Trasa Nr 8

Żarów – Bożanów – Wierzbna – Panków – Śmiałowice – Gołaszyce – Kalno – Żarów

Mapa trasy: https://en.mapy.cz/s/boruvaseru

Atrakcje na trasie:

2. Neogotycka kaplica cmentarna z 1903 r. w Żarowie (GPS: 50.93511, 16.49390)

Wybudowana w stylu neogotyckim w l1903 R. Jest budowlą murowaną z cegły na kamiennym cokole. Ściany zdobi bogaty detal ceramiczny. Rozczłonkowana bryła kaplicy założona jest na planie krzyża greckiego. Ramiona krzyża nakryte są dachami dwuspadowymi o pokryciu ceramicznym. Nad skrzyżowaniem naw znajduje się masywna wieża nakryta dachem brogowym.

3. Dawny kamienny drogowskaz w Bożanowie (GPS: 50.92261, 16.50254)

Dawny kamienny drogowskaz (niem. Wegweiser) w formie odkutego z granitu słupa ustawiony na rozstaju dróg Bożanów – Piotrowice Świdnickie – Nowice.

4. Neogotycka kapliczka w Bożanowie (GPS: 50.92100, 16.50728)

Pierwsza kapliczka w Bożanowie wybudowana została w stylu barokowym na początku XVIII w. z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominika Geyera. Budowla wyposażona była w wieżyczkę z zawieszonym dzwonem. Jej wyburzenie datowane jest na koniec lat 80-tych XIX w., kiedy to powstała nowa droga łącząca Świdnicę z Żarowem. Na początku XX w. w miejscowości wybudowana została nowa kaplica. Zachowana do dziś murowana z czerwonej cegły budowla utrzymana jest w stylu neogotyckim. Obiekt jest wolnostojący, jednokondygnacyjny z czworoboczną sygnaturką w konstrukcji drewnianej. Umieszczony osiowo otwór drzwiowy kaplicy zwieńczony jest ostrołukiem. Budowlę przykrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Dach wieżyczki z iglicą pokryty jest blachą.

5. Kolumna morowa z XVIII w. w Wierzbnej (GPS: 50.90352, 16.49837)

XVIII-wieczny słup dziękczynny stojący przy cmentarzu. Składa się z postumentu, kolumny toskańskiej i figury przedstawiającej postać św. Marii z dłońmi złożonymi w modlitewnym geście. Słup ten upamiętnia wielka zarazę bydła, która dotknęła miejscowość i ustawiony jest w miejscu, gdzie zakopano 50 padłych zwierząt.

6. Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP z XIII/XVIII w.; Figura św. Jana Nepomucena z XVIII w.; Pałac i kompleks pocysterski; Krzyże pokutne (pojednania) w parku przypałacowym (GPS: 50.90203, 16.50323)

Kościół

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, romański z pierwszej połowy XIII w. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1283 r. Stylistycznie datowany jest na lata 1230-1250. Przebudowany w końcu XVII wieku. W murach zewnętrznych romańskiej świątyni zachowały się dwie renesansowe płyty nagrobne, poświęcone zmarłemu w 1571 roku Leonardowi, synowi rycerza Hansa Dietricha von Rohn z Bagieńca oraz żonie rycerza Kaspra von Schindel, Helenie z domu Mubrigen i ich dziecku. Wewnątrz natomiast (kaplica Grobu Pańskiego) znajduje się barokowe epitafium, upamiętniające zmarłego w 1713 roku Joachima Friedricha von Zedlitza. W dawnym prezbiterium i apsydzie widoczne są fragmenty późnoromańskiej polichromii z 2 połowy XIII wieku oraz późnogotyckich malowideł z 1 połowy XVI wieku z przedstawieniami Ewangelistów oraz Ojców Kościoła. Wnętrze nowszego kościoła wypełnia w większości barokowe wyposażenie, które trafiło tu w 1728 roku z dawnego kościoła opackiego w Krzeszowie: ołtarz główny autorstwa Georga Schröttera z obrazem "Koronacja NMP", pędzla Georga Wilhelma Neunhertza oraz dwa ołtarze boczne, również z warsztatu Georga Schröttera: św. Rodziny i św. Józefa, z obrazami autorstwa Bernarda Krause. Do barokowego wyposażenia należy również ambona oraz chrzcielnica. Inne ciekawe elementy wyposażenia to barokowe obrazy ilustrujące Drogę Krzyżową oraz znajdujące się w prezbiterium przedstawienia czterech ewangelistów. Dekorację freskową sklepienia, obecnie przemalowaną, wykonał w 1735 roku Franz Heigel. Z 2 połowy XIX wieku pochodzą dwu manułowe, dwudziestogłosowe organy, wykonane przez wrocławską firmę Müller & Ackermann.

Figura św. Jana Nepomucena

Składa się z postumentu z chronogramem (data 1701), kolumny toskańskiej oraz spoczywającej na niej figury przedstawiającej postać świętego w typie kanonicznym – święty stoi w stroju kanonika z krucyfiksem w lewej ręce. Kolumna z figurą świętego, ustawiona została w centrum miejscowości przez mieszkańców w podzięce za wieloletni brak wylewów Strzegomki

Pałac i kompleks pocysterski

Pałac

Barokowy z drugiej połowy XVIII w., przebudowany pod koniec XIX w.; przeprowadzone w latach 1999-2000 badania archeologiczne wykazały, że w XIII w. w pobliżu kościoła stała murowana budowla. Mogła to być pierwotna rezydencja. Zniszczona została na przełomie XIII i XIV w. W pierwszej połowie XV w. niemal na tym samym miejscu powstała kolejna budowla. W początkach XVI w. doszło do przebudowy obiektu. Po utworzeniu w 1683 r. dwór przebudowano na okazałą rezydencję. W wyniku dodania do starego dworu dwóch skrzydeł powstało założenie pałacowe o kształcie podkowy. Około 1893 r. nastąpiła przebudowa pałacu w celu nadania mu odpowiedniego dla epoki standardu mieszkalnego. Po zakończeniu II wojny światowej majątek i pałac zajęła Armia Czerwona. Budynek pałacowy został wtedy zdewastowany. Po przejęciu dóbr podworskich przez PGR, pałac nie został zagospodarowany i w szybkim tempie niszczał. Od kompletnej ruiny uchroniła go decyzja o przekształceniu budowli na cele mieszkalne. W latach 60. XX wieku przeprowadzono pobieżny remont, w trakcie którego dokonano szeregu zmian w rozplanowaniu wnętrz. Nie powstrzymało to procesu degradacji budowli, która na przełomie wieków była już tylko zamieszkałą ruiną. Zimą 2002 r. kompleks pałacowo-parkowy nabyła Fundacja Zamek Chudów. W krótkim czasie zabezpieczyła zespół pałacowy ogradzając jego obszar oraz uporządkowała park, który pozostał ogólnodostępny.

Budynek klasztorny, tzw. długi dom

Wybudowany został ok. 1696 roku (przed 1729 ?). Mieściły się w nim w części południowej pomieszczenia konwentu z kaplicą, a w części północnej zaplecze gospodarcze z browarem w piwnicy. Budynek założony był na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 95,7x12 m. Była to budowla dwukondygnacyjna, 16 i 2-osiowa z bardzo skromnymi elewacjami i detalem architektonicznym. Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 roku, budynek zaczął pełnić funkcję oficyny pałacowej. Ok. 1893 roku został przebudowany. Do barokowego wystroju budynku dodano wówczas elementy neogotyckie: gzyms arkadowy, pilastry, ostrołukowe okna w kaplicy, a od strony południowej dobudowano loggie z tarasem. Nad drzwiami umieszczono supraportę z dwoma herbami (jeden rodziny von Waldenberg). Po zakończeniu II wojny światowej budynek został kompletnie zdewastowany. Przez następnych 30 lat (do lat 70-tych XX w.) służył jako magazyn. Fatalny stan techniczny budowli pogarszał się przez kolejnych kilkanaście lat, zmieniając ją w kompletną ruinę.

Park – z drugiej połowy XVII w., XIX w.

Ogrodzenie – mur z bramą, z drugiej połowy XVII w.

Folwark

Powstałe w latach 80-tych XVIII w. (po 1784 r.) w miejscu wcześniejszej zabudowy gospodarczej, która została zniszczona przez wielki pożar. Na polecenie opata krzeszowskiego Placidusa Mundferinga wybudowano wtedy wielki kompleks budynków folwarcznych zorganizowanych wokół 3 dziedzińców. W latach 60-tych XX w. część zabudowy folwarcznej została wyburzona. Kolejne rozbiórki i wpływ czynników atmosferycznych sprawił, że do początku lat 90-tych, przetrwały tylko fragmenty 4 budynków gospodarczych.

Krzyże pokutne (pojednania)

1) łaciński wykonany z granitu. Wymiary: 100 x 73 x 22 cm. W parku przypałacowym

2) maltański, granitowy z wyrytą dolną aureolą. Wymiary: 113 x 85 x 27 cm. W parku przypałacowym

3) maltański wykonany w granicie. Wyryta jest na nim włócznia o wymiarach 120 x 7 cm. Wymiary krzyża: 172 x 85 x 23 cm. W parku przypałacowym

4) maltański, granitowy z wyrytą pełną aureolą i mieczem. Wymiary: 147 x 68 x 36 cm. W parku przypałacowym

5) maltański, granitowy. Wymiary: 96x83x15 cm. W parku przypałacowym

6) łaciński wykonany z piaskowca. Wyryta jest na nim kusza. Znajduje się przy ogrodzeniu dawnej szkoły

7) łaciński, granitowy. Stał 1,5 km od Wierzbnej przy rozwidleniu dróg polnych do Pankowa i Gołaszyc (obecnie na terenie przykościelnym)

8) łaciński wykonany z granitu. Stał się odległości 700 m od Kalna przy polnej drodze do Wierzbnej. Wymiary: 184 x 63 x 21 cm (obecnie na terenie przykościelnym)

7. Skałka – dawny kamieniołom; pozostałości zamku rycerskiego Wierzbnów (GPS: 50.90100, 16.50763)

Badania archeologiczne tego założenia obronnego przeprowadzone zostały w latach 1997-2004. Odkryto wówczas ślady użytkowania terenu datowane na okres przedpiastowski oraz XI wiek. Nie stwierdzono jednak funkcjonowania w tym czasie wczesnośredniowiecznego grodu, którego istnienie przypada dopiero na XII wiek, ewentualnie na przełom XII i XIII wieku. Tym samym miejsce to można identyfikować z najstarszą siedzibą Wierzbnów. Kolejna rozbudowa założenia obronnego na "Skałce" nastąpiła w drugiej połowie XIII w. Wtedy w południowej jego części wniesiono murowany zamek. Najważniejszą częścią zamku była wieża-donżon o wymiarach 12 x 17 m. Wzniesienie zamku donżonowego w Wierzbnej, przypisuje się niejakiemu Janowi – ostatniemu spośród najpotężniejszych przedstawicieli rodu. Jako proconsul księcia Henryka III Wrocławskiego i ścisły współpracownik w dziele reformy dóbr książęcych, Jan z Wierzbnej dysponował własnym dworem, w którego skład wchodzili rycerze, włodarz i notariusz. Jemu też przypisywać należy wzniesienie w Wierzbnej w 1. połowie XIII wieku Kościoła.

8. Ruiny zamku z XVI w. w Pankowie; Kapliczka pokutna z 1494 r. (GPS: 50.89884, 16.52833)

Ruiny zamku

Wybudowany w XVI w. na miejscu starszego gródka z XIV w. Po wojnie trzydziestoletniej odbudowany i przebudowany. Dodano wtedy drugą i trzecią kondygnację. Po 1945 r. w stanie ruiny. Do zamku prowadzi dwuprzęsłowy most kamienny z XV w. Obiekt otoczony fosą jest częścią zespołu zamkowego, w skład którego wchodzą jeszcze zdewastowany park krajobrazowy oraz zabudowania dawnego folwarku z XIX w.

Kapliczka pokutna

Kapliczka w Pankowie to najstarsza, datowana kapliczka tego typu w Polsce. W 1494 roku Lenhard Schnorbein pozbawił życia Martena Hygmana, syna Hamosa, za co został obciążony (w ugodzie kompozycyjnej) między innymi takimi powinnościami: zamówienie 31 kąpieli oczyszczających dla miejscowej biedoty, pokrycie kosztów pogrzebu i pokrycie kosztów sądowych; ofiarowanie świec zawierających 4 funty wosku, wpłacenie wdowie 1 węgierskiego guldena, aby wręczyła go lekarzowi; przekazanie 14 marek na wyżywienie i wychowanie niepełnoletnich dzieci, przy czym 7 marek natychmiast, a resztę w ciągu jednego roku, odbycie pielgrzymki pokutnej do Akwizgranu oraz wystawienie kamiennej kapliczki koło mostu w czasie jednego roku.

9. Kościół parafialny pw. Wawrzyńca z XIII w. w Śmiałowicach; Krzyż pokutny (pojednania); Kapliczka pokutna (GPS: 50.90329, 16.55000)

Wzmiankowany w 1318 r. jest wczesnogotycką budowlą z końca XIII wieku, rozbudowany około 1500 roku i przebudowany w XVIII wieku (m.in. poszerzono nawę i prezbiterium, dlatego ma asymetryczną bryłę). Jest orientowany i ma półkolistą absydę oraz wieżę z ośmiobocznym hełmem iglicowym i półkoliste okna. Na zewnętrznych ścianach kościoła zachował się bogaty szereg epitafiów i tablic z inskrypcjami z lat 1452-1600. Wewnątrz kościoła jest cenne wyposażenie, np. gotycka figurka Matki Bożej z XV w., barokowe ołtarze z XVII w., drewniana chrzcielnica i ambona z XVII w. Dodatkowo przy bramie wejściowej do kościoła znajdują się: przy prawej przyporze - wmurowany krzyż pokutny z 1413 r. z wyrytą kuszą, a ponad nim stara tablica z inskrypcją, obok nich gotyckie sakramentarium z XV w. Natomiast przy lewej przyporze stoi słup – pierwotnie z 1484 r. Obok jest też stara tablica z napisem. Ponadto w murze cmentarnym jest kapliczka pokutna.

10. Pałac z XVI w. w Śmiałowicach (GPS: 5090419, 16.54624)

Na pocz. XVI w. zbudowano tu dwór będący siedzibą rodziny von Seidlitz. Przebudowany w 1680 r. dla jezuitów na barokowy pałac. W 1698 r. istniała kaplica, sala jadalna, duża sala i 15 pojedynczych pokoi. Pałac stał się domem wypoczynkowym dla ojców i braci zakonnych. W 1720 r. dobudowano wieżyczkę z zegarem. Na miejscu pałacu zbudowano ok. 1822 r. pałac klasycystyczny, potem zmieniono elewacje zewnętrzne. - Podczas wojny trzydziestoletniej majątek znacznie podupadł i został wykupiony przez cesarza. W związku z kasatą zakonu jezuitów w 1773 r. cztery lata później (wraz z okolicznymi wsiami) nabył hrabia von Schlabrendorf, w latach 1829-1907 dobra dzierżawiła rodzina Barchewitzów, potem von Richthofenowie: Eugen do 1910 r., następnie Hans Horst do 1937 r., a ostatnim właścicielem był Gotthilf von Salisch. - Obecnie w pałacu mieszczą się biura i mieszkania.

11. Zabudowania dawnego młyna w Śmiałowicach (GPS: 50.90631, 16.55145)

W Śmiałowicach pierwszy młyn wodny powstał dzięki staraniom rodziny von Nassaw, która w 1367 roku zakupiła większą część śmiałowickich dóbr i niedługo potem rozpoczęła się budowa młyna oraz kanału młynówki. Wieś pozostawała w posiadaniu przedstawicieli tego rodu co najmniej do roku 1401, lub dłużej, ponieważ informacja o kolejnym właścicielu wsi – którym był Zygmunt von Seidlitz – pochodzi dopiero z roku 1454. Śmiałowicki młyn powstał w pobliżu Bystrzycy, której wody spiętrzono progiem wodnym, zapewniającym odpowiedni poziom wody w wykopanym obok kanale młynówki, którego zadaniem było doprowadzenie wody do koła młyńskiego, gdyż siłę napędową koła stanowiła przepływająca woda. Ponieważ młyn znajdował się na terenie płaskim, do napędu zastosowano koło podsiębierne, z łopatkami na obwodzie. Młyn został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej. Odbudowany jeszcze w XVII wieku. Obecne zabudowania nieczynnego kompleksu młyńskiego usytuowane w północnej części działki (mieszkalne i magazynowe) o sklepionych przyziemiach oraz wolnostojący magazyn konstrukcji ryglowej, zbudowano prawdopodobnie na przestrzeni II połowy XIX wieku, zaś neobarokowe budynki młyna właściwego i magazynu frontowego z bramą przejazdową powstały w drugiej dekadzie XX wieku.

12. Krzyż pokutny (pojednania) w Gołaszycach (GPS: 50.91569, 16.563434)

Łaciński wykonany z granitu, wmurowany w kamienne ogrodzenie przy głównej drodze w środku miejscowości. Wymiary: 125 x 92 x 14 cm.

13. Dwór von Salischów; Zabudowania folwarczne z 1854 r. (GPS: 50.91629, 16.56440)

Wybudowany w 1854 roku. Budynek murowany na kamiennym cokole, tynkowany z tynkowanym detalem. Jest obiektem jednokondygnacyjnym (użytkowe poddasze) o regularnej bryle, założonej na planie prostokąta. Otwór drzwiowy dawnego dworu umieszczony jest osiowo w ryzalicie wejściowym, zwieńczonym łukiem odcinkowym. Ryzalit zakończony jest trójkątną wyżką. Nad łukiem wieńczącym ryzalit wejściowy znajduje się prostokątna wnęka, w której umieszczony jest herb rodziny von Salisch. Budowlę pokrywa dwuspadowy dach ceramiczny.

14. Mur kamienny w Kalnie (GPS: 50.92388, 16.52447)

Wedle wspomnień najstarszych mieszkańców Kalna, którzy osiedlili się w tej miejscowości tuż po zakończeniu działań II wojny światowej, cała wieś opasana była masywnym wysokim kamiennym murem z trzema bramami wjazdowymi od strony Bożanowa, Siedlimowic i Żarowa. Do dziś zachowały się spore odcinki tego muru (częściowo w przekształconej oraz miejscami mocno sfatygowanej postaci): od strony zachodniej (na wysokości boiska sportowego), wschodniej (najdłuższy odcinek) oraz północnej nieopodal drogi wiodącej wzdłuż kamieniołomu do Siedlimowic. Kiedy zbudowano ów stary kamienny mur ?? (nieregularny kamień, złom skalny) nie wiadomo. Ogrodzenie w tej formie, wzniesione przez mieszkańców miało zapewne na celu ochronę przed wstępem osób lub zwierząt nieporządanych, których to wstęp mógł stanowić zagrożenie. Jego budowa zrealizowana została zapewne potężnym nakładem pracy fizycznej oraz ogromną ilością zgromadzonego budulca.

15. Kapliczka barokowa z XVIII w. w Kalnie (GPS: 50.92517, 16.52388)

Wybudowana na początku XVIII w. z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominika Geyera. Jest murowaną (tynkowana z tynkowanym detalem) kapliczką jednokondygnacyjną o prostej bryle, nakrytej dwuspadowym dachem ceramicznym. Fasada z osiowym wejściem do kapliczki, zwieńczona jest falistym szczytem, zamkniętym profilowanym wyładowanym gzymsem. Wieżyczka z umieszczonym w niej dzwonem, nakryta jest baniastym hełmem z krzyżem i chorągiewką wiatrową z datą 1872 (data przeprowadzonego remontu). W kalenicy drewniana wieloboczna sygnaturka. Do pierwotnego wyposażenia kapliczki należała rzeźby św. Floriana i Pieta (przedstawienie martwego Jezusa Chrystusa na kolanach boleściwej Marii). W 2 połowie XIX w. w kapliczce przestano odprawiać nabożeństwa. Na początku XX w. obiekt został przyłączony tylną ścianą do powstałej wówczas remizy ochotniczej straży pożarnej (Freiwillige Feuerwehr). W 2010 roku kapliczka została gruntownie wyremontowana.