Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Renesansowi rycerze z Imbramowic, Łażan i Pożarzyska

Drukuj
Utworzono: wtorek, 22, czerwiec 2021

W 2 połowie XVI wieku nastąpił rozkwit form płyt nagrobnych z wyobrażeniem figuralnym, które mają zazwyczaj kształt prostokąta z obramowaniem płaskim i wyrytą na nim stosowną inskrypcją. Zasadniczo płyty renesansowe podzielić można na trzy kategorie w zależności od przedstawionej na nich postaci. Wyróżniamy tutaj płyty z przedstawieniem kobiet, dzieci oraz mężczyzn. Czasami spotkać można płyty upamiętniające kobiety wraz ze swoimi dziećmi, np. XVI-wieczna płyta w zewnętrznej elewacji kościoła w Wierzbnej, poświęcona Helenie von Schindel z domu Mubrigen i jej dziecku. Wspomniane przedstawienia mężczyzn ukazują postać w pełnym rynsztunku z mieczem u pasa, czasami widocznym jakby z tyłu, porzucone niedbale rękawice, nogi rozchylone, między którymi u stóp leży hełm. W późniejszych przedstawieniach rozchylone nogi odzianych w zbroje rycerzy sprawiają wrażenie kroku w przód, jakby cała postać wychodziła z płyty. Zabytkowe wyobrażenia nagrobne mężczyzn są doskonałym źródłem dla bronioznawstwa historycznego, czyli nauki (pomocnicza dla historii wojskowości), która sprowadza się do umiejętności rozpoznawania poszczególnych rodzajów i typów broni oraz zaliczania jej do kategorii w czasie i przestrzeni. W nagrobnych wizerunkach rycerzy – szlacheckich właścicieli ziemskich z XVI i pocz. XVII wieku, ważna była ich pozycja społeczna, polityczna i majątkowa. Przy poszanowaniu ówczesnych wymogów mody, stawiano na okazałość i reprezentacyjność ukazanej w kamieniu postaci. Często prezentowano broń luksusową, której właściciel tak naprawdę nawet nie posiadał. Kierowano się przepychem i chwałą. Wykonawcy nagrobków otrzymywali od zleceniodawcy konkretne wskazówki i "zachcianki", posługując się przy tym z góry przygotowanymi już wzorami ubioru oraz rycerskiego uzbrojenia, w które miała zostać pośmiertnie przyodziana i wyposażona postać wyobrażanego rycerza.

Na Ziemi Żarowskiej, do dziś zachowało się kilka płyt nagrobnych, które przedstawiają uzbrojonych mężczyzn w pełnym rynsztunku bojowym. Z kamiennych tafli spoglądają pełne powagi twarze rycerzy: Christopha von Kühl † 1584 (płyta nagrobna w kościele filialnym pw. św. Józefa w Pożarzysku), Lorenza von Hund † 1589 (epitafium upamiętniające zamordowanego, ufundowane przez sprawcę Ernsta von Poser w 1593 r.; kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach), Sigmunda von Mühlheim † 1594 (płyta nagrobna w kościele filialnym pw. Bożego Ciała w Łażanach), Sigmunda † 1606 i Georga † 1609 von Nostitzów (płyty nagrobne w kościele filialnym pw. św. Józefa w Pożarzysku). Doskonałe opracowanie autorstwa Mariusza Cieśli, pt. Broń renesansowa na Śląsku (Racibórz 2008), pomija co prawda w bazie źródłowej (94 tablice nagrobne) egzemplarze znajdujące się w kościołach gminy Żarów, pozwala jednak na dokonanie podobnej bronioznawczej analizy interesujących nas zabytków.

 

Pełna zbroja płytowa: 1) hełm (tu przyłbica); 2) dzwon hełmu; 3) zasłona; 4) szpara wzrokowa; 5) nakarczek; 6) obojczyk; 7) naramiennik; 8) tarczka opachowa; 9) napierśnik; 10) fartuch; 11) naplecznik; 12) naręczak; 13) opacha; 14) nałokcica; 15) zarękawie; 16) rękawica; 17) ochrona nogi; 18) taszka; 19) nabiodrek; 20) nakolanek; 21) nagolenica; 22) trzewik, (źródło: A.Nadolski, s.103)

 

 

Płyta nagrobna Christopha von Kühl ? († 1584); Kościół filialny pw. św. Józefa w Pożarzysku, fot. B. Mucha

 

Na płycie znajduje się postać rycerza stojącego w postawie frontalnej, bez nakrycia głowy, prawą ręką trzyma za uchwyt sztyletu, lewą za uchwyt długiej broni białej. Postać ubrana jest w pełną zbroję płytową posiadającą prawdopodobnie trzyfolgowy obojczyk (częściowo zasłonięty przez krezę hiszpańską), napierśnik zdobiony pasami z motywem roślinnym (z ością i "gęsim brzuchem") i hakiem na kopię złożonym do wewnątrz, który przymocowany jest śrubą w kształcie rozetki, fartuch dwufolgowy połączony dwoma paskami skórzanymi ze sprzączkami z sześciofolgowymi taszkami, półokrągłymi i zdobionymi nacinanym motywem roślinnym na dole. Na taszkach doskonale widoczne główki nitów mocujących wewnętrzne materacowanie. Pod nimi spodenki kolcze. Naręczak tworzą: naramienniki z płotem (zdobione ozdobnym motywem rozet), czterofolgowe opachy, nałokcice ze skrzydełkami otwartymi, jedną folgą górną i dwoma dolnymi (mocowane dwoma śrubami), trzyfolgowe zarękawie i rękawice palczaste, dwufolgowe ze sztylptami. Ochrona nogi składa się z: nabiodrków, nakolanników ze skrzydełkami zewnętrznymi, nagolenic zamykanych na bolec z przetyczką i pięciofolgowych trzewików. Przy prawej nodze na dole leży hełm z zamkniętą przyłbicą i dwufolgowym kołnierzem. Na pasku przytroczone po lewej stronie rapier w pochwie (broń biała o długiej, prostej i obusiecznej klindze, dłuższa od szabli, najpopularniejsza broń Europy zachodniej w XVI i XVII w.), po prawej sztylet w zdobionej pochwie. Bliskie podobieństwo względem przedstawionego uzbrojenia ochronnego i broni białej stanowią m.in. płyta nagrobna rycerza Friedricha von Porsnitza († 1606) z Kościoła filialnego pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Wiadrowie oraz płyta nagrobna Georga von Niemitza († 1576) z Kościoła parafialnego pw. Matki Boskiej Królowej Polski w Przerzeczynie Zdroju.

 

Płyta nagrobna Georga von Nostitz († 1609); Kościół filialny pw. św. Józefa w Pożarzysku, fot. B. Mucha

 

Na płycie znajduje się postać rycerza stojącego w postawie frontalnej, bez nakrycia głowy, prawą ręką trzyma za uchwyt długiej broni białej, lewą na biodrze. Postać ubrana jest w pełną zbroję płytową posiadającą prawdopodobnie trzyfolgowy obojczyk (częściowo zasłonięty przez szarfę i kołnierz), napierśnik z ością i "gęsim brzuchem" oraz hakiem na kopię, fartuch trzyfolgowy połączony czterema paskami skórzanymi ze sprzączkami z sześciofolgowymi taszkami, półokrągłymi na dole. Na taszkach doskonale widoczne główki nitów mocujących wewnętrzne materacowanie. Pod nimi koszulka kolcza. Naręczak tworzą: naramienniki, opachy z dwoma górnymi i jedną dolną folgą, nałokcice ze skrzydełkami otwartymi, jedną folgą górną i dwoma dolnymi (mocowane po środku jedną śrubą), zarękawie. Ochrona nogi składa się z: nabiodrków, nakolanników ze skrzydełkami zewnętrznymi, nagolenic i trzyfolgowych trzewików. Pomiędzy nogami na dole leży hełm z otwartą przyłbicą zaopatrzoną w poziome otwory oddechowe, pióropuszem i jednofolgowym kołnierzem. Pod nim para palczastych rękawic. W prawej dłoni długa broń biała, najprawdopodobniej koncerz (pierwotnie koncerze z okresu XV-XVI w. były bardzo zbliżone do mieczy, długość około 130 cm, prosty jelec, rękojeść mieczowa, w okresie XVI-XVII w. stały się lżejsze, do 160 cm długości i praktycznie przystosowane wyłącznie do kłucia) w pochwie owiniętej górą w rapcie. Bliskie podobieństwo względem przedstawionego uzbrojenia ochronnego i elementów stroju stanowią m.in. płyta nagrobna rycerza († 1602) z Kościoła pw. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu i płyta nagrobna Asmusa von Sack († 1610) z Kościoła parafialnego pw. św. Szczepana w Szczepanowie.

 

Płyta nagrobna Sigmunda von Mühlheim († 1594); Kościół filialny pw. Bożego Ciała w Łażanach, fot. B. Mucha

 

Na nagrobku znajduje się postać rycerza stojącego w postawie frontalnej, bez nakrycia głowy głowy, prawą ręką trzyma za uchwyt puginału, lewą za uchwyt długiej broni białej. Postać ubrana jest w pełną zbroję płytową posiadającą prawdopodobnie czterofolgowy obojczyk, napierśnik zdobiony pasami z motywem roślinnym (z ością i "gęsim brzuchem") i hakiem na kopię, fartuch trzyfolgowy połączony na stałe z dziesięciofolgowymi taszkami. Na nich doskonale widoczne główki nitów mocujących wewnętrzne materacowanie. Pod nimi spodenki kolcze. Naręczak tworzą: naramienniki z płotem, pięciofolgowe opachy, nałokcice ze skrzydełkami otwartymi, jedną folgą górną i dwoma dolnymi (mocowane jedną śrubą), czterofolgowe zarękawie i rękawice palczaste, dwufolgowe ze sztylptami. Ochrona nogi składa się z: nabiodrków, nakolanników ze skrzydełkami wewnętrznymi zdobionymi motywem roślinnym, nagolenic zamykanych na dwa zatrzaski i siedmiofolgowych trzewików. Przy lewej nodze na dole leży hełm z otwartą przyłbicą, ozdobny w pióropusz i posiadający czterofolgowy kołnierz. Na pasku po lewej stronie wisi miecz kawaleryjski, po prawej puginał (miniatura miecza, potocznie nazywana też sztyletem). Bliskie podobieństwo względem przedstawionego uzbrojenia ochronnego i broni białej stanowi m.in. płyta nagrobna rycerza († 1580) Kościół filialny pw. św. Marii Magdaleny we Wrocławiu.

 

Epitafium poświęcone rycerzowi Lorenzowi von Hundt († 1589); Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach, fot. B. Mucha

 

Na epitafium przedstawiona jest klęcząca postać rycerza, zwrócona w lewą stronę z rękami złożonymi do modlitwy bez nakrycia głowy, powyżej scena Zmartwychwstania Chrystusa. Postać ubrana jest w pełną zbroję płytową z obojczykiem (zasłonięty przez krezę hiszpańską), napierśnik z tapulem i hakiem na kopię, fartuch dwufolgowy, połączony na stałe z siedmiofolgowymi taszkami, półokrągłymi na dole. Naręczak tworzą: naramienniki, czterofolgowe ? opachy, nałokcice i zarękawie. Ochrona nogi składa się z: nabiodrków, nakolanników ze skrzydełkami zewnętrznymi i nagolenic. Na przeciw postaci rycerza leży nienaturalnie wielki hełm z otwartą przyłbicą i trzyfolgowym ? kołnierzem, a także palczaste rękawice ze sztylptami. Bliskie podobieństwo względem przedstawionego uzbrojenia ochronnego oraz sceny, stanowi m.in. płyta nagrobna rycerza Ulricha Schaffgotscha († 1563) z Kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Wojanowie.

 

Płyta nagrobna Sigmunda von Nostitz († 1606) Kościół filialny pw. św. Józefa z Pożarzysku, fot. B. Mucha

 

Na nagrobku znajduje się postać rycerza stojącego w postawie frontalnej, bez nakrycia głowy i bez uzbrojenia ochronnego (postać młodzieńca ?), w prawej ręce złożonej na biodrze trzyma rękawice, lewą za uchwyt długiej broni białej – rapiera, obok lewej nogi leży nakrycie głowy.

 

Zobacz też:
1. Renesansowa tablica nagrobna rycerza Heinricha von Reichenbach w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach
2. Epitafium Lorenza von Hundt z kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

 

Źródła:
1. A. Nadolski, Broń i strój rycerstwa polskiego w średniowieczu, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979
2. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gmin, Żarów 2006
3. A. Bikont, J. Szczęsna: Epitafia, czyli uroki roztaczane przez niektóre zwłoki, Warszawa 2008
4. M. Cieśla, Broń renesansowa na Śląsku, Racibórz 2008
5. B. Mucha, Ziemia Żarowska. Od prehistorii do współczesności, Żarów 2016
6. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha