Bolko II Świdnicki. Fenomen wykraczający poza narodowość

Po konsultacjach i na prośbę pana Andrzeja Deski z Referatu Turystyki w Urzędzie Miejskim w Świdnicy przedstawiamy wszystkim lokalnym pasjonatom historii, poszukiwaczom i eksploratorom oraz amatorom odkrywania przeszłości, Program Konferencji zatytułowanej Bolko II Świdnicki. Fenomen wykraczający poza narodowość. Konferencja odbędzie się w dniu 15 czerwca 2018 roku w sali teatralnej Świdnickiego Ośrodka Kultury, Rynek 43, na którą Serdecznie Zapraszamy w imieniu Organizatorów jak i własnym. Książę Bolko (Bolesław) II Mały (Świdnicki), piastujący godność księcia świdnickiego od roku 1326 i jaworskiego od 1346, zapisał się również na kartach historii miejscowości, które dzisiaj przynależą administracyjnie do gminy Żarów. W roku 1339 książę nadał rycerzowi Johannowi von Tschirn, pełne prawa niskiego i wyższego sądownictwa w dobrach pyszczyńskich. Tschirn wymieniony został ponadto w tym samym roku jako sędzia dworski Bolka II i właściciel Ober Poseritz (Pożarzyska ?). W 1342 roku książę Bolko II Świdnicki występuje jako właściciel dóbr w Kalnie, które po Jego śmierci księżna-wdowa Agnieszka podarowała klasztorowi cystersów w Kreszowie. Bracia zakonni w zamian za hojny dar, zobowiązali się utrzymywać wieczną lampkę na grobie pochowanego w Krzeszowie Bolka II, codziennie odprawiać mszę świętą przy ołtarzu ustawionym koło grobu księcia, a raz w roku opat lub jego zastępca mieli celebrować uroczyste nabożeństwo żałobne. Z kolei w roku 1343 książę Bolko II powołując się na dokumenty wydane przez swojego ojca księcia Bernarda, zezwolił opatom kamienieckim na swobodne dysponowanie dobrami w Gołaszycach, w ramach których możliwe były sprzedaż, zastawianie lub lokowanie. Jednocześnie zwolnił majętność ze wszystkich zwyczajnych i nadzwyczajnych świadczeń na rzecz władcy: podatków, obowiązku udzielania stacji (gościny księciu i jego świcie), a także służby wojskowej (wystawiania zbrojnych na żądanie księcia).

Bolko (Bolesław) II Mały (Świdnicki) urodzony pomiędzy 1309 a 1312 rokiem, książę świdnicki od 1326 roku, jaworski od 1346 roku, Łużyc od 1364 roku, książę na połowie Brzegu i Oławy od 1358 roku, książę siewierski od 1359 roku, książę na połowie Głogowa i Ścinawy od 1361 roku. Ostatni niezależny książę piastowski na Śląsku. Był najstarszym synem księcia świdnickiego Bernarda i Kunegundy, córki Władysława Łokietka. Przydomek Mały otrzymał jeszcze w źródłach mu współczesnych, na skutek dość niskiego wzrostu. Udzielną władzę w przysługującym mu po ojcu księstwie świdnickim objął zapewne jeszcze w 1326 roku, choć początkowo znajdował się pod opieką stryjów: księcia Ziębic Bolka II i księcia Jawora Henryka, oraz matki Kingi. Linię polityczną jego rządów od początku wyznaczało twarde stanie na straży niezależności względem potężnych sąsiadów, zwłaszcza zaś wobec króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Do pierwszej poważnej próby sił między księciem świdnickim a królem czeskim doszło już w 1329 roku. Po akcji militarnej i politycznej Jana Luksemburskiego hołdu lennego odmówiła złożyć tylko najbliższa rodzina Bolka – jego stryjowie, oraz szwagier Bolka książę głogowski Przemko. Książę świdnicki nie czuł się wtedy jeszcze na siłach zbrojnie walczyć o zachowanie swojej pozycji, tak więc zdecydował się udać na dwór węgierski Karola Roberta, by tam bronić niepodległości swojego władztwa. Następnie w krótkim czasie nawiązał kontakty z królem polskim Władysławem Łokietkiem (swoim dziadkiem), by w sierpniu 1329 roku udać się do Włoch do obozu Ludwika Bawarskiego. Częste podróże Bolka II oprócz chęci zabezpieczenia swojego księstwa przed zakusami Luksemburgów, miały także i ukryte znaczenie: doprowadzenie do pokoju i zawarcia sojuszu skierowanego przeciw królowi czeskiemu pomiędzy Wittelsbachami a Władysławem Łokietkiem.

Szeroko zakrojona akcja dyplomatyczna ostatecznie nie zabezpieczyła wystarczająco niezależności księstwa Bolka. W 1331 roku nastąpiła wyprawa Jana Luksemburskiego na Śląsk, co było częścią większej akcji władcy czeskiego zorganizowanej razem z zakonem krzyżackim przeciwko Władysławowi Łokietkowi. O postawie Bolka w czasie tego konfliktu skądinąd nie wiemy nic, ale zadziwiają okoliczności spóźnienia się władcy czeskiego pod umówiony z Krzyżakami Kalisz. Otóż Jan został zmuszony do zaangażowania większości swoich sił do uspokojenia sytuacji na Śląsku, oblegając i zdobywając najpierw należący do dzierżaw Bolka gród w Niemczy, by udać się w końcu pod Głogów, gdzie pozbawił oprawy wdowiej (otrzymanej po śmierci księcia głogowskiego Przemka, która notabene nastąpiła nie bez podejrzenia otrucia z inspiracji Luksemburgów) siostrę Bolka Konstację (do spadku po Przemku aspiracje swoje zgłosił także książę świdnicki, wobec jednak wcielenia Głogowa do Korony Czeskiej nie zostały one zaspokojone).

Powstały w ten sposób obóz antyluksemburski miał okazję sprawdzić się już wiosną tego samego roku, kiedy po uwięzieniu przez Kazimierza Wielkiego wracającego z Malborka Karola, syna Jana Luksemburskiego, ten ostatni zdecydował się skończyć wreszcie z niezależnością świdnickiego Piasta. Układu sojuszniczego dochowali wiernie królowie polski i węgierski wkraczając w maju 1345 roku na Śląsk, co wobec konieczności podziału wojsk czeskich umożliwiło Bolkowi wytrzymać oblężenie wojsk czeskich w Świdnicy. Umowy nie dotrzymał za to cesarz Ludwik Wittelsbach, który szybko zawarł separatystyczny pokój. Wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem, bez większych sukcesów żadnej ze stron (na froncie świdnickim, nie udało się uniknąć pewnych strat, jeszcze w 1345 roku Bolko utracił bowiem twierdzę w Kamiennej Górze, którą udało mu się odzyskać dopiero trzy lata później). Wkrótce wojna utknęła jednak w martwym punkcie zwłaszcza wobec śmierci w 1346 roku Jana Luksemburskiego, a rok później Ludwika Witellsbacha (Jan przepojony ideałami rycerskimi zginął na wojnie angielsko-francuskiej w bitwie pod Crecy). Bolko wtedy pomimo wcześniejszego nie udzielenia mu pomocy przez Ludwika zaangażował się w poparcie dla synów zmarłego cesarza nie mogących sobie poradzić z przejęciem Brandenburgii. 22 listopada w 1348 roku w Namysłowie doszło do zawarcia pokoju. Bolko II z nieznanych powodów w konferencji pokojowej nie uczestniczył, a jego interesy reprezentował tam Kazimierz Wielki. Do ostatecznego unormowania stosunków księcia świdnickiego z nowym cesarzem Niemiec i królem czeskim Karolem IV doszło jednak dopiero w wyniku arbitrażu Albrechta Habsburga 16 sierpnia 1350.

Bolko II Mały zmarł 28 lipca 1368 roku i został pochowany w klasztorze w Krzeszowie, gdzie do dzisiejszego dnia zachował się jego nagrobek tumbowy. Księstwo świdnicko-jaworskie dostało się, jako oprawa wdowia w ręce Agnieszki Habsburskiej i dopiero po jej śmierci w 1392 roku zostało połączone z Koroną Czeską jako wiano bratanicy Bolka II, księżniczki Anny, żony króla czeskiego i cesarza niemieckiego Karola IV.

Źródła:
Z. Boras, Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1978
Z. Piech, Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993
S. Szczur, K. Ożóg, Piastowie, Kraków 1999
M. Wolny, Kazimierz Wielki: reformator i wizjoner, Kraków 2000
S. Rosik, Kazimierz Wielki i jego czasy, Wrocław 2002
M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003
J. Wyrozumski, Kazimierz Wielki, Wrocław 2004
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006

Opracowanie
Bogdan Mucha