Historia miejscowości - Kalno

KALNO (NIEM. KALENDORF)

Kalendorf (1307-18); Callindorf (1332 - fałsz., wł. XV w.); Calindorf (1334); Kallindorf (1334); Callndorf (1369); Kallendorf (1550); Kalendorf (villa) (1666/67); Kallendorff (1743)

Polska nazwa 1945 - X 1947 r.: Kalinów.

Położenie geograficzne: Równina Świdnicka, 200 m npm.

Etymologia nazwy wsi

Niemieccy badacze dziejów regionu A.Moepert i L.Radler nazwę wsi wywodzą od imienia założyciela-zasadźcy. Wskazali na dwie osoby, które mogły tego dokonać. Pierwsza to rycerz księżnej Anny, żony księcia wrocławskiego Henryka II, Tomasz zwany Kahle, który poświadczył dokument z 1241 r. Nazwa wsi miała powstać od jego przydomku: Ka(h)lendorf. Drugi potencjalny zasadźca to rycerz i urzędnik dworu księcia Konrada I głogowskiego Falco. Nazwa wsi miała powstać przez zniekształcenie słowiańskiego odpowiednika imienia Falco - Chwałek (Chwalisław) do Kalek. Wywód ten oparty został na tezie, że w drugiej połowie XIII w. teren rozciągający się od Góry Byczyńskiej do Kalna wchodziły w skład dzielnicy ks. Konrada i podlegał intensywnej kolonizacji. Ziemie nad Strzegomką nigdy jednak nie wchodziły w skład dzielnicy księcia głogowskiego. Zespół przygotowujący „Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska” przeprowadził inny wywód etymologii nazwy wsi. Powstać miała od słów pochodzenia słowiańskiego „kal” („błoto”, „bagno”) lub „kalina” (nazwa drzewa, łac. Viburvum). Obie propozycje znajdują uzasadnienie w położeniu wsi. W jej pobliżu były zarówno bagna, jak i gęsty las liściasty, w którym licznie mogła występować kalina.

Początki wsi

W XIX w. przy wydobyciu torfu znaleziono w pobliżu Kalna pozostałości domów wybudowanych na podmokłym terenie na palach. Powstanie tej słowiańskiej osady należy orientacyjnie datować na XII w. Według Radlera w XIII w. jej mieszkańcy przenieśli się na wyżej położone, suche tereny. Przy tej okazji mogło dojść do lokacji nowo powstałej osady na prawie niemieckim. Pierwsze wzmianki o Kalnie w źródłach pisanych pochodzą z lat 1307-1318. Wieś „Kalendorf” wymieniona została wśród miejscowości uiszczających dziesięcinę na rzecz kościoła w Wierzbnej, ale tylko z 2 łanów.

Właściciele wsi do XIX w.

Pierwszy znany właściciel Kalna to mieszczanin świdnicki Mikołaj Kolditz żyjący w pierwszej połowie XIV w., a ostatni raz wymieniony w dokumencie z 1334 r. Po jego śmierci wsią czasowo władali wdowa i jego syn. Mógł nim być występujący w wielu dokumentach z lat 1334-1337 mieszczanin świdnicki Tilo z Kallendorf (Calindorf, Kalndorf). Wiadomo, że w 1342 r. wspólnie z matką syn Mikołaja zapisał Kalno swojej żonie Endzie. W 1342 r. jako właściciel dóbr kalneńskich występuje już książę świdnicki Bolko II, ale nie wiadomo w jaki sposób wszedł w ich posiadanie. 11 IV 1369 r. księżna-wdowa Agnieszka podarowała Kalno klasztorowi cystersów w Krzeszowie, a darowiznę potwierdził dokumentem wystawionym 25 IX 1369 r. przyszły władca księstwa świdnicko-jaworskiego, król Czech Karol IV. Klasztor otrzymał wszystkie czynsze, podatki, służby i inne świadczenia od miejscowej ludności. Przyznano mu także rozległe przywileje immunitetowe z pełnymi prawami sądowniczymi.

W zamian za hojny dar cystersi zobowiązani byli utrzymywać wieczną lampkę na grobie pochowanego w Krzeszowie Bolka II, codziennie odprawiać mszę świętą przy ołtarzu ustawionym koło grobu księcia, a raz w roku opat lub jego zastępca mieli celebrować uroczyste nabożeństwo żałobne. Dodatkowo księżna Agnieszka podarowała konwentowi 3 grzywny srebra na mające się odbywać 5 razy do roku uroczystości, w których uczestniczyli wszyscy zakonnicy. Do rozwiązania klasztoru w 1810 r., cystersi należycie wywiązywali się z przyjętych zobowiązań, a co więcej utrzymali Kalno w swoim posiadaniu aż 440 lat. W XVI w. dwukrotnie zmuszeni byli co prawda zastawić wieś, ale szybko ją odzyskiwali. Po raz pierwszy w drugiej ćwierci wieku, gdy wprowadzenie wysokiego podatku na sfinansowanie wojny cesarstwa z Turcją wpędziło cystersów w poważne kłopoty finansowe. Pożyczyli wtedy pod zastaw Kalna pewną kwotę od Sigmunda von Seidlitz ze Śmiałowic. Po 1545 r. wykupili wieś, aby po kilkudziesięciu latach znów ją czasowo utracić na rzecz Dietricha von Mühlheim. Był to skutek mało fortunnego poręczenia przez opata krzeszowskiego pożyczki, którą Maksymilian II (król czeski od 1562, a w latach 1564-1576 cesarz) zaciągnął u Hansa von Mühlheim z Pielaszkowic, a prolongowanej następnie przez Rudolfa II (cesarz w latach 1576-1612). Pieniądze nie zostały zwrócone i von Mühlheim zajęli Kalno, które jednak cystersi wkrótce wykupili.

Oblicze wsi i jej mieszkańcy do początków XIX w.

Nie wiadomo, czy przy lokacji wydzielono dobra alodialne oraz ile wytyczono nadziałów kmiecych. L.Radler próbując odtworzyć pierwotne oblicze wsi przyjął ryzykowne założenie, że do XIX w. obszar gruntów kalneńskich nie uległ istotnym zmianom, a cały teren zagospodarowano już w średniowieczu. Ponadto uznał, że nie zostały wydzielone dobra alodialne. Przeliczył hektary na małe łany flamandzkie, których doliczył się 34 (powinno być 33). Kmieci „obdzielił” 24 łanami, a resztę „przyznał” sołectwu. Wyliczenia Radlera nie mają oparcia w źródłach, a ponadto niewiele mają wspólnego z obliczem przeciętnej wsi księstwa świdnickiego w średniowieczu. Błędne jest też twierdzenie Radlera, że folwark w Kalnie powstał dopiero w XVII w. Nastąpiło to znacznie wcześniej, prawdopodobnie już średniowieczu. Na pewno istniał w 1579 r. Dla celów podatkowych wartość majątku kalneńskiego oszacowano w tym roku na 2054 florenów, a gospodarstw chłopskich na 1176 florenów. Tak wysokie kwoty świadczą, że w Kalnie musiał istnieć duży folwark, jeden z największych w okolicy. Wydzielone w trakcie lokacji sołectwo jeszcze w średniowieczu rozpadło się na właściwe dziedziczne sołectwo i tzw. „dobra karczemne” („Kretschamgut”), które Radler „obdzielił” 93 i 75 ha ziemi. „Kretschamgut” przejęło zezwolenie na prowadzenie karczmy wraz z prawami browarniczymi i wypieku pieczywa. Jego właściciele zobowiązani byli płacić czynsz pieniężny oraz dostarczać pewną ilość chleba i bułek sołtysowi. Wspólnie z sołtysem mieli wywiązywać się z zobowiązań wobec państwa i właściciela wsi. Sołectwo ponosiło 2/3 kosztów, a obok przywilejów związanych z funkcją dziedzicznego sołtysa jego właściciel posiadał prawo hodowania owiec. Przynajmniej do końca XVI w. właścicielami dziedzicznego sołectwa byli kmiecie (ostatni znany to Kaspar Heinrich - po 1573 r.). Pierwsza wzmianka o kmieciach pochodzi z 1604 r. W Kalnie było ich wtedy 14, część z nich posiadało większe niż łanowe gospodarstwa. Dla niektórych mieszkańców źródłem utrzymania było rzemiosło. Świadczy o tym sporządzony w XV w. przez cystersów rzekomy przywilej księcia Bolka II z 1332 r., który zezwalał na istnienie w Kalnie karczmy oraz osiedlenie 8 rzemieślników: po dwóch kowali, szewców, piekarzy i rzeźników. Czy odpowiadało to stanowi faktycznemu, czy też wyrażało ambicje gospodarcze władz klasztornych, tego nie wiadomo. Na pewno istniała karczma, a w tak dużej wsi opłacalna była produkcja na miejscu piwa i wypiek pieczywa. Intrygujący jest brak informacji o istnieniu młyna. Pierwsza połowa XVII w. to zły okres zarówno dla właściciela wsi, jak i jej mieszkańców. Zaczęło się w 1604 r., gdy w Kalnie zakwaterowany został czasowo urlopowany z wojny przeciw Turcji oddział wojska dowodzony przez Hansa von Uchtritza. W trakcie swojego pobytu żołnierze wybierali nadmierne świadczenia i dopuszczali się grabieży. Doprowadzili mieszkańców Kalna do takiej ruiny, że ci nie byli w stanie uiścić w 1604 r. należnych klasztorowi krzeszowskiemu świadczeń. Było to jednak tylko skromne preludium do gwałtów i zniszczeń, które przyniosła wojna trzydziestoletnia. W latach 30-40-tych XVII w. wymiar opłacanych na rzecz państwa podatków spadł do 104 florenów w 1637 r., zaledwie 4 florenów w 1644 r. i 16 florenów w 1648 r.

Do kasy klasztornej wpłynęły z Kalna i Wierzbnej w 1637 r. 151,5 talarów, w 1648 r. 10 talarów, a latach 1644-1646 cystersi nie uzyskali z obu tych wsi żadnych dochodów. Pod koniec wojny w Kalnie mieszkało zaledwie 2 kmieci, a uprawiana była znikoma część ziemi. Jeżeli wierzyć źródłom fiskalnym, to odbudowa Kalna po wojnie trzydziestoletniej przebiegała bardzo wolno. Jeszcze w 1681 r. wymiar podatku oszacowano na zaledwie 51 florenów. W jakimś stopniu przyczyniły się do tego dwa pożary, które w 1668 i 1671 r. zniszczyły folwark klasztorny, sołectwo i część gospodarstw chłopskich. Odbudowie towarzyszyły działania zmieniające oblicze wsi. Powiększono folwark klasztorny, ale w niewielkim stopniu kosztem ziemi chłopskiej, a głównie przez włączenie ok. 1683 r. przejętych kilka-kilkanaście lat wcześniej przez cystersów dziedzicznego sołectwa i „Kretschamgut”. Po wojnie trzydziestoletniej właścicielem tego pierwszego był kpt. Filip Witteberg. Po pożarze, który w 1668 r. zniszczył zabudowania sołectwa, sprzedał całą ziemię opatowi krzeszowskiemu. Zarząd nad majątkiem kalneńskim sprawował powstały w 1683 r. przeorat wierzbneński. W 1722 r. wysiewano na folwarku 10 małdratów owsa, 7,5 żyta, 4 pszenicy i 3,5 jęczmienia. Wszystkich zbóż zbierano łącznie 450 kop. Na mniejszą skalę, zapewne w ogrodach przyfolwarcznych, uprawiano groch (wysiewano 2 półkorce, zbierano 5 kop) i wykę (wysiewano 1 kopę, a zbierano 2 małdraty). Sądząc po zobowiązaniach chłopów wobec właściciela, uprawiano także len. Poszczególne kategorie ludności chłopskiej zobowiązane były rocznie dostarczać: kmiecie 17 funtów grubych pakuł, zagrodnicy 13 funtów średnich pakuł lub 5 funtów lnu, komornicy 4 funty przędzy lnianej. Dobrze rozwinięta była hodowla owiec - 500 sztuk w 1722 r. Do folwarku należał staw, w którym hodowano karpie. Zatrudniona była na stałe czeladź folwarczna - przed powiększeniem folwarku w 1683 r. 12 ludzi. W okresie intensywnych prac rolnych korzystano z najmu sezonowego, a przede wszystkim z przymusowej pracy poddanych klasztornych. Kmiecie zobowiązani byli stawać do pracy ze „sprzeżajem” (czyli zwierzętami pociągowymi, wozami i narzędziami rolniczymi), natomiast zagrodnicy i komornicy „pieszo”. W stosunku do tych ostatnich i chałupników obowiązywał także przymusowy najem - na żądanie administratora dóbr musieli stawić się do pracy, za którą otrzymywali niewielkie wynagrodzenie. Kmiecie świadczyli usługi transportowe - przewozili towary z Kalna do Krzeszowa i Wrocławia. Zapewne właśnie zakres świadczeń „sprzężajnych” zadecydował, że po wojnie trzydziestoletniej cystersi wspomogli odtwarzanie gospodarstw kmiecych, rezygnując z przyłączenia należącej do nich ziemi do folwarku. W rezultacie ubytek w tej kategorii ludności chłopskiej był niewielki. Od 1722 do 1800 r. liczba kmieci nie uległa zmianie - było ich 11. Przybyło zagrodników i komorników. W 1722 r. było ich łącznie 12, a w 1742 r. 16. W drugiej połowie XVIII w. zagrodników było 12, a komorników 8-10.

Chłopi uprawiali żyto, owies i len. Za zgodą dominium hodowali znaczne ilości owiec, a na zaspokojenie własnych potrzeb kozy, świnie i drób. Tusze świńskie i kury stanowiły jeden z elementów renty naturalnej - rocznie mieszkańcy Kalna zobowiązani byli dostarczać przeoratowi wierzbneńskiemu 21 i 1/2 tusz świńskich oraz 36 kur. Do tego dochodziła renta pieniężna i w zbożu. Pierwsza płatna w 3 ratach, łącznie blisko 52 talary. Druga w wysokości 1 małdratu, 12 półkorcy i 2 ćwiertni owsa oraz żyta. Do tego dochodził wykup obowiązku łowieckiego (13 talarów) oraz opłaty kościelne (dziesięcinę, meszne itp).

Rzemiosłem parało się kilku mieszkańców Kalna. W 1698 r. opaci krzeszowscy wykupili nawet prawo osiedlenia we wsi cyrulika. W 1742 r. mieszkało w Kalnie przynajmniej 7, a ok. 1765 r. 2 rzemieślników. Funkcjonowała karczma, której dzierżawcą był w 1726 r. Michael Klose. Cystersi posiadali przywilej browarniczy dla Kalna na 128 antałków piwa, nie wykupili natomiast praw gorzelniczych. Nie wybudowali ponadto w Kalnie młyna - miejscową ludność obowiązywał przymus korzystania z młyna wierzbneńskiego. Sołtysa mianował administrator wierzbneńskiej kurii majątkowej, z reguły spośród bogatych kmieci. Zachowały się wiadomości o 2 sołtysach sprzed 1758 r.: Christianie i Gottfriedzie Scholz. Kalno było jedną z bardziej dochodowych wsi cystersów krzeszowskich. W 1756 r. przyniosło 790 talarów i 23 grosze. Możliwości były jednak większe - w 1741 r. pruski komisariat wojenny potrafił wycisnąć z Kalna kontrybucję w wysokości 2143 talarów, ponad dwukrotnie więcej niż z Wierzbnej. Około 1765 r. fiskus pruski oceniał wartość dóbr na 11816 talarów. Nie zachowały się informacje o losach wsi i jej mieszkańców w trakcie wojen śląskich. Dotkliwie odczuli Kalnianie działania militarne na Dolnym Śląsku w trakcie wojen napoleońskich. W 1807 i 1808 r. zostali zrujnowani przez francuskie kontrybucje oraz obowiązkowe dostawy dla wojska żywności i oporządzenia (głównie butów). W latach 1808-1810 tym tłumaczyli fakt, że nie uiszczali podatków i innych świadczeń na rzecz państwa oraz klasztoru. Także w 1813 r. mieszkańcy wsi zmuszeni byli dostarczyć do Legnicy żywność i wódkę dla wojsk pruskich oraz ich sojuszników. Dodatkowo latem 1813 r. w trakcie obowiązywania rozejmu pielaszkowickiego w Kalnie stacjonowali przez kilka tygodni żołnierze rosyjscy. Dziesięciu kozaków wracając nocą z Żarowa utopiło się w podkalneńskich bagnach. Na pamiątkę tego wydarzenia 10 topoli porastających drogę do Żarowa miejscowa ludność nazywała „kozackimi”. Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 r. Kalno zostało wykupione od skarbu państwa za 32 000 talarów przez ministra pruskiego hr. August Friedrich Ferdinand von der Goltz (ur.20 VII 1765, zm.17 I 1832). Następnie dobra odziedziczyła jego córka Auguste Maria Amalia Louise (ur.13 III 1798, zm. 16 IV 1837) z mężem Joachimem Karlem Ludwikiem Mortimer von Maltzan, hrabią von Wartenberg i Penzlin (ur. 15 IV 1793, zm.9 VIII 1843), właścicielem „wolnego Państwa Stanowego Milicz”. W 1826 r. przeprowadzono we wsi reformy uwłaszczeniowe, które objęły początkowo tylko kmieci i część zagrodników. Pozostali mieszkańcy Kalna doczekali się uwolnienia od ciężarów feudalnych w połowie XIX w.

Majątek Kalno

Kolejnymi właścicielami nieco ponad 100 ha majątku na prawie rycerskim byli po hrabiostwie Maltzan mistrz młynarski z Wierzbnej Heinrich Frank, a następnie od 1862 r. jego córka Anna z mężem, kpt. Heinrichem Münch z Gościsławia (zm. 1901/02). W 1901 r. od Müncha lub jego spadkobierców dobra kalneńskie nabyła firma „Carl Kulmiz G.m.b.H.”. Wkrótce część ziemi przejęła żarowska kopalnia węgla brunatnego, a na terenach graniczących z gruntami mrowińskimi wybudowano zakłady wodne zaopatrujące Żarów, Kalno i część Mrowin. W 1926 r. znajdującej się w trudnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwo „Kulmiz” sprzedało Kalno właścicielowi majątku Wierzbna-Bożanów hr. Alfredowi Siegfriedowi von Waldenburg. Cenę morgi ziemi (1/4 ha) ustalono na 500 marek. Nowy właściciel sam wkrótce popadł w kłopoty finansowe i w 1930 r. wystawił majętność kalneńską na sprzedaż. Nie mogąc znaleźć nabywcy na całość, dokonał jej podziału. Blisko połowę ziemi i folwark nabył pochodzący z poznańskiego Wilhelm Elsner, a resztę ziemi kupili chłopi z Kalna i Gołaszyc. Za morgę ziemi płacono 800 marek. Powierzchnia dóbr rycerskich Kalno wynosiła pod koniec XIX w. 100-103 ha, w tym 85 ha gruntów ornych. W wyniku zakupu w pierwszych dekadach XX w. ziemi chłopskiej, także poza granicami Kalna, obszar majątku wzrósł do 152 ha (1917-1930). W skład zabudowań folwarcznych wchodziły dwa domy mieszkalne. W ostatnim dwudziestoleciu XIX w. mieszkało w nich 30-40, a w 1922 r. 61 osób. W okresie, gdy majątek był własnością firmy „Carl Kulmiz G.m.b.H.” specjalizował się w uprawie roślin przemysłowych: buraków cukrowych i lnu. Ziemia była starannie nawożona. W 1922 r. hodowano 89 krów rasy fryzyjskiej i 16 koni.

Gmina wiejska

W wyniku reform uwłaszczeniowych w posiadaniu chłopów kalneńskich znalazła się większość ziemi. W 1885 r. obszar gminy wiejskiej wynosił 439 ha: grunty orne 308 ha, łąki 81 ha, las 6 ha. W latach 30-tych XX w. powierzchnia gruntów chłopskich wzrosła w wyniku rozparcelowania miejscowych dóbr rycerskich. W rezultacie w 1939 r. było w Kalnie 14 dużych, 8 średnich i 3 małe gospodarstwa. Właścicielem największego o obszarze 59 ha był Konrad Halster. Jego rodzina odkupiła to gospodarstwo w 1915 r. od Scholzów, którzy władali nim przez przynajmniej 260 lat (na pewno od połowy XVII w.). W obrębie gospodarstwa Halstera był nawet niewielki okręg łowiecki. Cztery gospodarstwa miały powierzchnię 30-34 ha, a trzy 24-28 ha. Dwa najmniejsze miały 1,5 i 3 ha. Jeden z chłopów specjalizował się w mlecznej hodowli krów.

Oblicze wsi

Przed 1830 r. rozpoczęto w pobliżu Kalna eksploatację torfu. W 1841 r. wydobyto go 3 000 kop. Torf wykorzystywano jako opał, nawóz, a także podściółkę w hodowli zwierząt. Wydobycia zaniechano w drugiej połowie XIX w., gdyż stało się mało opłacalne ze względu na konkurencję coraz tańszego węgla i nawozów sztucznych. Pod koniec XIX w. podkalneńskie bagna i torfowiska wyschły, gdyż w wyniku eksploatacji kaolinu, gliny i węgla, obniżył się poziom wód gruntowych w okolicach Żarowa. Źródłem utrzymania dla sporej części mieszkańców Kalna była praca w żarowskich zakładach przemysłowych i wydobywczych. W 1938 r. mieszkało we wsi 30 robotników fabrycznych. Rzemiosłem parało się w 1845 r. 13; a w 1938 r. 17 mieszkańców Kalna. W XIX w. istniała we wsi niewielka gorzelnia, a w XX w. trochę wódki produkowano w miejscowej gospodzie (przerabiano zakupiony w gorzelni spirytus spożywczy). Liczba domów mieszkalnych - 1830/45: 48; 1871: 45; 1885: 51; 1905: 46. W 1905 r. cała wieś została podłączona do wodociągu, który zaopatrywał zakład wspólny dla Żarowa, Kalna i części Mrowin. W 1916 r. wieś została zelektryfikowana. Na początku XX w. powstała ochotnicza straż pożarna (Freiwillige Feuerwehr).

Stosunki demograficzne

Liczba mieszkańców - 1785: 214; 1830: 292; 1845: 372; 1871: 487; 1905: 564; 1925: 472; 1939: 460. Do 1810 r. na mocy XVII-wiecznego zarządzenia opatów krzeszowskich (które utraciło publicznoprawne znaczenie w 1741 r.) w Kalnie nie mogli się mieszkać protestanci. Dopiero sekularyzacja dóbr klasztornych zmieniła ten stan rzeczy. Jednak przez wiele lat protestantów nie ciągnęło do Kalna. Pod koniec lat 20-tych XIX w. we wsi mieszkało zaledwie 8 ewangelików i przez następnych 15 lat nie uległo to zmianie. Dopiero w drugiej połowie XIX w. zaczęło się stopniowo zmieniać oblicze wyznaniowe wsi. W 1871 r. mieszkało 44, w 1905 r. 53, a w 1925 r. 119 ewangelików. Oznaczało to wzrost ich udziału procentowego wśród mieszkańców Kalna do 25%.

Szkoła

Przed 1830 r. powstała w Kalnie szkoła katolicka zatrudniająca jednego nauczyciela. Początkowo lekcje odbywały się w wynajmowanych pomieszczeniach. W 1836 r. został oddany do użytku pierwszy budynek szkolny, w którym obok dwóch izb lekcyjnych znajdowało się mieszkanie nauczycielskie. W latach 80-tych XIX w. do szkoły uczęszczało aż 115 dzieci. Było ich zbyt dużo jak na jednego nauczyciela i niewielki budynek szkolny. Pierwszemu zaradzono w początkach XX w. zatrudniając drugiego nauczyciela i stan taki utrzymał się do II wojny światowej. Nowy, piętrowy budynek szkolny ukończono w 1910 r. W tym roku do szkoły uczęszczało 130 uczniów. Pod koniec lat 20-tych ich liczba zmniejszyła się do 75. W latach 30-tych XIX w. szkoła stała się bezwyznaniową, finansowaną przez gminę.

Pierwsze lata powojenne

Wiosną 1945 r. w Kalnie znajdowało się stanowisko artylerii niemieckiej. W związku z tym było ono celem nalotów lotnictwa rosyjskiego. Zniszczonych lub uszkodzonych zostało kilkanaście budynków mieszkalnych i gospodarczych. W lutym 1945 r. ewakuowano w Sudety prawie wszystkich mieszkańców wsi. Po zakończeniu działań wojennych spora ich grupa powróciła do rodzinnej miejscowości. Jesienią 1945 r. mieszkało w Kalnie 166, a w pierwszej połowie 1946 r. 170-180, czy też nawet 225 (wg obliczeń miejscowego sołtysa) Niemców. Większość wysiedlono 27 VII 1946 r. Po przemaszerowaniu do Świdnicy-Kraszowic 4 dni spędzili w punkcie zborczym w oczekiwaniu na sformowanie transportu. W końcu kolei podstawiła skład, który 31 VII wyruszył do Węglińca i dalej do brytyjskiej strefy okupacyjnej. Pierwsi polscy osadnicy przybyli do Kalna już 10 VI 1945 r. Do końca lipca osiedliło się 174, a do grudnia 1945 r. kolejnych 20 osób narodowości polskiej. Jesienią 1945 r. Kalno było jedyną miejscowością w okolicach Żarowa, w której Polacy dorównywali liczebnie Niemcom. Większość osadników pochodziło z powiatów Bochnia i Wadowice (szereg rodzin ze wsi Barwałt i Ostrów Królewski), a także Miechów i Olkusz. W 1946 i 1947 r. przybywali do Kalna zarówno przesiedleńcy z Polski centralnej (powiaty Bochnia, Wadowice), jak i repatrianci z terenów wschodnich: powiat Sambor i Stanisławów. Pojedyncze rodziny osiedlały się we wsi jeszcze do 1949 r. W 1956 i 1957 r. w Kalnie zamieszkało kilka rodzin repatriowanych z ZSRR - Krasnojarska, Wilna i okolic Sambora.

Nazwa wsi

W lecie 1945 r. nadano miejscowości pierwszą polską nawę: Kalinów. Utrzymała się do jesieni 1947 r., kiedy została zmieniona na Kalno.

Liczba mieszkańców

I 1948: 344; X 1948: 397; 1953: 366; 1970: 454; 1985: 410; 2004: 358 (w tym 56 w Wostówce).

Sołtysi

Przed I 1948 Wilhelm Trybuła; od 12 IV 1950 r. Stanisław Staruszkiewicz; ? - V 1962 Józef Marzec; od V 1962 Józef Jastrzębski; od 1964/65 Jan Baszak; od XI 1969 Antoni Nosal; 1979 - 1994 Zofia Rachwał; 1994 - 2002: Franciszek Jarosz; od 2003 r. Janina Jarosz.

Stosunki własnościowe w rolnictwie

Spółdzielnia produkcyjna powstała na początku lat 50-tych i jako jedyna w okolicy przetrwała okres dekolektywizacji rolnictwa z lat 1956-1957. Dysponowała ponad 250 ha ziemi i pofolwarcznymi zabudowaniami gospodarczymi. W latach 70-tych nosiła nazwę „VII Zjazdu PZPR”, a zarząd i rozbudowana administracja przeniosły się do Mrowin. Spółdzielnia przejęła też w tym czasie w Krukowie trochę ziemi i zabudowania gospodarcze, w których urządzono chlewnie. W latach 80-tych została przekształcona w Rolniczą Spółdzielnie Produkcyjną. Działalność spółdzielni wykraczała poza sferę produkcji rolniczej, istniejący w jej ramach zakład budowlany wyremontował kilka obiektów na terenie gminy, m.in. szkołę w Imbramowicach. Na przełomie lat 50- i 60-tych powstało Kółko Rolnicze. Od końca lat 60-tych obejmowało zasięgiem swojego działania także sąsiedni Bożanów. W latach 80-tych powierzchnia gospodarstw indywidualnych wynosiła ok. 410 ha, w tym grunty orne 302-309 ha, użytki zielone 82-84 ha. Liczba gospodarstw rolnych 1984/88: 72; w tym 34/35 poniżej 5 ha i 33/34 powyżej 7 ha.

Infrastruktura techniczna

W 1972 r. założono oświetlenie uliczne. W 1982 r. podłączono wieś do wodociągu gminnego.

Szkoła

Otwarta wiosną 1946 r., po 2-3 latach została zamknięta ze względów oszczędnościowych. Wznowiła działalność w 1955 r. po uprzednim wyremontowaniu budynku. Do połowy lat 70-tych realizowała pełen program nauczania, początkowo siedmio-, a następnie ośmioletni. Posiadała placówkę filialną w Bożanowie. W 1960 r. zatrudniała 4 nauczycieli (kierownikiem była Stefania Czerska), a uczęszczało do niej 125 dzieci. Od połowy lat 70-tych szkoła realizowała tylko program nauczania początkowego (klasy I-III). W roku szkolnym 1975/76 uczęszczało do niej zaledwie 21 dzieci. Do połowy lat 80-tych była filią ZSG w Żarowie. We wrześniu 2002 r. podjęło w niej naukę zaledwie 25 uczniów. W marcu 2003 r. Rada Miejska Żarowa podjęła uchwałę, a z dniem 1 IX 2003 r. oficjalnie zlikwidowano szkołę kalneńską.

Placówki oświatowo-wychowawcze

Od lat 50-tych działały w Kalnie punkt biblioteczny i świetlica. W latach 1990-1993 wyremontowano świetlice.

Sport

Ogniwo LZS powstało na początku lat 50-tych. W 1988 r. oficjalnie istniało, ale nie prowadziło żadnej działalności. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych drużyna LZS Kalno brała udział w rozgrywkach piłkarskich klasy „C”, ale w 1991 r. został rozwiązana. Reaktywowana w lutym 2001 r. dzięki pomocy finansowej gminy, przyjęła nazwę LZS „Błyskawica Kalno”. W 2002 r. została zgłoszona do rozgrywek Powiatowej Ligi Piłki Nożnej i uczestniczyła w nich w kolejnych sezonach.

Ochotnicza Straż Pożarna

Powstała przed 1948 r. W latach 1995-1996 rozbudowano remizę, a jednostka otrzymała sztandar i nowy wóz bojowy.

Opracowanie
Tomasz Ciesielski
(Monografia Historyczna Gminy Żarów 2006) 

Uzupełnienie i poprawa
Bogdan Mucha