Średniowieczne centralne ogrzewanie z Wierzbnej - czyli piec typu hypocaustum odkryty na terenie przypałacowym

Miejscowość Wierzbna (dawniej niem. Würben) w gminie Żarów słynie z bogactwa skumulowanych w jednym miejscu zabytków oraz historii. Perłą romańskiego budownictwa sakralnego jest tutaj kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Panny z ok. 1230 r. ozdobny w średniowieczne freski. W latach 1729-30 ta stara i niezwykle urokliwa budowla została powiększona o masywny korpus klasztoru – obecnie nawa główna kościoła z wystrojem i wyposażeniem barokowym. Tuż obok świątyni znajduje się pocysterski kompleks klasztorny wraz z dawnym pałacem przeora i tzw. długim domem. W ubiegłym roku na tym terenie odnaleziony został kamienny pręgierz. Na obszarze przyległego parku o powierzchni 4.3 ha, który wpisany został do rejestru zabytków, znajduje się w drzewostanie 5 okazów o statusie pomników przyrody: 2 platany klonolistne, 3 lipy drobnolistne oraz dąb bezszypułkowy. W parku tym znajduje się również grupa tzw. pięciu krzyży pojednania. Pierwotnie stały one w innych miejscach. Zostały zebrane i ustawione w pobliżu kościoła, szósty krzyż z wyrytą na powierzchni kuszą stoi przy budynku dawnej szkole. Listę zabytków Wierzbnej poszerza kolumna z figurą św. Jana Nepomucena, kolumna dziękczynna z XVIII wieku oraz datowana na lata 80-te XVII wieku kamienna wieża ciśnień, która dostarczała niegdyś wodę do położonych w górnej partii miejscowości zabudowań klasztornych. Całości bogactwa zabytkowego Wierzbnej dopełnia tzw. Skałka, na szczycie której w średniowieczu wznosił się najstarszy murowany zamek rycerski (fundacja prywatna) w Polsce. Przeszłość miejscowości, a zwłaszcza lokalizacja rycerskiej siedziby "Panów z Wierzbnej" badana była przez archeologów z Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1999 roku odkryli oni na terenie przypałacowym istnienie murowanej budowli, zniszczonej przez pożar lub inny kataklizm w XIII lub na początku XIV wieku. Po stronie zachodniej tego budynku znajdował się rów, może fosa, o szerokości 3 m i głębokości 1 m. Badania te co prawda nie ustaliły jednoznacznie jaką funkcję spełniał ów budynek - czy był to dwór obronny, siedziba „panów z Wierzbna”, czy też może plebania. Wykazały jednak, że istniejąca wówczas budowla posiadała luksusowe jak na owe czasy wyposażenie, którym było centralne ogrzewanie w postaci tzw. pieca hypocaustycznego. Czym było hypocaustum i na czym polegała jego zasada działania ? O tym przeczytacie w dalszej części niniejszego opracowania.

Czytaj więcej: Średniowieczne centralne ogrzewanie z Wierzbnej - czyli piec typu hypocaustum odkryty na terenie...

Góra Pyszczyńska (Pitschenberg)

Są takie miejsca, które przyciągają jak magnes. Okryte aurą tajemniczości i piękne swym majestatem, gdzie przyroda spleciona z historią potrafi zachwycać bez granic. Trudno zliczyć wszystkie wędrówki, jakie wiodły w te miejsca. Jedno jest pewne: wracać tam ochota jest Nam zawsze. Takim miejscem w gminie Żarów bez wątpienia jest Góra Pyszczyńska (niem. Pitschenberg), zwana również w okresie powojennym Buczyńską Górą. Wzniesienie o wysokości 275,6 m n.p.m. (współczesny pomiar; na różnych mapach wysokość określona jako 260, 272, 273 m n.p.m.) położone jest w północno-zachodniej części gminy Żarów, pomiędzy miejscowościami Pyszczyn (Pitschen), Marcinowiczki (Klein Merzdorf), Imbramowice (Ingramsdorf) i Buków (Bockau). Jest najwyższym wzniesieniem tzw. Wzgórz Imbramowickich oraz całej gminy Żarów. Geologicznie obszar ten stanowi część tzw. kaledonidów kaczawskich, które zbudowane są ze staropaleozoicznych, słabo zmetamorfizowanych, skał osadowych, jakie powstawały w warunkach geosynklinalnego morza. Pod koniec syluru (ok. 420-415 mln lat temu), w czasie orogenezy kaledońskiej, utwory te uległy sfałdowaniu, a później, wraz z kompleksem skał wulkanicznych, częściowo się zmetamorfizowały i tektonicznie przemieściły. Utwory te przykryły w całości, leżący głębiej prekambryjski krystaliczny fundament Sudetów. Wzgórza Imbramowickie stanowiąc część kaledonidów kaczawskich, zbudowanych z łupków łyszczykowych, gnejsów, zieleńców, amfibolitów i fyllitów. Na szczycie oraz zboczach Góry Pyszczyńskiej znajdują swe miejsce stanowiska z następującymi minerałami: Azbesty – w łupkach chlorytowych, epidotowych, niekiedy talkowych, poprzeczne żyły kwarcowe i kalcytowe z prehnitem, agregatami epidotu i masami azbestu; Epidot – łupki epidotowe, obok łupków chlorytowych, talkowych i żył kwarcowych; Kalcyt – w łupkach chlorytowych i epidotowych, żyły kalcytowo – kwarcowe z prehnitem w łupkach chlorytowych, epidotowych, niekiedy talkowych, poprzeczne żyły kwarcowe i kalcytowe z prehnitem, agregatami epidotu i masami azbestu.

Czytaj więcej: Góra Pyszczyńska (Pitschenberg)

Radziecki plan z czasów II wojny światowej odnaleziony w Marcinowiczkach

Co mogą kryć stare domy w czeluściach swoich strychów oraz piwnic ? Jak się okazuje nawet oryginalny, odręcznie wykonany podczas II Wojny Światowej plan sytuacyjno-orientacyjny, który w zupełnym zapomnieniu przeleżał kilkadziesiąt lat. W tym miejscu mowa jest akurat o odkryciu z połowy lat 90-tych, które miało miejsce w Marcinowiczkach. Otóż w tamtejszym starym dworku, który wtedy był w nieco lepszej kondycji, odnalezione zostały stare listy spisane w języku rosyjskim, moneta z 1936 roku oraz plan narysowany ołówkiem i czerwoną kredką. O tym znalezisku tak wspomina pochodzący z Marcinowiczek, pan Aleksander Bernatowicz ... W załączniku przesyłam Państwu skan schematu orientacyjnego zapewne z działań wojennych na terenie gminy Żarów przez Armię Czerwoną (ale takowej pewności nie mam) - dokument znaleziony jakiś czas temu w zrujnowanym obiekcie we wsi Marcinowiczki. Być może Państwu uda sie rozwikłać zagadkę tego dokumentu lub rzuci jakieś nowe światło na inne wydarzenia w naszej okolicy z okresu wojny. Dokument tez znalazłem ok roku 1993- 95 na ostatniej kondygnacji strychu w pałacyku w Marcinowiczkach (we wschodnim skrzydle - które obecnie praktycznie nie istnieje - budynek jest podzielony pomiędzy 2 właścicieli ). Z tego co pamiętam to w narożniku dachu w stercie stryszanego kurzu nie ruszanego od długich lat, leżały jakieś podarte i mocno zniszczone i zabrudzone listy pisane po rosyjsku (cienki papier w szeroką linię pisane ołówkiem) - nie było tego dużo. Natomiast dokument ten był jedyna rzeczą włożoną w nieuszkodzoną kopertę bez jakichkolwiek opisów leżącą pośród tych wszystkich szczątków papierów przykrytych sporą ilością brudu i kurzu. W tym samym miejscu znalazłem także monetę radziecką 15 Kopiejek z 1936 roku. Natomiast przypominam sobie opowieści mojego dziadka, który jako repatriant przyjechał do Marcinowiczek będąc młodym człowiekiem, o częstych burdach i imprezach pijackich organizowanych przez radzieckich żołnierzy w pałacyku tuż po zakończeniu działań wojennych. Zastanawia mnie sylwetka czołgu na schemacie - Czy to prawdopodobnie któryś ze zniszczonych czołgów w okolicy Mrowin? Jeśli tak to byłby widoczny z Góry Pyszczyńskiej ?! Ponadto jak będę kiedyś w okolicach Żarowa, to postaram się przekazać oryginalny dokument. Mi jest nie potrzebny, a Państwu przysporzy na pewno wiele frajdy.

Czytaj więcej: Radziecki plan z czasów II wojny światowej odnaleziony w Marcinowiczkach

Dziękujemy Wszystkim, którzy byli z Nami w 2014 r.