Wojska napoleońskie w okolicy Żarowa w latach 1806-1808

Lata 1806-1808 były szczególnie dotkliwe dla Kalna, Krukowa i Wierzbnej. Mieszkańcy tych miejscowości zostali zrujnowani przez świadczenia podatkowe, wojskowe kontrybucje oraz zwykłe grabieże, których dopuszczały się stacjonujące w tym rejonie wojska napoleońskie. Dotkliwe straty poniósł w szczególności klasztor krzeszowski. Należący do niego wierzbneński przeorat z folwarkiem został prawie całkowicie zniszczony w 1807 roku o czym opat krzeszowski informował hrabiego Schaffgotscha. Kim byli żołnierze dopuszczający się wspomnianych nadużyć i rozbojów ? Kto nimi dowodził oraz z jakiego powodu znaleźli się w tej okolicy ?

W 1806 roku Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii zorganizowało koalicję (IV) przeciw napoleońskiej Francji. Obok Anglików uczestniczyło w niej Imperium Rosyjskie oraz. Mając u boku silnych sojuszników 1 października 1806 roku król Prus Fryderyk Wilhelm wystosował do Napoleona ultimatum z żądaniem wycofania armii francuskiej za linię Renu i zapowiadające utworzenie konfederacji państw północnoniemieckich. Pruski monarcha sądził, że jego armia jest w stanie samodzielnie pokonać wojska francuskie.Tymczasem już 14 października 1806 roku prusacy doznali dwóch druzgocących klęsk w bitwach pod Jeną i Auerstedt. W ciągu 39 dni kampanii błyskawicznej armia pruska przestała istnieć. Do francuskiej niewoli trafiło ponad 140 tysięcy pruskich żołnierzy, a około 60 tysięcy poległo lub została rannych (w tym 25 tysięcy pod Jeną i Auerstedt). 250 pruskich sztandarów zostało zawiezionych do Paryża jako zdobycz wojenna. Wszystkie pruskie twierdze na zachód od Wisły, poza Gdańskiem, skapitulowały, ocalały jedynie nieliczne załogi miast na Śląsku i w Prusach Wschodnich. Wojska napoleońskie wkroczyły na Śląsk 2 listopada 1806 r. Tutejsze pruskie twierdze były, co prawda w miarę dobrze opatrzone, jednak stan umocnień pozostawiał wiele do życzenia, podobnie jak stan ich załóg, wyszkolenie żołnierzy oraz morale. W pod koniec 1806 roku pod bronią w twierdzach pruskich na Śląsku było około 28 000 żołnierzy. Wojska pruskie składały się tutaj z różnych drobnych oddziałów kadrowych wielu jednostek. W ich skład wchodziły dwa pułki piechoty, trzecie bataliony muszkieterskie trzynastu pułków piechoty, drobne - po kilkadziesiąt do stu ludzi liczące oddziały zakładowe sześciu batalionów strzeleckich, czterech pułków kirasjerskich, pięciu dragońskich, pięciu huzarskich oraz mniejsze oddziały artylerii i saperów.

Odkomenderowany do działań militarnych na Śląsku IX Korpus wojsk napoleońskich, złożony był z dywizji bawarskich i wirtemberskich, które stanowiły kontyngenty sprzymierzonego z cesarzem Związku Reńskiego. Dowództwo nad korpusem sprawował brat cesarza – książę Hieronim Bonaparte. Z końcem października 1806 roku w skład sił księcia Hieronima wchodzili Bawarzy — dwie dywizje piechoty (dowódcy generał Deroy i generał Wrede) i dwie brygady kawalerii (dowódcy generał Mezzanelli, generał Lefebvre-Desnouettes) łącznie 14 000 ludzi, Wirtemberczycy — jedna dywizja piechoty (dowódca generał Seckendorf) i jedna brygada kawalerii (dowódca generał Montbrun) łącznie 8 600 ludzi. Ogółem 29 i pół batalionu, 29 szwadronów, 48 dział — 22 600 ludzi. Siły IX Korpusu nie przedstawiały wielkiej wartości bojowej, a jego żołnierze odznaczali się brakiem dyscypliny i skłonnością do grabieży oraz gwałtów na ludności cywilnej. Do pierwszego starcia francusko-pruskiego w okolicach Żarowa doszło już 20 listopada 1806 roku. Pod Wierzbną miała wówczas miejsce potyczka podjazdu francuskiego z oddziałem pruskim. Po kapitulacji Wrocławia (5 stycznia 1807 roku) napoleoński generał Dominique Joseph René Vandamme przybył z ponad 8 tysięcznym korpusem wirtemberskim pod Świdnicę. Oblężenie pruskiej Schweidnitz bronionej przez ok. 3760 żołnierzy (niektóre źródła podają liczbę 4500, 5000 lub 5700) pod dowództwem podpułkownika Heinricha Alberta von Haacke rozpoczęło się 10 stycznia 1807 roku.

Wirtemberscy żołnierze w umundurowaniu z 1806 roku. Od lewej: 1. Lekki batalion piechoty von Neubronn, 1. Batalion strzelców pieszych von Hügel, 2. Batalion strzelców pieszych von Scharffenstein

Wojska napoleońskie ostrzeliwują oblężoną Świdnicę w 1807 roku

Pałac w Wierzbnej. Kwatera główna generała Vandamme'a podczas oblężenia Świdnicy

Sztab generała Vandamme'a znajdował się wówczas w pałacu w Wierzbnej. W okolicznych miejscowościach np. w Kalnie, Krukowie oraz Wierzbnej rozlokowane zostały napoleońskie oddziały zaopatrzeniowe generała Louisa Pierre Montbruna. To właśnie ci żołnierze nakładali na mieszkańców wysokie kontrybucje i rabowali płody rolne oraz inwentarz żywy. W dniu 28 stycznia 1807 roku w pod Wierzbną odbyła się bardzo poważna potyczka. Wchodzący w skład napoleońskiego korpusu oblegającego Świdnicę kawalerzyści wirtemberscy (T.Ciesielski w Monografii Historycznej błędnie wymienia kawalerzystów bawarskich, którzy nie brali udziału w oblężeniu Świdnicy) rozbili oddział pruski, który wysłany został do ochrony robotników zbierających drewno. Do niewoli dostało się wówczas 55 żołnierzy pruskich wraz z ich dowódcą kapitanem Balwinem. W czasie potyczki poległ 18-letni Wirtemberczyk, pochowany następnie przy kościele w Wierzbnej. Oblężenie Świdnicy trwało nieco ponad miesiąc. W tym czasie z oblężonej twierdzy zdezerterowało ogółem 1736 oficerów i żołnierzy pruskich. Oddziały napoleońskie nie przypuściły ani jednego szturmu, zadowalając się jedynie ostrzałem. W dniach 7-8 lutego 1807 roku w kwaterze generała Vandamme'a w Wierzbnej wynegocjowane zostały warunki kapitulacji miasta. Dnia 16 lutego 1807 roku książę Hieronim Bonaparte odbierał defiladę garnizonu twierdzy. Komendant Świdnicy ppłk. von Haacke za nieuzasadnione poddanie twierdzy został skazany przez sąd wojenny na karę śmierci, którą następnie Fryderyk Wilhelm zamienił na karę dożywotniego więzienia. Cierpienia okolicznej ludności cywilnej nie ustały wraz z kapitulacją miasta. Korpus wirtemberski generała Vandamme'a wymaszerował co prawda pod Nysę, jednak część oddziałów w tym załoga Świdnicy pozostała dokonując dalszych wymuszeń i grabieży. Z ogołoconych do cna Kalna, Krukowa i Wierzbnej żołnierze napoleońscy wynieśli się dopiero w 1808 roku.

Dominique Joseph René Vandamme

Generał armii napoleońskiej, znany z niesubordynacji, porywczości i skłonności do rabunków na podbitych terenach. Napoleon miał powiedzieć o nim: "Gdybym miał dwóch takich jak ty, jedynym rozwiązaniem byłoby nakazanie jednemu z was powiesić drugiego". Miał również scharakteryzować Vandamme'a mówiąc, że gdyby przyszło mu prowadzić walkę przeciw Lucyferowi w piekle, posłałby Vandamme'a jako dowódcę straży przedniej.

(05.11.1770-15.07.1830)hrabia Cesarstwa (d'Unsebourg), generał dywizji - piechota
Krzyż Wielki Legii Honorowej - 27.12.1805
Krzyż Wielki Orderu Merite Militaire (Wirttembergia) - 29.02.1808

1788-1790 – w armii królewskiej, zamustrowany przez rodzinę do 4.batalionu auxyliarnego kolonii, służba na Martynice (1789), zdezerterował (29.04.1790) i powrócił do Francji, wpisany do kontroli armii republikańskiej (24.07.1790)
1792 – kapitan kompanii strzelców zwanej strzelcami Vandamme'a (13.09.)
1793 – organizator i dowódca,lieutenant-colonel-commandantbatalionu strzelców Mount Cassel (05.09.); dowódca awangardy w bitwie pod Hondschoote (07.-08.09.); generał brygady ( 27.09.)
1794 – w dywizji gen.Moreau w obozie w Cassel - Armia Północy (14.04.)
1795 – w Armii Północy, po jej rozwiązaniu, w Armii Sambre i Maas (07.06.), tego samego dnia przeniesiony na reformę za "pyskowanie" i nadużycia dokonane w podbitych krajach (07.06.); powrót do czynnej służby w Armii Zachodu (29.09.); w 11.dywizji gen.Gouvion Saint-Cyr - Armia Renu i Mozeli (22.11.)
1796-1797 – w 7.dywizji gen.Duhesme tej samej armii (06.05.1796), dowódca awangardy dywizji podczas przekraczania Renu pod Kehl (20.04.)
1798 – w Armii Anglii (12.01.); komendant Cherbourga (04.); w Armii Renu (09.); dowódca brygady - 6.dywizja gen.Ferino (11.) tej samej armii
1799 – generał dywizji (05.02.); dowódca 2.dywizji (05.04.), następnie 1.dywizji (30.05.-14.05.) - Armia Dunaju;; odwołany ze stanowiska (14.05.) i wezwany do Paryża przed oblicze rady wojennej, oskarżony o wzbogacenie się wskutek nielegalnych rekwizycji i tolerowania nadużyć w trakcie walk w Wirttembergii - posiedzenie rady wojennej nie odbyło się; przydział do Armii Batawii; dowódca 1.dywizji tej armii (03.09.); wysłany z tekstem konwencji z Alkmaar do Dyrektoriatu Republiki Batawskiej (21.10.)
1800 – przydział do Armii Renu (26.01.), dowódca 1.dywizji tej armii (26.03.), wyróżnił się w bitwie pod Stockach (03.05.), odwołany ze stanowiska i wezwany do Paryża z powodu nieprawidłowości administracyjnych (23.05.); komendant Belgii; przeniesienie na reformę (17.08.); dowódca dywizji awangardy (06.09.) - 2.Armia Rezerwowej (później: Armia Gryzonii)
1801-1803 – komendant 16.okręgu wojskowego w Lille (19.09.1801-30.08.1803)
1803-1805 – dowódca 2.dywizji piechoty obozu w Saint-Omer (30.08.1803-23.08.1805)
1805 – dowódca 2.dywizji piechoty - IV.korpus (23.08.), uczestnik kampanii w Austrii, opanował most w Donauwerth (06.10.) i wzgórze Pratzen w bitwie pod Austerlitz
1806 – zastąpiony przez gen.Leval na stanowisku dowódcy dywizji z powodu nieporozumień z marsz.Soult (16.07.), przeniesiony do sztabu głównego Wielkiej Armii; dowódca 3.dywizji piechoty - VI.korpus (20.10.); dowódca dywizji królestwa Wirttembergii podczas oblężenia Głogowa (27.11.-03.12.); - z-ca Hieronima Bonaparte, dowódcy IX.korpusu Wielkiej Armii (27.11.), dowódca oblężenia Wrocławia (06.12.1806-07.01.1807)
1807 – dowódca oblężenia Świdnicy (10.-16.02.) i Nysy (23.02.-16.06.); ponownie komendant 16.okręgu wojskowego w Lille (11.11.)
1808 – w obozie w Boulogne (16.08.); hrabia d´Unsebourg (19.03.-patent: 01.09.1809)
1809 – dowódca Korpusu Rezerwowego (królestwa Wirttembergii) (od 30.03: VIII.korpus) Wielkiej Armii (20.03.); dowódca VIII.korpusu (01.06.), ranny w bitwie pod Wagram; skierowany wraz z korpusem do Styrii (14.07.), następnie w garnizonie Wiednia (12.08.); powrót do Francji (20.11.)
1810-1811– komendant obozu w Boulogne (07.02.1810-30.08.1811)
1811 – dowódca 2.dywizji piechoty - 2.Korpus Obserwacyjny Wybrzeża Oceanu w Boulogne (12.05.); komendant 14.okręgu wojskowego i obozu w Cherbourgu (24.08.)
1812 – z-ca dowódcy VIII.korpusu (królestwa Westfalii) (21.02.), po nieporozumieniach z królem Hieronimem, odwołany ze stanowiska pod zarzutem tolerowania rozbojów (03.07.) i odesłany do Paryża; bez przydziału służbowego
1813 – dowódca 2.dywizji piechoty w Wesel (17.03.); zajął wyspę Wilhelmsburg (09.05.), Hamburg i Bremę; dowódca I.korpusu (01.07.); pokonany przez wojska koalicji w bitwie pod Kulm, wzięty do niewoli rosyjskiej (29.-30.08); więziony w Moskwie i Wiaźmie
1814 – zaokrętowanie w Rydze i powrót do Francji (07.); bez przydziału służbowego (02.09.), nie przyjął zaproszenia na audiencję u króla Ludwika XVIII (22.09.), udał się na wygnanie do rodzinnego Cassel (10.10.)
1815 – komendant wyższy Dunkierki (09.04.); dowódca III.korpusu (20.04.); par Francji (02.06.); uczestnik bitew pod Ligny i Wavre; dowódca III. i IV.korpusu (19.06.), ranny w bitwie pod Namur (20.06.); dowódca ariergardy podczas wycofywania armii francuskiej z Paryża (28.06.); w Armii Loary (03.07.)
1815 – skazany na wygnanie (24.07.), zwlekał z opuszczeniem Francji, osiadł w Olivet (26.08.), następnie w Vierzon (15.09.)
1816 – ponownie w Cassel (01.), później w Gandawie, skąd został wydalony
1815-1819 – na emigracji w Ameryce

Generał Joseph Marie Pernety

(19.05.1756-29.04.1856)
absolwent Królewskiej Szkoły Wojskowej w Trianon
absolwent Szkoły Artylerii w Metz
baron Cesarstwa, generał dywizji - artyleria
Komandor Orderu Maksymiliana-Józefa (Bawaria) ? 1807
Krzyż Wielki Orderu Maksymiliana-Józefa ? 04.09.1810
Komandor Orderu de la Reunion ? 03.04.1813

1793 – kapitan (01.02.), w Armii Italii
1796-1797 – dyrektor sprzętu oblężniczego w Mantui, Bassano, Arcoli i Rivoli
1797 – szef batalionu artylerii (16.01.)
1798 – w Armii Anglii (12.01.); dowódca artylerii korpusu ekspedycyjnego podczas wyprawy do Irlandii (15.07.), wzięty do niewoli angielskiej na pokładzie okrętu"Le Hoche"
1799 – zwolniony "na słowo" z niewoli, powrót do Francji (16.03.)
1800 – w 8.pułku artylerii pieszej (13.03.), dowódca artylerii dywizji gen.Watrin - Armia Rezerwowa (05.); dyrektor artylerii w Genewie
1802 – pułkownik, dowódca 1.pułku artylerii pieszej (02.10.); dowódca artylerii ekspedycji gen.Ney do Szwajcarii (16.10.)
1804 – z-ca szefa sztabu artylerii Armii Wybrzeża Oceanu (28.06.)
1805 – generał brygady ( 01.02.); komendant Szkoły Artylerii w Grenoble (24.05.); dowódca artylerii - IV.korpus (11.09.), następnie szef sztabu artylerii Wielkiej Armii (23.10.)
1806-1807 – dowódca artylerii IX.korpusu (09.11.), uczestnik oblężenia Świdnicy, Nysy i Wrocławia
1807 – generał dywizji (11.07.)
1808 – inspektor generalny artylerii (09.01.)
1809 – dowódca artylerii IV.korpusu - Armia Niemiec (19.03.)
1810 – dowódca artylerii Armii Niemiec (16.03.); baron Cesarstwa (21.11.)
1812 – dowódca artylerii Korpusu Obserwacyjnego Łaby (08.02.), przekształconego następnie (01.04.) w I.korpus Wielkiej Armii; dowódca artylerii kawalerii rezerwowej (25.09.)
1813 – z-ca dowódcy artylerii Armii Menu (13.03.); dowódca artylerii Korpusu Obserwacyjnego Moguncji (03.06.), następnie XIV.korpusu (07.08.); dowódca artylerii Armii Śląska marsz.Macdonalda (07.09.); dowódca artylerii I., V., XI. korpusu w Douai (04.12.)
1814 – inspektor generalny artylerii (12.03.)
1815 – komendant artylerii 11. (29.03.), następnie 10. (15.04.) okręgu wojskowego

Generał Louis Pierre Montbrun

(01.03.1770-07.09.1812)
zginął w bitwie pod Borodino
baron Cesarstwa, hrabia Cesarstwa, generał dywizji - kawaleria
Oficer Legii Honorowej - 14.06.1804
Wielki Krzyż Orderu Wojskowego Wirttembergii-1808
Kawaler Orderu Couronne de Fer - 09.07.1809
Oficer Wyższy Legii Honorowej - 30.06.1811

1794-1797 - w Armii Sambre i Maas
1797 – kapitan 1.pułku strzelców konnych (31.03.)
1798-1801 – w Armiach Moguncji i Renu
1799 – dowódca skutecznego ataku na most na rzece Nidda k.Frankfurtu (05.10.); szef szwadronu [/I]a la suite (06.10.) - nominacja prowizoryczna dokonana na polu bitwy; ranny w potyczce pod Gross-Gerau (12.10.)
1800 – zatwierdzenie stopnia szefa szwadronu z przydziałem do 5.pułku dragonów (05.03.); w 1.pułku strzelców konnych (16.04.); szef brygady (15.06.) - nominacja prowizoryczna dokonana w Armii Renu przez gen.Richepance - zatwierdzenie: 26.10.; dowódca 1.pułku strzelców konnych (28.11.)
1805 – uczestnik kampanii w Austrii; generał brygady (24.12.)1806– przydział do Armii Neapolu (18.01.), w dywizji kawalerii gen.Espagne (21.02.); wezwany do Wielkiej Armii, dowódca kawalerii lekkiej V.korpusu (01.09.), stanowiska nie objął, skierowany do IX.korpusu - dowódca kawalerii tego korpusu (03.11.); uczestnik oblężenia Wrocławia
1807 – dowódca kawalerii VI.korpusu (17.03.)
1808 – baron Cesarstwa (19.03.-patent: 27.11.); dowódca kawalerii I.korpusu-Armia Hiszpanii (23.09.)
1809 – powrót do Paryża (23.01.); generał dywizji (09.03.); hrabia Cesarstwa ; dowódca 2.dywizji kawalerii - III.korpus - Armia Niemiec (14.04.); hrabia Cesarstwa (15.08.-patent: 15.10.)
1810-1811 – dowódca kawalerii Armii Portugalii (17.04.1810)
1812 – powrót do Francji (09.01.); dowódca II.korpusu kawalerii rezerwowej Wielkiej Armii (15.02.)

Biografie dowódców za www.napoleon.org.pl ilustracje - archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha