Jeńcy Stalagu 308 Neuhammer w Imbramowicach

Jeńcy Stalagu 308 Neuhammer w Imbramowicach - ciąg dalszy historii

Utworzono: poniedziałek, 15, wrzesień 2014

Dwa lata temu Stowarzyszenie "Pomost" z Poznania wraz z Żarowską Izbą Historyczną przeprowadziło prace ekshumacyjno-archeologiczne przy cmentarzu parafialnym w Imbramowicach. W ich efekcie ekshumowano szczątki 7 osób, a przy jednej z nich odnaleziono odłamaną część nieśmiertelnika obozowego ze Stalagu dla jeńców radzieckich 308 Neuhammer (Świętoszów) patrz tutaj tutaj. Owa niewielka cynkowa i mocno zniszczona blaszka zawierająca numer obozu oraz numer obozowy jeńca przyniosła rychłe ustalenie personaliów jednego z pochowanych, którym był niejaki Władimir Dmitriewicz Pospiełow – młody 20 letni czerwonoarmista, który dostał się do niewoli niemieckiej pod Białymstokiem na początku operacji "Barbarossa" w 1941 roku. Personalia pozostałej szóstki ekshumowanych jeńców były nam wówczas nieznane, podobnie jak i szersze realia w jakich osoby te trafiły i zakończyły swój żywot w Imbramowicach. Dzisiaj bogatsi o nabytą wiedzę oraz ustalone kolejne trzy nazwiska, jeńców z Imbramowic wracamy do tematu Stalagu 308 Neuhammer oraz jego związku z gminą Żarów.

Pośród spisu ofiar Stalagu 308 odnajdujemy nazwiska trzech jeńców, którzy jak przekonują zapiski pochowani zostali w Ingramsdorf, czyli w dzisiejszych Imbramowicach. Podano przy tym informacje o dacie ich urodzenia i śmierci, narodowość, miejsce urodzenia oraz numery obozowe. Wymienieni to:

Гаркуша Михаил (Афанасий), Дата рождения: 26.09.1921, Дата смерти: 24.11.1941, Националь-ность: украинец, Место рождения: Мохначи, Черниговская область, Где похо-ронен(а) (нем.): Ingramsdorf, Могила (?), Номер 1: 29082, Номер 2: 385196

Garkusza Michaił Afanasij, data urodzenia: 26.09.1921, Data śmierci: 24.11.1941, Narodowość: Ukrainiec, miejsce urodzenia: Mochnaczi, Cziernigowskaja obłast, Gdzie pochowany: Imbramowice, Mogiła ?, Numer 1: 29082, Numer 2: 385196

Добашин Иван (—), Дата рождения: 15.10.1917, Дата смерти: 10.05.1942, Националь-ность: украинец, Место рождения: Милованово, Где похо-ронен(а) (нем.): Ingramsdorf, Могила (?), Номер 1: 29084, Номер 3: VIII E (308)

Dobaszin Iwan (-), data urodzenia: 15.10.1917, Data śmierci: 10.05.1942, Narodowość: Ukrainiec, miejsce urodzenia: Miłowanowo, Cziernigowskaja obłast, Gdzie pochowany: Imbramowice, Mogiła ?, Numer 1: 29084, Numer 3: VIII E (308)

Савчук М. (—), Дата рождения: 11.08.1905, Дата смерти: 17.02.1942, Националь-ность: украинец, Место рождения: Гирники, Где похо-ронен(а) (нем.): Ingramsdorf, Могила (?), Номер 1: 20269, Номер 3: VIII E (308)

Sawczuk M. (-), data urodzenia: 11.08.1905, Data śmierci: 17.02.1942, Narodowość: Ukrainiec, miejsce urodzenia: Miłowanowo, Cziernigowskaja obłast, Gdzie pochowany: Imbramowice, Mogiła ?, Numer 1: 20269, Numer 3: VIII E (308)

Szczątki radzieckich jeńców Stalagu 308 Neuhammer odnalezione w Imbramowicach

Odłamana połowa nieśmiertelnika ze Stalagu 308 Neuhammer odnaleziona podczas prac ekshumacyjnych w Imbramowicach

Nazwisko czwartego ekshumowanego w Imbramowicach jeńca, które ustaliliśmy dwa lata temu brzmi: Поспелов Владимир Дмитриевич, род. 11 июня 1921, Селиваново Ярославская обл. Рядовой, 58 ап 9 бат. Умер 20 октября 1941, похоронен Ingramsdorf , могила 3. (Pospiełow Władimir Dmitriewicz, ur. 11 kwietnia 1921, Sieliwanowo, obwód jarosławski, żołnierz 58 pułku artylerii, 9 batalion, zmarł 20 października 1941, pochowany w Imbramowicach, mogiła 3). Daty śmierci wymienionych jeńców wykluczają jednorazowy pochówek wszystkich oraz ewentualną zbiorową egzekucję. Miejsce przy murze parafialnego cmentarza w Imbramowicach, było więc miejscem, w którym grzebano ciała zmarłych, przebywających tutaj na robotach przymusowych jeńców wojennych, w tym przypadku Rosjan – byłych czerwonoarmistów. Jak podają źródła pierwsi jeńcy radzieccy trafili do Stalagu 308 w Świętoszowie 17 lipca 1941 roku, a więc w dwa tygodnie po napaści hitlerowskich Niemiec na Związek Radziecki. Od połowy września 1941 roku jeńców Stalagu Neuhammer wykorzystywano w różnych zespołach roboczych – przedsiębiorstwach rolnych i przemysłowych. Nie mamy pewności kiedy dokładnie do niewoli niemieckiej trafili przebywający w Imbramowicach Rosjanie i czy wszyscy trafili tutaj w tym samym czasie. Dosyć wczesne daty śmierci październik i listopad 1941 roku dwóch ekshumowanych: Pospiełow i Garkusza, przekonują nas, że są to jedni z pierwszych wziętych do niewoli żołnierzy Armii Czerwonej, którzy skapitulowali latem bądź też wczesną jesienią. W krótkim też czasie zostali oni odesłani ze Świętoszowa do Imbramowic, gdzie równie szybko stracili życie zapewne wskutek ciężkich warunków bytowych, głodu i wyniszczenia pracą. Pracowali bez wątpienia w miejscowej cegielni – kopalni gliny oraz na torach kolejowych. W jakim miejscu byli dokładnie przetrzymywani i kto pełnił nad nimi nadzór, tego nie jesteśmy w stanie teraz powiedzieć. Wiadomo tylko, że oprócz nieznanej liczby jeńców Stalagu 308 Neuhammer, w Imbramowicach przebywali także jeńcy radzieccy Stalagu VIII A Görlitz, a w wykazach tego obozu figuruje zewnętrzne komando pracy tzw. Arbeitskommando Ingramsdorf, liczące ok. 100 więźniów. Podejżewać można jedynie, że jeniecki barak/baraki znajdowały się przy miejscowej cegielni, skąd było blisko również do stacji kolejowej. Na tym w zasadzie kończą się wszelkie informacje. Jedynie niemiecka skrupulatność w odnotowaniu zmarłych jeńców i metalowa blaszka, odnaleziona przy jednym z nich pozwoliła dotrzeć do tego miejsca, w którym znamy tożsamość czterech z siedmiu odnalezionych ofiar II wojny światowej w Imbramowicach. Nie rozwodzimy się tutaj po czyjej stronie stali i jaki mundur nosili. Byli młodzi, wyrwani z rodzinnych domów, poddani totalitarnej doktrynie i mający wykonywać jedynie rozkazy. Zresztą w myśl sowieckiego prawodawstwa (kodeks karny z 1936) każdy czerwonoarmista, który dostał się do niewoli, był bowiem uważany za zdrajcę i tracił możliwość powrotu do normalnego życia po wyjściu z obozu jenieckiego. Słynny Rozkaz Nr 270, wydany przez marszałka Siemiona Timoszenkę w dniu 16 sierpnia 1941, precyzował, iż: „poddających się należy uznawać za złośliwych dezerterów podlegających uwięzieniu jako łamiących przysięgę i zdradzających swą ojczyznę”. Jeszcze dalej był gotów pójść generał Gieorgij Żukow, który w trakcie walk pod Leningradem wysłał swoim oficerom tajny szyfrogram nr 4976, nakazujący, aby walczącym na froncie żołnierzom uświadomić, że „rodziny tych, którzy poddadzą się wrogowi, zostaną rozstrzelane, a po powrocie z niewoli oni również zostaną straceni”. Ostatecznie „kropkę nad i” postawił sam Stalin, który w transmitowanym przez radio przemówieniu z okazji 24. rocznicy rewolucji październikowej (7 listopada 1941) oświadczył: „nie ma sowieckich jeńców wojennych, są tylko zdrajcy”.

Lokalizacja obozu jenieckiego Stalag 308 Neuhammer (Świętoszów). Źródła google map oraz www.sgvavia.ru

Jeńcy radzieccy Stalagu 308 Neuhammer na archiwalnych fotografiach (źródło: www.memory-book.com.ua)

Stalag 308 Neuhammer był obozem przeznaczonym dla jeńców radzieckich. Przygotowania do jego organizacji rozpoczęły się już wiosną1941 roku. Pierwsi jeńcy pojawili się w połowie lipca 1941 Roku. Część z nich po rejestracji w dniu 21 lipca zostało przeniesionych do Stalagu III B Furstenberg. Następne transporty przybyły 24, 25, 26, 27, 28 i 31 lipca. W większości byli to jeńcy wzięci do niewoli pod Białymstokiem, ale również cywile i mieszkańcy miasta Lwowa. Przypuszczalnie całkowita liczba transportów w lipcu 1941 roku jeńców radzieckich wyniosła około 21 000 osób. Wedle relacji świadków do końca sierpnia, wydzieloną grupę jeńców przeniesiono do obozu SS w Oświęcimiu (Auschwitz), gdzie wykorzystano ich do testowania śmiercionośnego Cyklonu B. W ten sposób uśmiercić miano 400 radzieckich jeńców wojennych, oficerów i oficerów politycznych. Według innych źródeł 3 września 1941 roku eksperyment z użyciem trującego gazu "Cyklon B" pochłoną 600 rosyjskich jeńców wojennych i 250 więźniów ze szpitala obozowego. Obóz rozlokowano na piaszczystym terenie w sąsiedztwie istniejącego już Stalagu VIII E. Przygotowanie polegało na ogrodzeniu terenu drutem kolczastym i podzieleniu na sektory. W pierwszym okresie jeńcy mieszkali pod gołym niebem i z czasem zaczęli budować ziemianki przykrywane gałęziami. Warunki bytowe i wyżywienie były bardzo złe. Jesienią 1941 roku zaczęto budować drewniane baraki i część jeńców została do nich przeniesiona. Szacuje się, że do końca 1941 roku do obozu trafiło okolo 120 tysięcy jeńców Armii Czerwonej. Przywożono i wywożono jeńców z i do wielu innych obozów, m.in. Stalag XIII A, Sulzbach-Rosenberg, Stalag III C Alt-Drewitz, Stalag XVIII A Wolfsberg, Stalag XVIII C (317) Markt Pongau i XVIII D (306) Marburg. W kwietniu 1942 roku do Neyhammer przybyło kolejne 10 000 osób. W dokumentach są informacje o rotacjach jeńców z obozami: Stalag 318 (VIII F) Lasmdorf, Stalag VIII A Gorlice i Stalag VIII C Sagan. Trudne warunki egzystencji, złe wyżywienie, brak opieki medycznej i ciężka praca powodowały dużą śmiertelność wśród jeńców. Występowały przypadki kanibalizmu oraz mordowania jeńców przez strażników. Wybuchały epidemie tyfusu i czerwonki. W obozie mogło stracić życie nawet do 50 tysięcy osób. Ponadto trwał werbunek do formacji wojskowych współpracujących z Niemcami, między innymi do Armii gen. Własowa zaciągnęło się około 6 tysięcy jeńców Stalagu 308. Pod koniec 1942 roku Stalag 308 Neuhammer stał się podobozem Stalagu VIII C Sagan (Żagań). Obóz wyzwolony został przez Armię Czerwoną 13 lutego 1945 roku.

Tak wyglądała karta obozowa jeńca Stalagu 308 Neuhammer (źródło www.ognevskoe.ru)

Nieśmiertelniki obozowe (źródło www.sgvavia.ru)

Opracowanie
Bogdan Mucha