Ruina romantycznej wieży w Pyszczynie
Termin „Romantyzm” to określenie prądu ideowego, literackiego i artystycznego, który w Europie rozwijał się od lat 90. XVIII w. do lat 40. XIX w. Prąd ten powstał na fali europejskich ruchów wolnościowych i był reakcją na zmiany społeczne oraz polityczne wywołane rewolucją francuską z 1789 roku. Pełen rozkwit datuje się na czasy Napoleona, a upadek zbiega się w czasie z Wiosną Ludów w 1848 roku. Początek epoki romantyzmu w Polsce przypada na rok 1822, kiedy wydane zostały „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza, za koniec z kolei rok 1864, czyli upadek powstania styczniowego. Twórcom romantycznym przyświecało hasło „Wolność, równość, braterstwo”, dlatego ruch ten należy rozumieć jako formę buntu przeciwko regułom społecznym obowiązującym w epoce oświecenia. Romantycy sprzeciwiali się ustalonym regułom życia politycznego, a także sztywnym zasadom życia arystokracji i mieszczaństwa poprzedniej epoki. Nazwa epoki romantyzmu wywodzi się z języka francuskiego i niemieckiego, od słowa „roman” i oznacza powieść lub opowiadanie.
Według innych źródeł, genezy określenia romantyzm należy szukać w słowie „romanca”, które oznacza podania, legendy i baśnie ludów romańskich. Romantycy uważali, że świat dzielił się na to, co widzialne (materialne) oraz na to, co niewidzialne (duchowe). To drugie da się zrozumieć jedynie z pomocą wiary czy intuicji. Epoka romantyzmu to okres, kiedy najbardziej skupiano się na życiu wewnętrznym człowieka. Dla romantyków ważna była duchowość, emocje i uczucia. Pociągała ich także odrębność jednostki ludzkiej, jej odmienność i indywidualność. W tym czasie nastąpił również rozwój świadomości i przynależności narodowej, a na pierwszy plan wysunęła się konieczność walki z tyranią. Wyznawcy ideałów romantycznych nie zgadzali się na zniewolenie człowieka, na uprzedzenia społeczne i rasowe, dlatego romantyzm w niektórych krajach był okresem szczególnego patriotyzmu. Powszechny bunt zaowocował w niemal całej Europie wieloma zrywami o charakterze rewolucyjnym czy narodowym. W Anglii romantyzm towarzyszył ruchowi czartystów, w Rosji powstaniu dekabrystów, we Francji rewolucji lipcowej, w Polsce powstaniu listopadowemu.
Architekci epoki romantyzmu, nie wypracowali własnych form, a jedynie łączyli różne style. Modnym był szczególnie neogotyk, łączący niekiedy średniowieczne formy gotyckie z motywami antycznymi, orientalnymi i klasycystycznymi. Zainteresowanie tym stylem wzięło się z romantycznego postrzegania historii. Średniowiecze jawiło się ówczesnym ludziom jako epoka wielkich czynów, walecznych rycerzy. Średniowieczna architektura wywoływała barwną wizję przeszłości pełnej niezwykłych i fantastycznych wydarzeń. W tamtym okresie powstał romantyczno-sentymentalny gatunek literacki – tak zwana powieść gotycka. Akcja tych powieści rozgrywała się zazwyczaj w scenerii ponurych zamczysk, wśród szalejącej burzy. W budownictwie nawiązania do gotyku, były stosowane głównie przy wznoszeniu rezydencji prywatnych i budynków sakralnych, rzadziej w budownictwie o przeznaczeniu publicznym. Do zasług epoki romantyzmu, należy zaliczyć umiejętne powiązanie architektury z krajobrazem i projektowanie budowli, które nie pełniły żadnej użytecznej funkcji lecz były jedynie obiektem podziwu. Przejawem tego była m.in. modna stylizacja budowli na ruinę, np. wieży zamkowej. Z taką właśnie obiektem, mamy do czynienia w dawnym zespole pałacowo-parkowym w Pyszczynie.
Neogotycka „ruina” wieży w zachodniej części parku w Pyszczynie. Widok z 1976 i 2021 r., fot. M. Kujawa, H. Grad (1976), GEZ Żarów (2021)
To właśnie tam w 1727 roku z inicjatywy Heinricha Gottfrieda von Spättgen, ukończona została przebudowa pałacu (m.in. dobudowa kaplicy) wraz z przekształceniem terenu otaczającego budowlę w niewielki ogród ozdobny. W latach 1794-1796 pałac został ponownie rozbudowany poprzez podwyższenie i powiększenie jego korpusu oraz dobudowanie nowego skrzydła, które wchłonęło wspomnianą kaplicę. W 1882 roku rezydencja została gruntownie odnowiona. Od strony ogrodu wzniesiono wówczas loggię z ozdobnymi schodami i tarasem. Pewnym przekształceniom uległo wówczas założenie ogrodowe. Śladem tamtych prac są sztuczne ruiny wieży neogotyckiej, umieszczonej przy długim ogrodzeniu. Budowla ta zachowana fragmentarycznie wskazuje na potrzebę urządzenia starego dworskiego założenia w duchu romantycznym. Niedopasowanie do otoczenia, wynagradzać miały istniejące mury ogrodzenia, które budowniczy romantycznej wieży wykorzystał jako jej „historyczne” tło dopasowując budowlę do murów i czyniąc z niej imitację wieży obronnej dawnego zamczyska. Wieża wzniesiona została z miejscowego łamanego łupka zieleńcowego wydobywanego w XIX wieku na zboczach Góry Pyszczyńskiej. W konstrukcji widoczne są ślady detalu – gzymsy i fryz oraz ostrołuczny otwór okienny.
Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..
Źródła:
● H. Sieber, Schlösser in Schlesien. Frankfurt am Main 1971
● M. Kujawa, H. Grad, Katalog parków, woj wałbrzyskiego: Pyszczyn, 1976
● J. Morrow, Romanticism and political thought in the early 19th century [w:] S. Jones, G. i C. Gregory (red.), The Cambridge History of Nineteenth-Century Political Thought, Cambridge 2011, s. 39-76
● GEZ Żarów, 2021
● B. Mucha, Gmina Żarów. Na przestrzeni wieków (część II), Żarów 2023 (w druku)
Opracowanie
Bogdan Mucha