Pradzieje

Pradzieje gminy Żarów

Wiadomości o pradziejach Ziemi Żarowskiej dostarczają:

• przypadkowe odkrycia XIX i XX-wieczne dokonane przede wszystkim przy wydobyciu kopalin i torfu;
• badania przeprowadzone w latach 80-tych XX w. w ramach programu Archeologiczne Zdjęcie Polski;
• odkrycia archeologiczne w pobliskich miejscowościach
• badania archeologiczno - paleozoologiczne przeprowadzone w pobliżu Krukowa

Teren gminy był obszarem penetracji ludzkiej już w paleolicie górnym (40-14 tys. lat p.n.e.) o czym świadczy odkrycie krzemiennego wióra na żwirowni w pobliżu Krukowa. Kolejne chronologicznie zabytki archeologiczne pochodzą z okresu znacznie późniejszego - neolitu (4500-1800 r. p.n.e.). Są to fragmenty ceramiki i narzędzi kamiennych (toporków i lemieszy) kultury ceramiki wstęgowej rytej, znalezione w okolicach Imbramowic, Krukowa, Łażan, Mrowin, Przyłęgowa i Pyszczyna. W Wierzbnej odkryto krzemienne wyroby – trójkątne grociki strzał z tzw. horyzontu „pucharów dzwonowatych”. Zapewne nie są to jednak pozostałości po stałym osadnictwie,    a wynik penetracji gospodarczej Przedgórza Sudeckiego przez ludność neolityczną, która ok. 4500 p.n.e. przybyła do Polski z dorzecza środkowego Dunaju. Na Dolnym Śląsku zasiedliła okolice Wrocławia, Masyw Ślęży i Wzgórza Niemczańsko - Strzelińskie. Zajmowała się uprawą roli i hodowlą zwierząt, a na obszary podgórskie docierała w poszukiwania surowców skalnych, drewna i w trakcie polowań na zwierzynę leśną.

Krzemienny wiór z okresu górnego paleolitu odnaleziony na żwirowni koło Krukowa

Neolityczna ceramika kultury wstęgowej rytej (źródło)

Pod koniec epoki brązu (IV i V okres - 1100-800 r. p.n.e.) i w okresie halsztackim (800-400 r. p.n.e.) na Przedgórzu Sudeckim, w tym na terenach nad Bystrzycą i Strzegomką, zaczęły powstawać obronne i otwarte osady ludzkie. Zakładane były przez ludność kultury łużyckiej, która zajmowała się uprawą roli i hodowlą. Ośrodkiem kultowym była góra Ślęża. Najbliższe Żarowa znane osiedle obronne to grodzisko na Bazaltowej Górze w Strzegomiu, ślady osady znaleziono również w Słotwinie. Charakterystycznymi reliktami kultury łużyckiej są rozległe płaskie cmentarzyska zawierające często setki ciałopalnych grobów popielnicowych oraz ceramikę. Ślady takich cmentarzysk i fragmenty ceramiki znaleziono w okolicach Bukowa, Imbramowic, Kalna, Łażan, Mielęcina, Mikoszowej, Przyłęgowa i Pyszczyna.

Naczynia kultury łużyckiej (źródło)

Upadek kultury łużyckiej, który badacze pradziejów Śląska skłonni są przypisywać najazdowi Scytów oraz zmianom klimatycznym, spowodowały na przełomie okresów halsztackiego i lateńskiego (ok.400 r. p.n.e.) zanik na kilkaset lat stałego osadnictwa na Przedgórzu. Ponownego zasiedlenia południowej części Dolnego Śląska dokonali Silingowie i plemiona germańskie w okresie tzw. wpływów rzymskich (I-IV w n.e.). Pod koniec tego okresu nastąpił gwałtowny rozwój osadnictwa, także pod względem przestrzennym - dotarło nad Strzegomkę i Bystrzycę. Z kulturą przeworską związane są fragmenty ceramiki znalezione w okolicach Kalna, Łażan, Marcinowiczek, Przyłęgowa i Wierzbnej.

Naczynia kultury przeworskiej (źródło)

Innym śladem penetracji osadniczej są znaleziska monet rzymskich z końca I - III w n.e. w okolicach Świdnicy, m.in w Bagieńcu denar cesarza Marka Ulpiusa Trajana (98-117 r. n.e.). Około 1860 r. znaleziono na stokach Góry Pyszczyńskiej aureus cesarza Aleksandra Sewera (222-235 r. n.e.). Przedziurawiony, z dorobionymi uszkami służył niewątpliwie jako ozdoba. W Mrowin odnaleziono monetę rzymską z wizerunkiem cesarza Konstantyna II (337-340 n.e.).

Rzymska moneta z wizerunkiem cesarza Aleksandra Sewera (źródło)

Pradzieje i archeologia okolic Żarowa - czytaj tutaj

Opracowanie
Tomasz Ciesielski
(Monografia Historyczna gminy Żarów 2006)

Uzupełnienie i poprawa
Bogdan Mucha

Chronologia Pradziejów

PALEOLIT (starszy okres epoki kamienia):

Dolny ok. 2-2,5 mln p.n.e. – ok.120 000 p.n.e.
pierwsi ludzie (homo erectus) na ziemiach polskich (Trzebnica, Rusko, Rozumice k. Kietrza)

Środkowy ok. 350-300 000 p.n.e. – ok. 40 000 p.n.e.
ok. 250 000 p.n.e. na ziemie polskie przybywa neandertalczyk

Kultura mustierska
Kultura prądnicko-mikocka (Jaskinia Ciemna, Jaskinia Raj, Olkusz, Piekary Śląskie, Olsztyn k. Częstochowy)

Górny ok. 40 000 p.n.e. – 14 000 p.n.e.
ok. 35 000 p.n.e. na ziemiach polskich pojawia się homo sapiens sapiens (człowiek współczesny)

Kultura szelecka – Śląsk
Kultura oryniacka – Małopolska, Górny Śląsk
Kultura grawecka – Podkarpacie

Późny ok. ok. 14 000 – 8 000 p.n.e.
Kultura świderska – ok. 14 000 – 10 000 p.n.e.
Kultura magdaleńska – ok. 15 000 – 10 000 p.n.e.
Kultura hamburska – ok. 13 000 – 10 000 p.n.e.
Kultura federmesser – ok. 13 000 – 9 000 p.n.e.
Kultura ahrensburska – ok. 12 000 – 8 000 p.n.e.

MEZOLIT (środkowy okres epoki kamienia) – ok. 8 000 – 4800 p.n.e.
Kultura komornicka
Kultura janisławicka
Kultura kundajska
Kultura chojnicko-pieńkowska

NEOLIT (młodszy okres epoki kamienia)

I okres (neolit starszy) ok. 4600-3300 p.n.e.

Kultura ceramiki wstęgowej rytej (4670-440 p.n.e.)
Kultura ceramiki wstęgowej kłutej (4175, 3970, 4050-3890 p.n.e.)
Kultura Lendzielska (3900-3760, 3750 – do ok. 3300 p.n.e.)

II okres (neolit środkowy) ok. 3300-2500 p.n.e.)
Kultura pucharów lejkowatych (3300/3200-2500/2400

III okres (neolit młodszy) ok. 2500-1700 p.n.e.
Kultura amfor kulistych (2500-2100/2000 p.n.e.)
Kultura ceramiki sznurowej (2300/2200-2000 p.n.e.)

EPOKA BRĄZU

I okres (wczesny) 2400/2300-1700/1600
Kultura unietycka (2200-1600 p.n.e.)

II okres (starszy) 1700/1600-1450/1350 p.n.e.
Śląsko-wielkopolska grupa kultury mogiłowej (Kultura przedłużycka)
(1700-1400 p.n.e.)

III okres (środkowy) 1450/1350-1200/1150 p.n.e.
Kultura łużycka (1450-ok. 300 p.n.e.)

IV okres (młodszy) 1200/1150-950/850 p.n.e.
Kultura łużycka

V okres (późny) 950/850-750/700 p.n.e.
Kultura łużycka

Halsztat C 750/700-600/550 p.n.e.
Kultura łużycka

Halsztat D 600/550-500/470 p.n.e.
Scytowie – najazd (ok. 550 p.n.e.), załamanie grupy śląskiej, zniszczenie grodów

OKRES LATEŃSKI

Wczesny A (A1, A2 – 500-400 p.n.e.)
Kultura łużycka (pozostałości osadnictwa)
Kultura pomorska (ok. 450-ok. 250 p.n.e.)

Środkowy B (B1, B2 – 400-300 p.n.e.)
Kultura łużycka (pozostałości osadnictwa)
Kultura pomorska (w części północnej) (ok. 450-ok. 250 p.n.e.)
Kultura lateńska (B1-C1 – Dolny Śląsk: Odra-Bystrzyca-Oława-Przedgórze Sudeckie)

Późny C (C1a, C1b – 300-100 p.n.e.)
Kultura lateńska (B1-C1 – Dolny Śląsk: Odra-Bystrzyca-Oława-Przedgórze Sudeckie)
Kultura przeworska (ok. 250 p.n.e.-ok. 400 n.e.)

Okres oppidów D (100 p.n.e.-I w.n.e.)

OKRES WPŁYWÓW RZYMSKICH
faza B1 – (0/20-70 n.e.) ok. pocz. I w.n.e.-80 n.e.
faza B2 – (70-150 n.e.) ok. 80-160 n.e.
faza C1a – (150-220 n.e.) C1 ok. 160-260 n.e.
faza C1b – (220-260 n.e.)
faza C2 – (260-320 n.e.) ok. 260-310 n.e.
faza C3/D – ok. 310-450 n.e.

OKRES WĘDRÓWEK LUDÓW (D) – 350/360-450 n.e. (476 n.e.),VII w. n.e.?
Hunowie – IV/V w. n.e., ok. 400 n.e.
Kultura przeworska (ok. 250 p.n.e.-ok. 400 n.e.)

Neolit – Okres Wpływów Rzymskich (ze szczególnym uwzględnieniem obszaru Śląska)

Opracowanie
Bogdan Mucha