej do Iławy. Jesienią 1939 roku obóz był w stadium budowy. Przywożeni w tym czasie jeńcy polscy pracowali przy zakładaniu urządzeń obozowych. Wobec niemożliwości pomieszczenia wszystkich jeńców w budowanym obozie część z nich kierowano do Konina Żagańskiego. Obszar działania obozu i pracy oddziałów roboczych obejmował byłe powiaty: Brzeg, Głogów, Góra, Kożuchów, Legnica, Lubin, Milicz, Namysłów, Oleśnica, Oława, Syców, Szprotawa, Środa Śląska, Trzebnica, Wołów, Wrocław, Wschowa, Zielona Góra, Żagań. Wiosną 1940 roku podjęto akcję pozbawienia jeńców polskich statusu jenieckiego, a następnie wysyłania w charakterze przymusowych robotników cywilnych w głąb Rzeszy; pod koniec 1940 roku w obozie znajdowało się 4800 Polaków, a w lutym 1941 roku nie było już ani jednego. W latach 1941-1942 w obozie przebywali głównie jeńcy francuscy, belgijscy, jugosłowiańscy oraz radzieccy (od 1942 r.). Najliczniejszą grupę stanowili przez cały okres istnienie obozu jeńcy francuscy (w tym również przedstawiciele narodów kolonialnych Wspólnoty Francuskiej). Według stanu na 28 luty 1941 roku w obozie znajdowali się wyłącznie jeńcy francuscy – 45 443 osoby. 1 września 1941 roku obóz liczył 32 791 jeńców, w tym: 30 543 francuskich, 461 belgijskich, 1787 jugosłowiańskich. Według stanu na 1 października 1942 roku – 37 419 jeńców, w tym 27 279 francuskich, 492 belgijskich, 1279 jugosłowiańskich i 8369 radzieckich. W 1943 roku do obozu przybyli jeńcy brytyjscy oraz włoscy. 1 października 1943 roku obóz liczył 43 826 jeńców: 23 177 francuskich, 2330 brytyjskich, 495 belgijskich, 1106 jugosłowiańskich, 16 579 radzieckich, 139 włoskich; 1 października 1944 roku było ogółem 44 229 jeńców: 26 647 francuskich, 2679 brytyjskich, 1040 belgijskich, 963 jugosłowiańskich, 12 418 radzieckich, 482 włoskich. Późną jesienią 1944 roku przywieziono do obozu powstańców warszawskich oraz ok. 900 jeńców słowackich. 1 stycznia 1945 roku obóz liczył 49 308 jeńców, w tym: 26 612 francuskich, 5898 brytyjskich, 1019 belgijskich, 101 polskich, 264 jugosłowiańskich, 13 301 radzieckich, 440 włoskich i 673 słowackich. W lutym 1945 roku obóz ewakuowano do Brandenburgii. Jeńców umieszczono prawdopodobnie w Stalagu II w Luckenwalde. W zachowanych księgach zgonu USC w Żaganiu w latach 1940-1943 zarejestrowano tylko 176 zmarłych jeńców, przeważnie zastrzelonych w czasie ucieczki. W rzeczywistości liczba zgonów była znacznie wyższa, przede wszystkim wskutek chorób i przemęczenia pracą ponad siły.
Stalag IX A Ziegenhain (Trutzhain)
Obóz został założony w 1939 roku w pobliżu miasteczka Trutzhain ok. 50 km od Kassel. Przebywali w nim jeńcy wojenni różnych narodowości, m.in. Francuzi, Rosjanie, Włosi (od 1943 r.). W 1944 roku w Stalagu IX A Ziegenhain było ponad 50 000 jeńców wojennych. Większość została rozmieszczona w komandach roboczych. Kilka z nich pracowało w przemyśle zbrojeniowym w Kassel oraz w fabrykach amunicji w Allendorfie (obecnie Stadtallendorf). Największą grupę stanowili jeńcy narodowości francuskiej. Latem 1941 roku było ich 32 000 w obozie głównym i w komandach roboczych. Po wyzwoleniu obozu, w kwietniu 1945 roku, wojska amerykańskie utworzyły na jego terenie tzw. "Civil Interment Camp No. 95". Internowano tam członków Wehrmachtu, NSDAP, SS, Waffen-SS i SA. W latach 1946–1947 obóz pełnił również funkcję obozu dla osób przesiedlonych i dla Żydów z Europy Wschodniej. Później zakwaterowano tam niemieckich uchodźców z byłych wschodnich terytoriów Rzeszy.
Oflag VIII F Wahlstatt (Legnickie Pole)
Obóz dla oficerów i ordynansów francuskich, utworzony w 2 połowie 1940 roku, zlikwidowany 1 grudnia 1942 roku. Według stanu na 28 lutego 1941 roku w obozie przebywało 962 jeńców, w tym: 800 oficerów, 162 ordynansów. 1 października 1941 roku – 734 (589 oficerów i 145 ordynansów). Według stanu na 1 czerwca 1942 roku obóz liczył 757 oficerów i 137 ordynansów. W sierpniu 1942 roku powstał na obszarze Rejencji Opawskiej nowy obóz – Oflag VIII F Mährische Trübau (Moravská Třebová). Do grudnia 1942 roku na terenie VIII Okręgu Wojskowego istniały dwa oflagi z numeracją VIII F. Główne dowództwo znajdowało się w nowym obozie, w Legnickim Polu pozostało jedynie tzw. Restkommando.
Stalag II A Fünfeichen (Neubrandenburg)
Obóz został założony we wrześniu 1939 roku. Już 12 września pojawili się w nim pierwsi jeńcy polscy z kampanii wrześniowej. O maja 1940 roku do obozu napływali jeńcy narodowości francuskiej (w tym z afrykańskich pułków kolonialnych), holenderskiej i belgijskiej. W 1941 roku w obozie pojawili się Brytyjczycy i jeńcy narodowości jugosłowiańskiej (głównie Serbowie). Późnym latem 1941 roku w oddzielnej strefie zlokalizowanej na południe od obozu głównego osadzono jeńców radzieckich. W wrześniu 1943 roku w obozie pojawili się jeńcy włoscy, których część przeniesiono później do Stalagu II A. Według stanu z 1 grudnia 1944 roku w obozie było 25 720 jeńców, w tym: 12 581 francuskich, 8 694 radzieckich, 1976 jugosłowiańskich, 738 polskich, 527 włoskich, 200 brytyjskich. Tylko ok. 3500 przebywało w obozie głównym, reszta w ok. 50 komandach roboczych. Największym był Tetrow, położony kilka kilometrów od Neubrandenburga, w którym przebywało 175 jeńców pracujących na kolei. W połowie kwietnia 1945 roku jeńców z obozu ewakuowano w marszu na zachód. W ciągu kilku dni zostali wyzwoleni przez oddziały brytyjskie. 28 kwietnia 1945 roku do obozu głównego dotarły radzieckie jednostki pancerne.
Stalag VI C (Oberlangen)
Obóz został założony we wrześniu 1933 roku, 6 km na zachód od miejscowości Oberlangen w prowincji Elmsland w północno-zachodnich Niemczech. Był obozem karnym (niem. Straflager) dla Niemców uważanych za szkodliwych dla rządu hitlerowskiego, szczególnie komunistów. Na początku II wojny światowej obóz w Oberlangen przekształcony został w obóz jeniecki (w maju 1940 r. pozostałych przy życiu więźniów wywieziono do obozów koncentracyjnych). Był pod administracją Stalagu VI-B Versen, potem Stalagu VI-C Mathorn, ale od czerwca 1940 roku do września 1944 roku występował jako Oflag o tej samej numeracji. Potem, aż do końca wojny, był ponownie stalagiem. Nie figurował jednak w rejestrze niemieckich obozów jenieckich. Z tego powodu pojawiają się sprzeczności w dokumentach źródłowych dotyczących tego obozu. W czerwcu 1940 roku przywieziono do Stalagu VIC około 1400 polskich oficerów z kampanii wrześniowej. W kwietniu roku 1941 roku wywieziono polskich oficerów do innego oflagu, a w wyniku ofensywy niemieckiej w lecie przywieziono ponad 2000 jeńców sowieckich. Warunki były nieludzkie i większość zmarła z głodu, epidemii i złego traktowania. Zmarłych grzebano w masowych grobach kilometr na północ od obozu. We wrześniu 1943 roku przyjechało około 5000 włoskich oficerów uwięzionych po kapitulacji Włoch. We wrześniu 1944 roku włoscy oficerowie zostali sklasyfikowani jednak jako internowani (co było w sprzeczności z konwencją genewską). Zostali wywiezieni do obozów pracy w całych Niemczech. Od listopada 1944 roku w Oberlangen, więzione były Polki – podoficerowie i szeregowi z powstania warszawskiego. W grudniu 1944 roku przywieziono grupę kobiet-jeńców ze Stalagu X B w Sandbostel, a pod koniec roku kolejną grupę ze Stalagu XI-A w Altengrabow, a właściwie z pobliskiego podobozu w Gross-Lübars, w większości harcerek. Obóz został wyzwolony 12 kwietnia 1945 roku przez kombinowany patrol 3. szwadronu 10. Pułku Strzelców Konnych z 1. Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka.
Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.
Źródła i ilustracje:
1. Liste officiele de prisonniers français no 13, Paris, le 10 semtembre 1940
2. Liste officiele de prisonniers français no 44, Paris, le 27 Novembre 1940
3. Liste officiele de prisonniers français no 49, Paris, le 7 Décembre 1940
4. Liste officiele de prisonniers français no 57, Paris, le 24 Décembre 1940
5. Liste officiele de prisonniers français no 69, Paris le 29 Janvier 1941
6. Liste officiele de prisonniers français no 88, Paris, le 8 Avril 1941
7. Liste officiele de prisonniers français no 95, Paris, le 5 Mai 1941
8. Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny, red. R. Łączkowski, wyd. PWN, 1979 Warszawa
9. B. Mucha, Jenieckie komanda pracy na terenie Imbramowic w latach 1941-1945, Żarowska Izba Historyczna 2018 (www.izba.centrum.zarow.pl)
10. https://www.memorialmuseums.org/
11. https://ipn.gov.pl/
12. http://www.cmjw.pl/
13. Archiwum autora
Opracowanie
Bogdan Mucha