Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Pradzieje i archeologia okolic Żarowa

Drukuj
Utworzono: sobota, 30, czerwiec 2012

Najstarsze ślady pobytu człowieka na Dolnym Śląsku pochodzą z Trzebnicy oraz Ruska koło Strzegomia. Odnalezione zostały tam kamienne narzędzia, które datowane są odpowiednio na ok. 500 tys. lat temu i ok. 440–370 tys. lat temu. Anatomicznie współczesny człowiek „homo sapiens sapiens” przybył na te ziemie znacznie później, bo ok. 35 tys. lat temu w epoce zw. paleolitem górnym (od ok. 40 tys. do ok. 14 tys. lat temu). Z tego zapewne okresu pochodzi najstarszy ślad pobytu człowieka w okolicach Żarowa, którym jest niewielki, bo zaledwie 3 cm długości krzemienny wiór odnaleziony na żwirowni w pobliżu Krukowa.

Wiosną 2005 roku w południowej ścianie wspomnianego wyrobiska odkryto w osadach żwirowo-piaszczystych zespół 17 kości mamuta. Tuż później w północnej ścianie żwirowni znaleziony został niewielki wiór krzemienny. Niestety znajdował się on na powierzchni skłonu ściany, dlatego bardzo prawdopodobne jest, iż zsunął się z jej wyższych partii. Znaleziony wiór krzemienny pokryty był delikatną patyną koloru jasnoniebieskiego, a krawędzie boczne nosiły ślady uszkodzeń związanych z jego przemieszczaniem. Wiór oddzielony został pierwotnie od rdzenia jednokierunkowego po uprzednim przygotowaniu powierzchni uderzeń (tzn. zaprawieniu pięty). Wymiary narzędzia wynoszą 33x9,4x2 mm. Cechy te nie pozwalają na określenie wieku, jednak biorąc pod uwagę sposób przygotowania pięty można stwierdzić, że nie jest on prawdopodobnie starszy niż przemysły górno paleolityczne sprzed 40-14 tys. lat

Wiór krzemienny z Krukowa (po lewej), ostrza graweckie ze stanowiska La Gravette - Francja (po prawej), archiwum autora

Dokładna analiza powierzchni kości mamuta z Krukowa nie ujawniła śladów kontaktu z narzędziami kamiennymi, które świadczyłby o udziale człowieka w zabiciu lub ćwiartowaniu tuszy. Brak tych śladów nie wyklucza jednak, iż zwierzę to zostało zabite i poćwiartowane przez paleolitycznych łowców. Na podstawie wyników eksperymentów etnoarcheologicznych  stwierdzono bowiem, że możliwe jest podzielenie zabitego zwierzęcia bez pozostawienia na kościach jakichkolwiek śladów cięcia narzędziami krzemiennymi. Śladów takiego cięcia nie stwierdzono np. na kościach mamuta ze znanego górno paleolitycznego stanowiska Kraków Nowa Huta, w którym oprócz kości mamuta znaleziono również narzędzia krzemienne kultury graweckiej. Okres (23 790 lat ± 160 lat), na który jest datowany zespół kości mamuta z Krukowa, przypada na rozwój ugrupowań ludności tzw. kompleksu graweckiego. Ślady grup łowców i zbieraczy graweckich znane są ze stanowiska Henryków 15, pow. Ząbkowice, położonego około 50 km na południowy wschód od Krukowa. W ludności tej kultury upatrywać należy zapewne wytwórcę krzemiennego wióra, który został odnaleziony w pobliżu Krukowa.

Narzędzia krzemienne wytwarzane przez ludność kultury graweckiej (archiwum autora)

Kulturą grawecką określa się grupy ludności łowieckich i zbierackich (wytwarzających specyficzne narzędzia krzemienne), które żyły w okresie pomiędzy 28 tys. a 20 tys. lat p.n.e. (okres górnego paleolitu). Nazwa kultury pochodzi od stanowiska archeologicznego w La Gravette koło Bayac, w departamencie Dordogne, we Francji. Ludność kultury graweckiej żyła w Belgii, Francji, Hiszpanii, Włoszech, w Europie środkowej oraz wschodniej. Jej dziełem było rozwinięcie i udoskonalenie technologii wytwarzania wiórów krzemiennych oraz osadzania w oprawach drewnianych lub kościanych ostrzy wiórowych, które formowano retuszami stromymi. W tym czasie jak się współcześnie okazało zaczęto używać łuków. Obok strategii łowieckiej, zaczęto stosować obozowiska podstawowe, które ulegały przemieszczaniu w miarę wyczerpywania się zasobów naturalnych danego terytorium, takich jak drewno jedzenie, rośliny, małe lub większe zwierzęta nadające się na pożywienie oraz surowiec krzemienny. Życie oparte było na planowaniu polowań, i zdobywaniu pożywienia. W polowaniach udział brały tylko specjalne grupy myśliwych, a reszta społeczności oczekiwała w obozowisku. Cechą charakterystyczną kultury graweckiej było występowanie licznych wyrobów z tzw. tylcem prostym, określanych jako ostrza graweckie. W okresie rozwoju kultury graweckiej, na terenie całej Europy rozprzestrzeniła się seria statuetek kobiecych (tzw. Wenus paleolityczna) wykonanych z różnych materiałów (gł. kamień i glina). Z terenu Ukrainy i Moraw znane są też figurki zwierząt, przedstawiające żyjące wówczas na tym terenie mamuty i nosorożce. Na obszarach kultury graweckiej znaleziono pochówki ludzkie wyposażane w przedmioty codziennego użytku (narzędzia, broń) zdobione motywami abstrakcyjnymi. Do wytwórczości ludności graweckiej zalicza się również niektóre schematyczne malowidła naskalne występujące na terenie franko-kantabryjskiej prowincji kulturowej.

Być może tak wyglądało życie górnopaleolitycznych łowców w okolicach Żarowa (archiwum autora)

Następna epoka w periodyzacji dziejów od ok. 4600/4500 do 2000/1900 lat p.n.e. (na obszarze Polski) zwana jest „Neolitem” bądź też młodszą epoką kamienia lub epoką kamienia gładzonego. Wówczas zapoczątkowana została uprawa roślin, hodowla zwierząt, umiejętność wyrobu ceramiki oraz przyjęto stałe osadnictwo. W neolicie rozwinięte zostały także nowe techniki obróbki kamienia, jak gładzenie powierzchni i wiercenie otworów. Umiejętności te na tereny Polski przyniosła ze sobą ludność tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej, która w połowie V tysiąclecia p.n.e. z okolic środkowego Dunaju przenikała na północ przez Bramę Morawską i przełęcze Karpat oraz Sudetów. W granicach gminy Żarów osadnictwo ludności neolitycznej rozpoznane zostało na podstawie znalezisk fragmentów ceramiki oraz kamiennych narzędzi w postaci siekierek i lemieszy. Osady ludności tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej (nazwa od formy naczyń glinianych zdobionych ornamentem rytym w postaci wstęg spiralnych i innych wątków geometrycznych) znajdowały się w granicach i pobliżu dzisiejszych miejscowości: Imbramowice (1 osada), Kalno (1 osada), Kruków (1 osada), Łażany (4 osady), Przyłęgów (3 osady), Pyszczyn (1 osada) i Tarnawa (1 osada). Inne ślady osadnictwa (ceramika lub inne przedmioty) stwierdzono w okolicy Imbramowic (1 obszar), Kalna (1 obszar), Krukowa (1 obszar), Łażan (2 obszary), Mrowin (1 obszar), Pyszczyna (2 obszary) i Tarnawy (1 obszar). Do archeologicznie przebadanych osad ceramiki wstęgowej rytej w najbliższej odległości od Żarowa, należy stanowisko wielokulturowe Kostomłoty 27, na którym badania podjęte zostały w 2005 roku w związku z modernizacją jezdni północnej au­tostrady A-4 na odcinku Wądroże Wielkie – Bielany Wrocławskie.

Stanowisko Kostomłoty 27: fragment budynku słupowego z jamami przydomowymi (po lewej), czarne plamy to kolejne obiekty osady neolitycznej (po prawej), 2005 r., (fot. T. Żur)

Neolityczny dom słupowy - rekonstrukcja (Ł. Wójcik, www.wizualizacje.org)

Osadnictwo ludności kultury ceramiki wstęgowej rytej zajmowało najlepsze pod uprawę gleby lessowe południowej Polski. Nic więc dziwnego, że najstarsze osady tej kultury odkryto na brzegach dolin rzecznych. Zakładane osady użytkowane były przez około 15 lat, po czym przenoszono się w nowe miejsca (forma osadnictwa ruchomego). W stare powracano po ok. 45-60 latach, kiedy ziemia znów nadawała się do uprawy. Osadę tworzyło zazwyczaj kilka domów-gospodarstw. Budynki wznoszono na planie prostokąta o wymiarach 40x6-7 m. Konstrukcja domostwa opierała się na słupach wkopanych w ziemię. Przestrzeń pomiędzy nimi wypełniała plecionka uszczelniana gliną. Całość konstrukcji wraz z dachem podtrzymywał rząd słupów biegnący przez środek domostwa. Tak rozplanowane osady miały charakter otwarty bez żadnych umocnień. Przy osiedlach zakładane były pola, na których uprawiano różnego rodzaju zboża: pszenica płaskurka, samopsza, orkisz, pszenica zbitokłosa, jęczmień, proso oraz rośliny bobowate gł. groch i soczewica. Ponadto zbierano dzikie jabłka, orzechy, poziomki i czereśnie. Bardzo duże znaczenie w gospodarce ludności kultury ceramiki wstęgowej rytej miała hodowla zwierząt domowych, gdzie na pierwszym miejscu znajdowała się krowa (około 60%). Hodowano poza tym kozy oraz owce. Niewielki procent znajdowanych kości zwierząt stanowią szczątki psa. Konie nie były jeszcze wówczas udomowione. Gospodarkę uzupełniało łowiectwo. Polowano przeważnie na tury, jelenie, konie, dziki oraz zające. Omawiana kultura swoją nazwę wzięła od ceramiki lepionej najczęściej z ilastych glin typu illitowego, do których dodawano (w przypadku naczyń kuchennych) domieszkę organiczną, piasek lub tłuczeń ceramiczny. Naczynia formowano z wałków lub taśm glinianych, po czym dokładnie je wygładzano, a w przypadku naczyń kuchennych, przecierano wiechciem słomy. Wykonane w ten sposób naczynia zdobiono chropowaceniem, okrągłymi guzkami spłaszczonymi palcem, krótkimi stopkami, listwami z odciśniętymi palcami, prostokątami przeciętymi poziomą linią, natomiast w późniejszym czasie stosowano motyw zapunktowanej wstęgi oraz linie pokryte trójkątnymi nacięciami i odciśniętymi stempelkami. Bardzo charakterystycznym wyrobem dla kultury ceramiki wstęgowej rytej były siekiery kamienne w kształcie kopyta szewskiego. W obrządku pogrzebowym zmarłych chowano zazwyczaj w obrębie osad w jamach, nierzadko odpadkowych. Ciało układano prawie zawsze w pozycji skurczonej, na lewym boku, najczęściej z głową skierowaną na wschód. Zmarłego wyposażano zwykle w 1-2 naczynia, czasami narzędzia i drobne ozdoby.

Przykłady naczyń ceramicznych kultury ceramiki wstęgowej rytej. Fragmenty takie były i są znajdowane w okolicach Żarowa (archiwum autora)

Pod koniec neolitu ok. 1900/1800 r. p.n.e., na tereny południowej Polski, dotarł z Czech i Moraw tzw. „horyzont pucharów dzwonowatych”. Z tego właśnie okresu pochodzi znalezisko dwóch krzemiennych, sercowatych grocików strzał z Wierzbnej, gm. Żarów. W terminologii archeologicznej stosowano wcześniej określenie tzw. kultury pucharów dzwonowatych. Obecnie przyjmuje się, że u schyłku neolitu pojawiła się moda – styl garncarski, którego zasadniczą formą był puchar, bardzo bogato ornamentowany, początkowo wysmukły, później w formie odwróconego dzwonu (stąd nazwa – puchary dzwonowate). Puchary te oraz podobnego kształtu misy nie były używane w życiu codziennym, a stanowiły swego rodzaju wyznacznik statusu społecznego danej rodziny będąc tzw. ceramiką prestiżową. Uzupełnieniem odkrywanych z tamtego okresu inwentarzy są kościane płytki łucznicze (ochrona przedramienia łucznika) oraz krzemienne grociki strzał sercowate z wciętą podstawą lub tzw. trzoneczkowate. Luźne znalezisko z Wierzbnej reprezentuje pierwszy z wymienionych rodzajów.

Inwentarze z tzw. "horyzontu pucharów dzwonowatych": kościane płytki łucznicze, krzemienny grocik (podobne znalezisko z Wierzbnej), miedziany sztylet (po lewej), puchary dzwonowate (po prawej), archiwum autora

Po epoce kamienia nastąpiła tzw. epoka brązu od ok. 2200/2000 do 750/700 p.n.e. (wedle różnych chronologii). Jej nazwa pochodzi od produkowanych i używanych wówczas masowo wyrobów z nowego surowca, jakim był brązu (stopu miedzi z cyną o stosunku 9:1). Potrzebną do jego produkcji miedź i cynę uzyskiwano w kopalniach odkrywkowych. Produkowano wówczas siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń – miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy. W krótkim czasie powstały ośrodki wytwórcze i rozwinęła się wymiana towarów. Gospodarka opierała się wówczas na rolnictwie, hodowli bydła oraz pasterstwie. Pod koniec epoki brązu (IV i V okres - 1100-800 r. p.n.e.) i w tzw. okresie halsztackim (800-400 r. p.n.e.) na Przedgórzu Sudeckim, w tym na terenach nad Bystrzycą i Strzegomką, zaczęły powstawać obronne i otwarte osady ludzkie. Ich założycielami była ludność tzw. kultury łużyckiej, która zajmowała się uprawą roli i hodowlą. Osady otwarte (pozbawione cech obronnych) ludności kultury łużyckiej znajdowały się w granicach i pobliżu dzisiejszych miejscowości: Imbramowice (3 osady w tym jedna z okresu halsztackiego 800-400 r. p.n.e), Kalno (1 osada z V okresu epoki brązu – 950/850-750/700 p.n.e i okresu halsztackiego 800-400 r. p.n.e), Łażany (2 osady), Mielęcin (3 osady), Mikoszowa (1 osada), Przyłęgów (6 osad), Pyszczyn (2 osady), Tarnawa (2 osady w tym jedna z V okresu epoki brązu – 950/850-750/700 p.n.e). Inne ślady osadnictwa łużyckiego (ceramika lub inne przedmioty) stwierdzono w okolicy: Bukowa (1 obszar), Imbramowic (1 obszar), Marcinowiczek (1 obszar), Mielęcina (1 obszar), Mikoszowej (2 obszary), Pyszczyn (1 obszar), Żarowa (1 obszar).

Wytop rudy miedzi (archiwum autora)

Kultura łużycka (nazwa od obszaru Łużyc, gdzie znajdowały charakterystyczne cmentarzyska z grobami ciałopalnymi popielnicowymi) dzieliła się na szereg grup zróżnicowanych w różnym stopniu inwentarzem, obrządkiem pogrzebowym bądź formami osadnictwa. Wszystkie grupy charakteryzowały się jednak tym samym modelem gospodarki oraz zbliżonym modelem struktur osadniczych. Kultura łużycka rozwijała się od około 1350/1300 lat p.n.e. do około 500/400 lat p.n.e. Swoim zasięgiem obejmowała niemal całe ziemie polskie (bez skrawków północno-wschodnich), północno-zachodnią i środkową Słowację, północne i środkowe Morawy, północną i północno-wschodnią część Czech, Saksonię, Łużyce, wschodnią Turyngię oraz wschodnią Brandenburgię, zachodnią części Wołynia. Na obszarze tym rozwijały się poszczególne, różniące się często od siebie w mniejszym lub większym zakresie, grupy. Dla obszaru wschodniej części Dolnego Śląska, lewobrzeżnej partii Górnego Śląska, południowej Wielkopolski, północno-wschodnich Czech, zachodnich części Małopolski oraz północnych i środkowych Moraw, wydziela się współcześnie w terminologii archeologicznej tzw. grupę śląską kultury łużyckiej. Cechą charakterystyczną dla wszystkich grup kultury łużyckiej był stabilny, osiadły tryb życia. Ludność zajmowała się głównie uprawą ziemi. Duże znaczenie miała przy tym hodowla zwierząt (bydło rogate, owce, świnie i konie). Rośliny uprawiane przez ówczesną ludność na dużą skalę to głównie zboża takie jak: pszenica, jęczmień i proso. Ponadto uprawiano rośliny bobowate: groch, bób i soczewicę. Jako narzędzi do uprawy roli wykorzystywano motyki z fragmentów poroża, rogowe kopaczki oraz radła z drewna, którymi za pomocą siły pociągowej zwierząt orano ziemię. W gospodarstwa zajmowano się ponadto obróbką kości, drewna, gliny, poroża, krzemienia, kamienia, wytwórczością ceramiki, tkactwem i obróbką włókien. Ludność kultury łużyckiej wznosiła osady otwarte, zakładane na terasach nadzalewowych rzek i potoków, a także na łąkach w pobliżu jezior. Budynki mieszkalne wznoszono zazwyczaj na planie prostokąta w konstrukcji słupowo-ramowej. Występowały również choć rzadziej, konstrukcje zrębowe i sumikowo-łątkowe. Wnętrze chaty składało się z 2-3 pomieszczeń z jednym paleniskiem. Poza obiektami mieszkalnymi znajdowały się jamy o charakterze gospodarczym i produkcyjnym oraz paleniska. W okresie halsztackim ludność kultury łużyckiej zaczęła wznosić osiedla obronne w postaci grodów. Najbardziej znanym obiektem tego typu jest gród w Biskupinie z 738 lub 737 roku p.n.e. Z innych wymienić można Izdebno, Smuszewo, Sobiejuchy, Jankowo i Kruszwicę. W najbliższej okolicy Żarowa, znajdował się gród kultury łużyckiej w miejscu obecnego zbiornika retencyjnego Mietków (ratunkowe badania archeologiczne w pocz. lat 80-tych).

Najpowszechniejszym oraz najbardziej charakterystycznym dla ogólnego zarysu kultury łużyckiej jest obrządek pogrzebowy ciałopalny popielnicowy. Zmarłych chowano w grobach płaskich, tworzonych na wielkich, używanych przez wiele pokoleń, cmentarzyskach. W wyposażeniu grobowym znajdowały się naczynia, wyroby brązowe – ozdoby, broń i przedmioty codziennego użytku. Na obszarze dzisiejszej gminy Żarów cmentarzyska takie znajdowały się w granicach i pobliżu: Bukowa (1 cmentarzysko z okresu halsztackiego 800-400 r. p.n.e), Kalna (1 cmentarzysko z IV-V okresu epoki brązu 1100-800 r. p.n.e.), Mikoszowej (2 cmentarzyska w tym jedno z IV-V okresu epoki brązu 1100-800 r. p.n.e. i okresu halsztackiego 800-400 r. p.n.e), Przyłęgowa (3 cmentarzyska w tym jedno z okresu halsztackiego 800-400 r. p.n.e), Pyszczyna (1 cmentarzysko z V okresu epoki brązu 950/850-750/700 p.n.e.), Żarowa (1 cmentarzysko z V okresu epoki brązu 950/850-750/700 p.n.e. i okresu halsztackiego 800-400 r. p.n.e). Do archeologicznie przebadanych cmentarzysk kultury łużyckiej w najbliższej odległości od Żarowa, należy stanowisko Osiek 3, gm. Kostomłoty, na którym badania prowadzono w 1931 i 1996 roku.

Cmentarzysko kultury łużyckiej w Osieku 3, 1996 r. (www.info.osiek.pl)

W grupie śląskiej kultury łużyckiej wytwarzany był charakterystyczny typ naczyń z guzami na brzuścu. Powierzchnię wokół guzów zdobiono liniami dookolnymi albo żłobkami. Później wytwarzano naczynia dwustożkowate, o ostrych załomach brzuśców, zdobionych szerokimi ukośnymi żłobkami. U schyłku epoki brązu stosowano ornament geometryczny, na który składały się grupy rytych kresek, linii oraz trójkątów ukośnie zakreskowanych. Do wyrobów brązowych kultury łużyckiej należały szpile, miecze, bransolety z tarczkami spiralnymi, różnego typu siekierki, ozdoby z tarczkami spiralnymi, noże, pierwsze zapinki, sierpy, brzytwy i sztylety, naszyjniki oraz drobne ozdoby z drutu. U schyłku okresu halsztackiego doszło do znacznych zmian klimatycznych (ochłodzenie i wzrost wilgotności), prowadzących do zabagniania coraz większych obszarów, w tym nawet zalewania terenów zasiedlonych. Pojawił się w związku z tym problem z wyżywieniem dużych grup ludności skurczonych na małych przestrzeniach osadniczych. W rezultacie doprowadziło to do zmian w sposobach uprawy ziemi i zburzenia struktur gospodarczo-społecznych. Do destabilizacji przyczyniły się dodatkowo  najazdy przybyszów ze wschodu tzw. Scytów. Pozostałości kultury łużyckiej w postaci mniejszych i większych enklaw przetrwały jednak do środkowego okresu lateńskiego (400-300 p.n.e.).

Charakterystyczna ceramika (III-V okres) i wyroby brązowe (V okres) grupy śląskiej kultury łużyckiej (archiwum autora)

Ponownego zasiedlenia południowej części Dolnego Śląska dokonali Silingowie i inne plemiona germańskie w tzw. okresie wpływów rzymskich (0/20 - ok. 310-450 n.e.). Pod koniec tego okresu nastąpił gwałtowny rozwój osadnictwa pod względem przestrzennym, które dotarło nad Strzegomkę i Bystrzycę. Z plemionami germańskim utożsamiać należy ludność tzw. kultury przeworskiej, której osady znajdowały się się w granicach i pobliżu: Krukowa (1 osada), Mielęcina (2 osady w tym jedna z fazy młodszej C1-C2 – 150-320 n.e.), Przyłęgowa (4 osady, w tym jedna z fazy B2-C1 – 70-260 n.e., oraz jedna z C3/D - 310-450 n.e – tzw. „okres wędrówek ludów”), Wierzbnej (1 osada z okresu późnego C3/D - 310-450 n.e – tzw. „okres wędrówek ludów”). Inne ślady osadnictwa kultury przeworskiej (gł. fragmenty ceramiki) odnaleziono w pobliżu: Łażan (1 obszar), Marcinowiczek (1 obszar – okres późny C3/D - 310-450 n.e – tzw. „okres wędrówek ludów”), Przyłęgowa (1 obszar) oraz w Wierzbnej (1 obszar – okres późny C3/D - 310-450 n.e – tzw. „okres wędrówek ludów”). Ok. 1860 roku na stokach Góry Pyszczyńskiej odnaleziono rzymską monetę z 235 r. n.e. – złotego aureusa cesarza Aleksandra Sewera. Moneta była przedziurawiona oraz posiadała dorobione uszko, służąc tym samym jako ozdoba. Z okolic Mrowin pochodzi z kolei moneta z wizerunkiem cesarza Konstantyna II (zginął w 340 r. n.e.). Monety rzymskie docierały na nasze ziemie wskutek wymiany międzyplemiennej, subsydiów, rabunku wojennego, wykupu jeńców lub od kupców. W kwestii funkcji rzymskich monet w rękach ludności germańskiej istnieją trzy poglądy – 1. monety miały wartość kruszcową i służyły jako surowiec do wyrobu ozdób, 2. były środkiem płatniczym w wymianie wewnętrznej, 3. posiadały wartość obiegową tylko między kupcami rzymskimi a starszyzną plemienną, natomiast wśród mas społeczeństwa miały wartość tylko kruszcową. W II w n.e. i następnych stuleciach monety rzymskie dostawały się przede wszystkim do rąk arystokracji plemiennej. Pozwala nam to wysunąć hipotezę, że złoty aureus Aleksandra Sewera z 235 r. n.e., jaki odnaleziono na Górze Pyszczyńskiej był przeróbką monety na ozdobę noszoną przez osobę wysoko postawioną w miejscowej hierarchii – wojownika, wodza plemiennego ?. Być może moneta była łupem wojennym z odbytej kampanii przeciwko Rzymianom (w sojuszu z innymi plemionami germańskimi) lub podarunkiem. Faktem historycznym jest wojna jaką cesarz Aleksander Sewer prowadził z Germanami, osobiście dowodząc żołnierzami, którzy nienawidzili go za wcześniejsze ograniczenie im praw. W sytuacji buntów cesarz próbował  „grać na zwłokę”, zanim wierne mu legiony dotrą nad Ren i zaczął układać się z Germanami. Po ugodzie z barbarzyńcami został zamordowany przez legionistów.

Złoty aureus cesarza Aleksandra Sewera, 230 r. n.e. (po lewej), moneta cesarza konstantyna II, przed 340 r. n.e. (po prawej), za www.pl.wikipedia.org

Ludność kultury przeworskiej zamieszkiwała obszary obecnej Polski oraz Zakarpacia pomiędzy III w. p.n.e. a V w. n.e. Nazwa kultury pochodzi od miasta Przeworsk, leżącego niedaleko od miejscowości Gać, w której znaleziono cmentarzysko. W okresie wpływów rzymskich kultura zajmowała tereny Śląska, Wielkopolski, Mazowsza, Podlasia i części Małopolski. W budownictwie formą zasadniczą były niewielkie półziemianki, o wymiarach 3x5 m, ze słupami podtrzymującymi dach. Z badań archeologicznych znane są również większe budynki naziemne wzniesione w konstrukcji słupowej. W fazie B2 ok. 70-160 n.e.  nastąpił wzrost gęstości osadnictwa oraz powstawanie nowych skupisk osadniczych. W IV i V w. n.e. widoczne jest zahamowanie rozwoju osadnictwa oraz jego powolny zanik. Obecnie wśród badaczy dominuje pogląd o związku kultury przeworskiej z plemieniem Wandalów, którzy w V w n.e. migrowali  na zachód do Hiszpanii. Tłumaczyłoby to zanik osadnictwa przeworskiego także na obszarze dzisiejszej gminy Żarów. Gospodarka kultury przeworskiej opierała się przede wszystkim na rolnictwie oraz hodowla zwierząt. Rozwinięty był handel ze strefą południowoeuropejską, o czym świadczą liczne importy, np. dzbany z Italii. Na wysokim poziomie stała produkcja rzemieślnicza. Wytwarzano przede wszystkim dużą ilość przedmiotów żelaznych – broni (mieczy, grotów włóczni, umb tarcz), ale też ozdób w postaci kolistych sprzączek, nożyków, a także narzędzi  młotków, pilników, kowadełek, obcęgów. Badania metaloznawcze wskazały, że 60-70% wyrobów żelaznych tej kultury wykonanych była z żelaza pochodzącego z okręgu świętokrzyskiego. Ceramika wytwarzana przez ludność przeworską była lepiona ręcznie. W jej skład  wchodziły naczynia tzw. stołowe o cienkich ściankach, wygładzonych i czernionych powierzchniach, starannie wykonanych, a także naczynia tzw. kuchenne, słabo wykonane  o grubych ściankach i chropowaconej powierzchni. Wytwarzano również ceramiką ceramika toczoną na kole. Ludność kultury przeworskiej praktykowała głównie obrządek ciałopalny, w którym dominowały groby jamowe. Mniej było grobów popielnicowych. Zmarłych wyposażano w dary. Mężczyźni zaopatrywani byli w broń: ostrogi, nożyce, brzytwy, osełki, narzędzia kowalskie, klamry do pasa. Kobiety z kolei : żelazne zapinki, klamry, przęśliki i noże sierpikowate. Praktykowano zwyczaj palenia ich razem z kośćmi. Większe dary (miecze) były gięte i łamane. Na obszarze gminy Żarów nie stwierdzono do tej pory obecności cmentarzysk przeworskich pomimo rozpoznanych ośmiu osad tej kultury.

Typowy inwentarz grobowy kultury przeworskiej: naczynia, umba tarcz z kolcem, zgięty miecz i grot włóczni, groty strzały, fragmenty ostróg (Muzeum Regionalne w Radomsku źródło)

Po wyludnieniu obszaru Dolnego Śląska w czasie tzw. okresu wędrówek ludów (migracja dużej części społeczności germańskich na południe, w kierunku upadającego Cesarstwa Rzymskiego) w 2 połowie V w. n.e. nastąpił regres osadniczy. Od połowy VII w. n.e. teren Dolnego Śląska znalazł się ponownie w zasięgu osadnictwa. Tym razem była to ekspansja plemion słowiańskich. Z VIII-IX w. znane są pojedyncze osady zlokalizowane w granicach lub pobliżu:  Mikoszowej, Przyłęgowa, Pożarzyska, Siedlimowic oraz Wierzbnej. O osadnictwie z tamtego czasu świadczą znaleziska fragmentów ceramiki, żużla oraz mieszkalnych jam półziemianek. Z okresu przedpiastowskiego oraz XI wieku pochodzą ślady osadnictwa na tzw. Skałce w Wierzbnej. Trudno dziś powiedzieć coś więcej o odkrytych w XIX wieku reliktach „słowiańskiej” osady na palach w pobliżu Kalna, którą datowano wstępnie na XII wiek. Prawdopodobnie z końca tego właśnie stulecia (pomiędzy 1198 a 1201 r.) pochodzi wzmianka źródłowa o Pożarzysku – najstarszej wsi naszej gminy, która w dokumencie biskupa wrocławskiego Jarosława figuruje jako „Posarisch”.

Opracowanie
Bogdan Mucha