Trasa Nr 5

Żarów – Łażany – Przyłęgów – Morawa – Skarżyce – Pastuchów – Piotrowice Świdnickie – Żarów

Mapa trasy: https://en.mapy.cz/s/gajakahoju

Atrakcje na trasie:

2. Dawny szpital joannitów z XIX w., przebud. XX w. (GPS: 50.94192, 16.49166)

Jego budowę w 1870 roku współfinansował Carl von Kulmiz oraz hrabia von Burghauss z Łażan – członek Zboru Ewangelickiego i Rady Powiatu Świdnickiego. Jako kawaler Orderu Joannitów patronat nad szpitalem Joannitów w Żarowie, sprawował syn jego fundatora – Eugen von Kulmiz. Przebudowany w następnym stuleciu obecnie jako Szpital Reumatologiczno-Rehabilitacyjny im. dr Zbigniewa Walla.

3. Dawny cmentarz z XIX w. (lapidarium) (GPS: 50.94275, 16.48673)

Pierwszy cmentarz w Żarowie powstał w 1865 r. przy drodze do Piotrowic (dzisiejsza ul. 1 Maja). Jego fundatorem był Carl von Kulmiz. Na cmentarzu chowano zarówno ewangelików jak i katolików o czym świadczy, znajdujący się na terenie cmentarza grobowiec katolickiej rodziny Neugebauerów. Pod koniec lat 80. XIX w. nekropolia okazała się zbyt mała w stosunku do potrzeb dynamicznie rozwijającej się osady. W 1890 r. Rada Gminy podjęła uchwałę o założeniu nowego cmentarza. Nie wiadomo kiedy dokładnie zaniechano pochówku mieszkańców Żarowa na starym cmentarzu przy dzisiejszej ul. 1 Maja. Stary cmentarz w Żarowie, określany często jako „ewangelicki”, zamknięty został dopiero uchwałą Gminnej Rady Narodowej w Żarowie dnia 4.03.1954 r., zatwierdzoną w 1962 r. przez Ministerstwo Gospodarki Komunalnej. Na jego terenie zachowały się 4 grobowce (w tym jeden mocno uszkodzony). Na dwóch czytelne się napisy z nazwiskami rodzin Klamt i Neugebauer. W 2010 roku na terenie dawnego cmentarza ustawiono obelisk z tablicą pamiątkową oraz utworzono lapidarium.

4. Kamienny mostek z XVIII w.; Pomnikowy dąb (GPS: 50.94471, 16.48329)

Jednoprzęsłowy mostek łukowy (niewielka forma przepustu wodnego stanowiącego element korpusu drogowego). Konstrukcja ta oznaczona została na mapie z 1833 roku, lecz posiada zapewne wcześniejszą metrykę. Na usytuowanym w najwyższym punkcie sklepienia tzw. klińcu szczytowym (inaczej kluczowy), widnieją tajemnicze ryty, których dolną część interpretować można jako inicjały N V B, czyli Nikolas von Burghauss, od 1775 roku właściciel kompleksu majątkowego Łażany-Piotrowice. Obok mostku pomnikowy okaz dębu zwanego "Błażej".

5. Dawny cmentarz katolicki z XIX w. w Łażanach (GPS: 50.95702, 16.48572)

Cmentarz katolicki o powierzchni 5799,6 m², założony na początku XIX wieku, otoczony murem. Obecnie zapuszczony i zdewastowany. Zachowane groby i nagrobki sprzed 1945 r.

6. Kościół filialny pw. Bożego Ciała z XIII/XIV w. w Łażanach; Ruina pomnika wojennego poległych w I wojnie światowej; Ruina pałacu von Burghaussów z XVI/XVII w., przebud. XVIII-XX w.; Zabudowania folwarczne (GPS: 50.95795, 16.48635)

Kościół

Gotycki kościół wiejski wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku (koniec XIII w.?). Orientowany, wzniesiony z kamienia i cegły, jednonawowy z prostokątnym prezbiterium. W późniejszym okresie wzniesiono pierwszą wieżę (XVI w.?). W 1843 r. powiększono kościół o zakrystię wzniesioną nad kryptą i wtopioną w zarys budowli oraz dobudowano od strony zachodniej wieżę (pierwsza z XVI w. ? zniszczona w 1641 r.). Świątynia posiada zwartą bryłę pokrytą dwuspadowym dachem, obniżonym nad prezbiterium. Wystrój kościoła: renesansowa chrzcielnica, neobarokowe: ołtarz, cyborium i tabernakulum, nad drzwiami kościoła znajduje się tablica z 1569 r. obok tablicy umieszczony jest zegar słoneczny, dzwon na wieży z 1618 r., tablice nagrobne z lat 1495-1594, epitafium barokowe z 1703 r.

Ruina pomnika wojennego

Granitowy, wzniesiony na planie połowy koła. Składał się z: 4 stopniowego podium, 6 filarów podtrzymujących łuk z napisem (Unseren Gefallenen Helden). Zabudowana pomiędzy filarami przestrzeń (wysokość do połowy filarów), mieściła na podium 3 tablice z nazwiskami 69 żołnierzy – mieszkańców miejscowości poległych na różnych frontach w latach 1914-18. Obecnie pomnik zrujnowany, zachowane fragmenty filarów łuki z napisem.

Pałac

Pierwsza wzmianka o istnieniu w Łażanach siedziby rycerskiej pochodzi z 1369 roku. W ciągu następnych 200 lat dwór obronny będący siedzibą znanych na Śląsku możnych rodów von Seidlitz i von Mühlheim, został rozbudowany (kolejnymi właścicielami były równie znamienite rody von Zedlitz, von Nostitz, von Pfeil-Burghauss). Trzon zachowanego do dnia dzisiejszego pałacu został wzniesiony na przełomie XVI/XVII w. Zbudowano wówczas otoczony fosą czteroskrzydłowy obronny dwór na planie prostokąta. Jego budowę zakończono przed 1622 r. Pałac dwukrotnie przebudowywano. Po raz pierwszy na przełomie XVII i XVIII w., po raz drugi w latach 50-tych XVIII w. Elewacjom oraz wnętrzom nadano charakter barokowy. Zachowano jednak niektóre elementy wystroju renesansowego, np. kamienne portale. Po XVIII w. przebudowie pałac był budynkiem piętrowym pokrytym dwuspadowym dachem kryjącym trzecią kondygnację. W XIX w. zmieniono wygląd dachu, w początkach XX w. zlikwidowano umieszczoną nad wejściem wieżyczkę. Opuszczony i nie zabezpieczony po II wojnie światowej pałac uległ szybkiemu zniszczeniu. Do lat 70. XX w. rozgrabiono wszystkie kamienne detale architektoniczne. Obecnie pozostały jedynie mury zewnętrzne budowli.

7. Dawne zabudowania folwarczne w Przyłęgowie (GPS: 50.95744, 16.44970)

Dom mieszkalny wchodzący w skład dawnej zabudowy folwarcznej, powstał przed 1829 r., przebudowany pod koniec XIX wieku. Jest dwukondygnacyjnym (użytkowe poddasze), murowanym i tynkowanym z tynkowanym detalem, budynkiem w ciągu zabudowy folwarcznej. Jego bryła o rzucie prostokąta, jest rozczłonkowana wielobocznym osiowym ryzalitem ściany szczytowej, którą wieńczy uskokowy szczyt z zegarem. Budynek pokryty jest dwuspadowym dachem ceramicznym.

8. Krzyż przydrożny – dawny pomnik wojenny poległych w I wojnie światowej w Przyłęgowie (GPS: 50.957891, 16.44044)

Pomnik ku pamięci poległych podczas I wojny światowej mieszkańców Przyłęgowa (niem. Preilsdorf), został zbudowany w 1924 roku. Miał formę obelisku ustawionego przy głównej drodze (na skraju skrzyżowania z drogami do Mikoszowej i Pastuchowa). Dobór miejsca nie był przypadkowy. Pomnik stał nieopodal gospody Oskara Meissnera, piekarni i sklepu Johanna Kubanteka oraz szkoły ewangelickiej. Do ogrodzonej kamiennym murkiem przestrzeni, w której ustawiono monument, prowadziła kuta z żelaza dwuskrzydłowa furtka, osadzona na jednym z dwóch prostopadłościennych granitowych słupków. Jak przekonuje fotografia z lat 30-tych XX wieku, do płaszczyzny obelisku, przytwierdzona została granitowa tablica, na której wyryto imiona i nazwiska oraz daty śmierci poległych żołnierzy. Poniżej widniał pamiątkowy napis z nazwą miejscowości Preilsdorf. Pod tablicą umieszczony był motyw hełmu z gałązką laurową. Obelisk usunięto po zakończeniu II wojny światowej. Pozostał po nim jedynie fundament oraz kamienne ogrodzenie wraz z żelazną furtką. W 1994 roku na miejscu dawnego pomnika ustawiono drewniany krzyż. W 2010 roku stary krzyż zastąpiono nowym – granitowym, który ustawiono na prostopadłościennym postumencie.

9. Krzyż pokutny (pojednania) (GPS: 50.96453, 16.42426)

Maltański wykonany z granitu z utrąconym jednym ramieniem. Wymiary: 123 x 71 x 24 cm (krzyż stoi na granicy gminy Żarów i Strzegom, po prawej stronie drogi Przyłęgów-Morawa)

10. Przydrożna kapliczka słupowa w Morawie (GPS: 50.96890, 16.39655)

W północnej części miejscowości Morawa stoi kapliczka słupowa. Kamienna kapliczka została ozdobiona płaskorzeźbą przedstawiającą ukrzyżowanie Chrystusa. Kapliczka ustawiona jest przy drodze prowadzącej do miejscowości Przyłęgów.

11. Pałac von Kramstów z XIX w. (GPS: 50.96598, 16.39559)

Pałac z 1873 roku pierwotnie dwór oo. benedyktynów. Piętrowy obiekt nakryty dachem czterospadowym posiada narożną czteroboczną wieżę zwieńczoną przeszkloną galerią. Do pałacowego portyku z czterema kolumnami doryckimi prowadzą monumentalne schody. W elewacji ogrodowej na dwóch kondygnacjach znajdują się tarasy i balkony. Obiekt jest częścią zespołu pałacowego, w skład którego wchodzą jeszcze: park krajobrazowy z pozostałościami kaplicy-mauzoleum z 1902 r., ogród oraz zabudowania gospodarcze: trzy budynki mieszkalne, trzy stajnie i stodoła. Obecnie własność Fundacji św. Jadwigi z Morawy, założonej przez Melittę Sallai.

12. Cmentarz i kaplica z pocz. XX w. w Pastuchowie (GPS: 50.94916, 16.43544)

Cmentarz tzw. "śródpolny", zlokalizowany na skraju miejscowości po lewej stronie drogi do Skarżyc. Użytkowany obecnie. Na nim kaplica z początku XX w.

13. Kościół parafialny pw. św. Barbary z poł. XIII w. w Pastuchowie; Krzyże pokutne (pojednania) (GPS: 50.94414, 16.43673)

Późnoromański kościół wzniesiono tu ok. 1250 r. Wzmiankowany był po raz pierwszy w 1313 r. Rozbudowany w XVIII w., regotycyzowany pod koniec XIX w., remontowany w latach 1972-75. Jednonawowy korpus kryty jest stropem drewnianym. Od wsch. przylega prostokątne, 1-przęsłowe prezbiterium z XIII w., zamknięte apsydą, sklepione krzyżowo-żebrowo na łuku ostrym (na zworniku znajduje się płaskorzeźbiona winorośl). Od pn. przy prezbiterium znajduje się zakrystia. Od zach. wieża na rzucie prostokąta, z kruchtą w przyziemiu, zwieńczona uskokowym hełmem namiotowym. Jej elewacje z pilastrami na narożach. Nawę i prezbiterium przykrywają dachy dwuspadowe, nad apsydą dach półstożkowy, kryte dachówką ceramiczną. W kruchcie w przyziemiu wieży kamienny portal ostrołuczny, z bocznymi kolumienkami. Pn. portal do nawy ostrołuczny. Uskokowe, ostrołuczne okno w apsydzie. Na wyposażenie kościoła składają się: ołtarz główny neogotycki, barokowe ołtarze boczne i ambona, kamienna chrzcielnica z XVI w.

14. Zamek renesansowy z XVI w. (Muzeum Techniki Rolniczej na Śląsku); Zabudowania folwarku z XVIII-XIX w. (GPS: 50.93691, 16.45730)

Wybudowany z inicjatywy Jacoba von Seidlitza w latach 1590-1599, w późniejszych wiekach kilkakrotnie przerabiany i remontowany. Podczas wojny trzydziestoletniej budynek został kompletnie splądrowany. W latach 1698-1699 przeprowadzono niewielką przebudowę i remont. W XIX wieku zamek podupadł, dopiero w 1894 roku został wyremontowany, kiedy to gruntownie przebudowano górne piętro, a wieże zaopatrzono w kryte blachą szczyty. W 1945 roku budynek został zdewastowany i w następnych latach popadał w ruinę. Obecnie wyremontowany i mieszczący Muzeum Techniki Rolniczej na Śląsku. Budynek jest murowany z kamienia i cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie kwadratu, podpiwniczony, dwukondygnacyjny i nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Na czterech flankach pałacu znajdują się cylindryczne baszty kryte iglicowymi hełmami. Układ wnętrz jest trzytraktowy. Wokół dworu zachowana fosa nad którą, przerzucono pięcioprzęsłowy most. Obiekt jest częścią zespołu zamkowego, w skład którego wchodzą jeszcze: park z XIX wieku oraz folwark z XVIII-XIX wieku a w nim: budynek mieszkalno-gospodarczy, spichrz, stodoła, obora.

15. Kościół filialny pw. Podniesienia Krzyża z XIII w. w Piotrowicach Świdnickich; Krzyż przykościelny – dawny pomnik wojenny z XIX w. (GPS: 50.93383, 16.46220)

Świątynia wzniesiona w połowie XIII w. w stylu późnoromańskim - wczesnogotyckim jest filą parafii w Pastuchowie. Dokładne daty rozpoczęcia budowy, jej zakończenia oraz konsekracji nie są znane. W źródłach wymienia się daty 1244 i 1266, przy czym właściwa jest raczej ta pierwsza. Obecny kształt kościół uzyskał dopiero z końcem XIX wieku. Do najstarszych części budowli: nawy głównej, bocznej oraz prezbiterium około 1500 roku dobudowano wieżę dzwonną i zakrystię. Znajdujący się na wieży dzwon pochodzi z roku 1540. W 1 poł. XVI w. – w okresie rozkwitu reformacji, ewangelicy przejęli kościół rzymsko-katolicki. Stan taki trwał do roku 1654, kiedy to kościół został zredukowany i zwrócony prawowitym właścicielom tzn. katolikom. Z końcem XIX wieku dobudowano od północnej strony kruchtę - zwaną dziś przedsionkiem. W związku z przebudową empory organowej, zlikwidowano wcześniejsze wejście do kościoła. Po II wojnie światowej kościół remontowano w 1961, 1967, 1976 oraz na początkach XXI wieku. Obok kościoła w miejscu dawnego pomnika wojennego z czasów wojen pruskich, ustawiony jest obecnie krzyż wiejski.

16. Dawny pomnik wojenny z XIX w. przy Węglowej Drodze (GPS: 50.93311, 16.48147)

Pomnik powstał w 1873 roku w miejscu zwanym Steinberg między Żarowem i Piotrowicami. Inicjatorem budowy monumentu był hrabia von Burghaussa z Łażan, a wykonawcą firma C.Thust. Pomnik upamiętniał mieszkańców Łażan, Nowic, Piotrowic, Żarowa oraz przysiółka Hummel, którzy brali udział w wojnach z lat 1864, 1866, 1870-71, a przynależeli do parafii ewangelickiej w Piotrowicach. Na jego powierzchni, odczytać można jeszcze nazwiska 8 mieszkańców Nowic, 37 mieszkańców Łażan, 25 mieszkańców Piotrowic Świdnickich, 14 mieszkańców Żarowa i 1 mieszkańca kolonii Hummel. Na francuskiej ziemi polegli w walce mieszkańcy Łażan: August Gebhard i August Karsch w bitwie pod St. Privat, Willi Schubert w bitwie pod Le Mans oraz mieszkaniec Piotrowic Heinrich Laufer w bitwie pod Wörth. Po II wojnie światowej z pomnika zerwany został cesarski orzeł. Sam monument zapomniany i spowity zaroślami przetrwał do dziś w mocno sfatygowanej już postaci.