Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Dwie ulice - wielka historia

Drukuj
Utworzono: czwartek, 22, listopad 2012

Ulica Armii Krajowej oraz Wojska Polskiego w Żarowie – tędy niemal codziennie przechodzi wielu z Nas. Nie wszyscy jednak mają świadomość, że pruszają się ulicami, które stanowiły niegdyś część ważnych traktów komunikacyjnych na linii Środa Śląska – Świdnica i Środa Śląska – Świebodzice. Dzisiejsze skrzyżowanie ulic Wojska Polskiego i Armii Krajowej (na wysokości Urzędu Miejskiego w Żarowie) było rozwidleniem traktu prowadzącego ze Środy Śląskiej (niem. Neumarkt) przez Ciechów (Dietzdorf), Michałów (Michelsdorf), Jarosław (Jerschendorf), Pielaszkowice (Pläswitz), Gościsław (Bertholsdorf) (Gościsław), Mielęcin (Pfaffendorf), Łażany (Laasan), Żarów (Saarau), Bożanów (Eckersdorf), Wierzbną (Würben), Wiśniową (Roth Kirschdorf) do Świdnicy (Schweidnitz) oraz po tzw. Kohlen Strasse (Droga Węglowa) przez Ciernie (Zirlau) do Świebodzic (Freiburg). Nic więc dziwnego, że do 25 czerwca 1945 roku drogi te nosiły odpowiednio nazwy Schweidnitzerstraße (Świdnicka) oraz Freiburgerstraße (Świebodzka).

Róg ulic Armii Krajowej i Wojska Polskiego na pocztówce z ok.1940 rok

Róg ulic Armii Krajowej i Wojska Polskiego widok współczesny. Budynek nr 51 stojący naprzeciw powstał na przełomie XIX/XX wieku. Utrzymany w stylu eklektycznym jest czterokondygnacyjnym obiektem narożnym, założonym na planie trójkąta

Ulica Armii Krajowej na pocztówce z ok.1904 roku

Róg ulic Armii Krajowej i 1 Maja na pocztówce z lat 1900-1910


Róg ulic Armii Krajowej i 1 Maja widok współczesny. Budynek nr 43 stojący naprzeciw powstał na przełomie XIX/XX wieku. Jest trójkondygnacyjnym obiektem ze ściętym narożem, który nakrywa tarasowy dach okapowy


Ulica Armii Krajowej na wysokości skrzyżowania z ul. Dworcową i Adama Mickiewicza

Zabudowa ulicy Armii Krajowej na pocztówce z lat 1900-1930

Zabudowa ulicy Armii Krajowej widok współczesny

Ulica Armii Krajowej na pocztówce z lat 1910-1935

Ulica Armii Krajowej na pocztówce z ok.1909 roku

Ulica Armii Krajowej na pocztówce z lat 1905-1935

O takim układzie dawnych traktów przekonuje Nas mapa Principatvs Silesiae Schwidnicensis Secundum ejusdem Circvlos Schweidnitz, St... z 1736 roku, gdzie dokładnie widać rozwidlenie wspomnianych traktów. Potwierdzają to kolejne mapy z 1833, 1911 (Wege-Karte von Breslaus Umgebung 1:150 000, 1930 (Heimatkarte des Kreises Striegau 1:100 000), 1937 (Topographische Karte Messtischblatt 5064 Striegau 1:25 000) i 1965 (Mapa topograficzna powiatu świdnickiego 1:25 000). Nadmienienić w tym miejscu należy, że najstarszą – historyczną częścią Żarowa jest obszar przy ul. Armii Krajowej na wysokości dzisiejszch budynków nr 9, 11 – dawny folwark (w bliskim sąsiedztwie "TESCO"). Miejsce to można bez cienia wątpliwości utożsamiać z folwarkiem, który w 1357 roku cystersi z Kamieńca Ząbkowickiego sprzedali mieszczaninowi świdnickiemu Leszkowi (Jeszko) Schalewitz (ze Skalic). Tutaj też znajduje się najstarszy zachowany budynek dzisiejszego Żarowa – dawna obora/stajnia w zespole mieszkalno-gospodarczym przy ul. Armii Krajowej 11, która wzniesiona została około 1850 roku. Dalszy rozwój przestrzenny i demograficzny osady, który natąpił wraz z rozwojem lokalnego przemysłu to rozbudowa sieci kolejnych ulic i dróg. W latach 40-tych XIX wieku, na pograniczu gruntów żarowskich i prawobrzeżnych łazańskich za sprawą Carla von Kulmiza powstały dwie huty – szkła „Ida” i żelaza „Maria”. Od nich wywodzi się nazwa osiedla Ida und Marienhütte. W 1865 roku w Żarowie były zaledwie cztery nieutwardzone trakty, a zabudowa mieszkalna skupiała się przy dwóch z nich – Mrowińskim (Conradswaldauerstraße, dzisiejsza ul. Mickiewicza) i Świdnickim (Schweidnitzerstraße, dzisiejsza ul. Armii Krajowej). W tym czasie w miejscowości było zaledwie kilka dużych, wielorodzinnych domów, a najbardziej okazały był budynek mieszkalny zakładów chemicznych. Przeważała typowo wiejska zabudowa z drewnianymi chatami krytymi strzechą. Do tego dochodziły niewielka murowana stacja kolejowa i sąsiadująca z nią poczta. Obraz wsi zmienił pożar z 1870 roku, który zniszczył większość starej zabudowy wiejskiej. Na jej miejscu powstały duże, wielorodzinne domy o charakterze miejskim. Liczba budynków mieszkalnych szybko rosła – 1871: 50, 1885: 55; 1905: 147, 1939: 178.

 

Fragment mapy Principatvs Silesiae Schwidnicensis Secundum ejusdem Circvlos Schweidnitz, St... z 1736 r., przedstawiający okolice Żarowa (Sara): 1 - trakt do Świebodzic, dawna "Droga Węglowa", 2 - trakt do Świdnicy przez Bożanów (Eckersdorf), 3 - trakt do Strzegomia przez Przyłęgów (Preilsdorf), 4 - trakt do Środy Śląskiej przez Łażany (Lahsen), 5 - trakt do Wrocławia przez Mrowiny (Conradswaldau), Pożarzysko (Hohenposeritz), 6 - trakt do Jawora przez Mikoszową (Nicladorf); pełna wersja mapy na mapy.mzk.cz

Fragment mapy okolic Żarowa (Saarau) z 1833 roku: 1 - droga do Świdnicy; kolorem czerwonym oznaczony dawny trakt Środa Śląska - Świdnica; przez Żarów dzisiejszą ul. Armii Krajowej, 2 - "Droga Węglowa" do Cierni i dalej do Świebodzic; kolorem granatowym oznaczony dawny trakt Środa Śląska - Świebodzice; wiódł od dzisiejszego skrzyżowania ul. Armii Krajowej i Wojska Polskiego

Fragment mapy Wege-Karte von Breslaus Umgebung z 1911 roku przdstawiającej pobliską okolicę Żarowa (Saarau): 1 - "Droga Węglowa" Kohlen Strasse, 2 - najstarsza część Żarowa z folwarkiem (Gut), przy drodze do Świdnicy (dziś ul. Armii Krojowej, 3 - skrzyżowanie dzisiejszych ul. Armii Krojowej i Wojska Polskiego, 4 - fragment dzisiejszej ul. Armii Krajowej wiodącej przez Ida und Marienhütte do Łażan (Laasan)

Fragment mapy Heimatkarte des Kreises Striegau z 1930 roku: 1 - "Droga Węglowa" Kohlen - Straße ze stojącym obok pomnikiem wojennym (Denkm.), 2 - dzisiejsze skrzyżowanie ul. Armii Krajowej i Wojska Polskiego, 3 - droga do Świdnicy przez Bożnów (Eckersdorf)

Żarów (Saarau) na fragmencie mapy Topographische Karte Messtischblatt 5064 Striegau z 1937 roku: 1 - "Droga Węglowa"; kolorem granatowym,  2 - dawny trakt Środa Śląska - Świebodzice z przebiegiem po Freiburgerstraße - dzisiejsza ul. Wojska Polskiego, 3 - skrzyżowanie dzisiejszych ulic Armii Krajowej i Wojska Polskiego,4 - droga do Łażan; kolorem czerwonym dawny trakt Środa Śląska - Świdnica z przebiegiem przez dzisiejszą ul. Armii Krajowej, 5 - dawny folwark (Gut) przy dzisiejszej ul. Armii Krajowej 11

Żarów na fragmencie mapy topograficznej powiatu świdnickiego z 1965 roku: 1 - "Droga Węglowa"; kolorem granatowym,  2 - dawny folwark przy ul. Armii Krajowej 11, 3 -  trakt do Świebodzic z przebiegiem po ul. Wojska Polskiego i dalej "Drogą Węglową", 4 - skrzyżowanie ulic Armii Krajowej i Wojska Polskiego; kolorem czerwonym dawny trakt Środa Śląska - Świdnica biegnący przez centrum dzisiejszego Żarowa

Budynek dawnej szkoły katolickiej przy ul. Armii Krajowej 15 na pocztówce z ok.1927 roku

Ulica Armii Krajowej 15 widok współczesny. Trójkondygnacyjny budynek murowany na kamiennym cokole. Licowany cegłą z ceramicznym detalem

Fragment ul. Armii Krajowej, widok z ok. 1939 roku

Ulica Armii Krajowej 46.wybudowany pod koniec XIX wieku w stylu eklektycznym. Budynk murowany, 3-kondygnacyjny. Jego przyziemie licowane jest cegłą, pierwsza kondygnacja otynkowana z boniowaniem, wyższe kondygnacje licowane są cegłą. Detal architektoniczny tynkowany (bogate obramienia okien i drzwi, gzymsy). Obiet nakryty jest dachem tarasowym

Na dawnych mapach okolic Żarowa dostrzec można dwie tzw. "Drogi Węglowe", biegnące na znacznych odcinkach prostolinijnie, które pozostawiają czasami na uboczu mijane wioski. Trakty te można zlokalizować w terenie, gdyż niektóre ich odcinki stanowią fragmenty współczesnych dróg i ulic. Drogi te miały umożliwiać przewóz węgla z Zagłębia Wałbrzyskiego, czasami poza granice Śląska, dzięki dalszemu transportowi wodnemu Odrą. Punktem docelowym był tutaj port rzeczny w Malczycach oraz Kąty Wrocławskie, jako jedno z miast leżących „u wrót” Wrocławia, które stanowiło również ważny rynek zbytu węgla. Budowę drogi węglowej z Wałbrzycha (Waldenburg) do Malczyc (Maltsch) rozpoczęto w 1780 roku, a ukończono po dziesięciu latach. Wiodła ona przez Świebodzice (Freiburg), Stanowice (Stanowitz), Strzegom (Striegau), Lusinę (Lüssen), Budziszów (Baudis-Meesendorf) i Kwietno (Blumerode) do Malczyc (Maltsch) i mierzyła około 55 km. Inna droga węglowa wiodła z Cierni (Zirlau) do Kątów Wrocławskich (Kanth) przez Żarów (tzw. Kohlen Staraße, dzisiejsza ul. Górnicza) mniej więcej równolegle do dzisiejszej linii kolejowej z Wrocławia do Świebodzic. Przykładowo na odcinku pomiędzy Cierniami a Żarowem biegła ona w odległości około 1 km od torów. W Żarowie jej przedłużeniem na północ była dzisiejsza ulica Wojska Polskiego i dalej ul. Armii Krajowej do Łażan. Ta ostatnia miejscowość była z kolei miejscem gdzie krzyżowały się dawne trakty prowadzące do Środy Śląskiej, Świdnicy, Strzegomia (przez Przyłęgów – Preilsdorf, Morawę – Muhrau), Jawora (przez Mikoszową – Niklasdorf, Jaroszów – Järischau, Bartoszówek – Bartzdorf, Goczałków – Gutschdorf, Rogoźnicę – Gross Rosen, Niedaszów – Hertzogswaldau, Zębowice – Semmelwitz) oraz Wrocławia (przez Mrowiny – Conradswaldau, Pożarzysko – Hohenposeritz, most na Bystrzycy w Domanicach – Domanze, gdzie z kolei już w średniowieczu łączyły się trakty Wrocław – Strzegom i Wrocław – Praga). Przemieszczając się dzisiaj wspomnianymi ulicami Żarowa, musimy mieć świadomość, że podróżujemy po części dawnymi arteriami komunikacyjnymi, które okoliczna ludność wykorzystywała już od czasów średniowiecznych. Tędy to właśnie dociarały wiadomości o odległych, ważnych wydarzeniach, tymi też drogami wędrowały wojska, które oblegały miasta, twierdze i obracały pobliską okolicę w dymiące i wyludnione pustkowie. Żarów położony był więc w XIV – 1 połowie XIX wieku na szlaku wiodącym ze Środy Śląskiej do Świdnicy oraz przy trakcie Środa Śląska – Świebodzice (na odcinku Ciernie – Żarów zwanym już na początku XX wieku "Drogą Węglową").

Z innych, znacznie późniejszych ciekawostek historycznych nadmienić należy, że w okresie od 25 czerwca 1945 do marca 1990 roku dzisiejsza ul. Armii Krajowej nosiła nazwę ulicy Armii Czerwonej. W Solidarności Ziemi Żarowskiej nr 5 z dnia 9.10.1989 roku czytamy m.in.:

"MKK NSZZ "Solidarność" wraz z Komitetem Obywatelskim w Żarowie na wspólnym posiedzeniu postanowiły wystąpić z wnioskiem o zmianę nazwy jednej z ulic w Żarowie. Proponujemy zmienić nazwę ulicy Armii Czerwonej na ulicę Armii Krajowej. Wniosek nasz jest uzasadniony tym, że dotychczasowa nazwa jest związana z obowiązującą do niedawna skompromitowaną ideologią komunistyczną w wydaniu stalinowskim. Nie wolno zapomnieć również o tym, że nazwa ulicy Armii Czerwonej musi nam wszystkim kojarzyć się z dokonanym na Rzeczypospolitą Polską haniebnym najazdem w dniu 17 września 1939 r. Uważamy, że nadanie ulicy takiej było uznaniem legalności IV rozbioru Polski przez władze. O sposobie załatwienia sprawy prosimy powiadomić nas na piśmie"

Nr 9 z 14 grudnia 1989 roku w artykule pt. "Rada Narodowa, czy Czerwony Beton ?" donosi:"Ta sprawa już po raz trzeci trafia na łamy naszego pisma. Chodzi o zmianę nazwy ulicy Armii Czerwonej. Sprawa ciągnie się od prawie trzech miesięcy. Po dwóch miesiącach od wystąpienia z wnioskiem, sprawa znalazła się wreszcie w programie sesji Miejsko – Gminnej Rady Narodowej. Niestety nic to nie zmieniło. Podczas obrad nie doszło nawet do głosowania na ten temat, natomiast w trakcie dyskusji tylko jeden radny wypowiedział przychylną opinię ....."

Nazwę w brzmieniu ulica Armii Krajowej nadano ostatecznie w marcu 1990 roku. Jej dzisiejsza zabudowa, to kamienice i budynki wzniesione w większości na przełomie XIX i XX wieku. Oprócz wspomnianego obiektu przy ul. Armii Krajowej 11, do najstarszych obiektów, powstałych przy tej ulicy w 2 połowie XIX wieku, zaliczamy budynki nr: 23, 39, 46, 48 (wzniesiony w 1883 r., ob. siedziba Banku Spółdzielczego). Reszta zabudowy powstała na przełomie XIX/XX wieku lub w początkach XX wieku. Do najstarszych obiektów przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego należy budynek nr 7 (Szpital Miejski), którego początki sięgają 2 połowy XIX wieku. Pozostałe budynki datowane są na przełom XIX/XX wieku, początek oraz pierwszą dekadę XX wieku.

 

Ulica Wojska Polskiego widok współczesny

 

 

Szpital Miejski w Żarowie przy ul. Wojska Polskiego 7 na pocztówce z ok.1918 roku

 

 

Ulica Wojska Polskiego 7 widok współczesny

 

Opracowanie
Bogdan Mucha