Trasa Nr 3

Żarów – Mrowiny – Tarnawa – Marcinowiczki – Pyszczyn – Zastruże – Kruków – Łażany – Żarów

Mapa trasy: https://en.mapy.cz/s/horezorega

Atrakcje na trasie:

2. Neogotycki Kościół parafialny pw. NSPJ w Żarowie z 1910 r.; Krzyż misyjny z 1918 r., Figura św. Jakuba Starszego obok Kościoła (GPS: 50.94083, 16.49712)

Kościół wzniesiony w 1909 r. według projektu wrocławskiej firmy Overkott und Föhre. Neogotycka budowla ma formę trójnawowego kościoła halowego z czworoboczną narożną wieżą o wysokości 44 m. Wewnątrz znajdują się dwa ołtarze boczne wykonane w 2 dekadzie XX w. przez Cyryla del Antonio, ołtarz główny z 1921 roku wykonany w pracowni Augusta Wittiga, 27 piszczałkowe organy wykonane przez Paula Berschdorfa, chrzcielnica ufundowana przez H. Burkerta. Obok kościoła znajduje się kamienny krzyż misyjny z brązowym krucyfiksem ustawiony w 1918 r. oraz figura św. Jakuba Starszego przeniesiona z dawnego grobowca rodziny Neugebauer.

3. Dawna karczma sądowa w Mrowinach (GPS: 50.94868, 16.52199)

Karczma sądowa w Mrowinach „Gasthof und Gerichts Kretscham” istniała już w średniowieczu. Ok.1550 r. dochody właścicieli karczmy stanowiły ok.30% dochodów rocznych. Zobowiązania miejscowego karczmarza związane z propinacyjnymi przywilejami dworu wynosiły 12 małdratów zboża. W XVIII w. dzierżawcą karczmy stojącej na wschodnim skraju wsi był niejaki Johan George Fiebig. Przywilej browarniczy opiewał na przynajmniej 68 antałków piwa, a gorzelniany na 5 wiader gorzałki. Obecnie w wyremontowanym budynku dawnej karczmy, znajduje się świetlica wiejska.

4. Pałac w Mrowinach z XVI w., przebud. XVIII w., 1872 r.; Zabudowa dawnego folwarku ze spichlerzem z końca XIX w. (GPS: 50.94871, 16.52424)

Pierwsza rezydencja rycerska powstała tutaj w 2 poł. XVI w. z inicjatywy rodu von Adelsbach. W połowie XVIII w. dwór został rozbudowany w stylu barokowym na planie podkowy. W 1872 r. przebudowany ponownie z inicjatywy Carla von Kulmiza. W obecnej formie zabudowany w zwartą bryłę o rzucie wydłużonego prostokąta w stylu neorenesansowym. Od strony zachodniej bryłę budowli podkreśla czterokondygnacyjna wieża. Reprezentacyjne wejście znajduje się po stronie południowej. Pałac jest budowlą trzykondygnacyjną na wysokich piwnicach. Wewnątrz znajduje się 40 pomieszczeń, w tym sporych rozmiarów sala balowa z tarasem wyprowadzonym w fasadzie północnej. Elewacje zewnętrzne zdobi bogaty tynkowany detal. Obok pałacu zabudowa dawnego folwarku ze spichlerzem z końca XIX wieku. Drogę dojazdową do pałacu i folwarku zamyka murowana, tynkowana z tynkowanym detalem neorenesansowa brama w formie łuku triumfalnego.

5. Kamienny słupek graniczny z XIX w. (GPS: 50.96453, 16.53729)

Kamień graniczny (granicznik) związany z dawną XIX-wiecznej właścicielką majątku w Tarnawie. Kamień ma formę osadzonej prostopadle w ziemi granitowej tablicy, na powierzchni której widnieją wyryte inicjały CVF (C – Charlotte, V – von, F – Fūrstenberg).

6. Zabudowa dawnego folwarku w Tarnawie z bramą wjazdową z XIX w. (GPS: 50.96.238, 16.53973)

Budynek gospodarczy w dawnym zespole folwarczno-pałacowym, wybudowany na początku XX wieku. Murowany, 2 kondygnacyjnym w ciągu zabudowy gospodarczej, założony na planie prostokąta i pokrytym dachem dwuspadowym. Pierwsza kondygnacja licowana jest kamieniem, druga – cegłą. Detal ceramiczny stanowią pilastry, obramienia okien i drzwi. Obecnie budynek wchodzi w skład prywatnego gospodarstwa rolnego.

7. Ruina dworu z XVIII w. w Marcinowiczkach; Spichlerz z XVIII w. (GPS: 50.97416, 16.53994)

Dwór

Pierwsza wzmianka pisemna o istnieniu „Rittersitz” (siedziby rycerskiej) w Marcinowiczkach pochodzi z 1735 r. Dwór założony na planie prostokąta pokryty był czterospadowym dachem. Budynek zdobił XVIII-wieczny portal wykonany z piaskowca. Obecnie przetrwało jedynie skrzydło zachodnie budowli wraz z portalem wejściowym. Zachowana część dawnego dworu jest murowanym (tynkowany z tynkowanym detalem) obiektem jednokondygnacyjnym z użytkowym poddaszem. Ściana szczytowa wzniesiona została w konstrukcji drewnianej – szkieletowa, ryglowa z ceglanym tynkowanym wypełnieniem. Przebudowany współcześnie dwuspadowy dach pokryty jest blachą. Całość w bardzo złym stania zachowania.

Spichlerz

Wybudowany został jeszcze pod koniec XVIII wieku, przy dawnym założeniu dworskim. Jest to murowany i tynkowany budynek z tynkowanym detalem. Obiekt trzykondygnacyjny z dwukondygnacyjnym strychem pokrywa naczółkowy dach ceramiczny. Budowla o regularnej bryle założona została na planie prostokąta. W murach tego spichlerza znajdują się liczne, ujednolicone otwory okienne.

8. Neogotycka kaplica z 1895 r. w Pyszczynie; Murowana strzelnica z XIX w. (GPS: 50.98439, 16.53749)

Kaplica filialna pw. św. Antoniego

Wzniesiona w 1895 r. przez rodzinę hrabiów von Matuschka, baronów Toppolczan-Spattgen, jako kaplica upamiętniająca zmarłego w 1899 r. członka tego rodu hr. Ernsta Alfreda. Po II wojnie światowej budowla, przekształcona została w kaplicę mszalną. W 1999 r. dzięki środkom finansowym zebranym przez mieszkańców i przy wsparciu finansowym z budżetu Gminy, obiekt został odrestaurowany, a otaczający go teren uporządkowany. Kaplica jest murowaną, tynkowaną z tynkowanym kamiennym detalem (przypory, sterczyny, obramienia otworów), budowlą utrzymaną w stylu neogotyckim, założoną na planie prostokąta. Jej elewacje zewnętrzne artykułowane są smukłymi ostrołucznymi otworami. Kaplice nakrywa ceramiczny dach dwuspadowy z ażurową sygnaturką wieńczącą szczyt fasady.

Murowana strzelnica

Wzniesiona w 2 poł. XIX w. (ok.1882 r.?). Jej ściana wymurowana jest z nieregularnego kamienia, wsparta dwiema ukośnymi przyporami.

9. Pałac von Matuschków, przebud. XVIII w. ; Budynek teatru z XVIII w.; Zabudowa folwarczna z XIX w. (GPS: 50.98627, 16.53802)

Pałac

Założenie pałacowe w Pyszczynie (niem. Pitschen) ma niewątpliwie starą metrykę. Pierwsza wzmianka źródłowa o obronnym dworze pochodzi z 1365 roku, kiedy wieś była własnością rycerzy von Czirn. Od 1520 roku z Pyszczyna pisali się przedstawiciele rodu von Reichenbach i to niewątpliwie ich autorstwem były kolejne przebudowy dworu, któremu nadano cechy renesansowe. Jak informuje napis zamieszczony nad jednym z portali wejściowych, w 1727 roku zakończyła się przebudowa budowli, którą sfinansował Heinrich Gottfried von Spättgen. Obiekt został wówczas powiększony o dobudowaną kaplicę. Kolejna rozbudowa miała miejsce w latach 1794-1796, kiedy wzniesiono nowe skrzydło i podwyższono już istniejące. W 1882 roku okazały pałac został gruntownie odnowiony. Od strony ogrodu wzniesiono loggię z ozdobnymi schodami i umieszczonym nad nią tarasem widokowym. Po wszystkich rozbudowach, obiekt rozplanowany na rzucie litery L, dwutraktowy i 3-kondygnacyjny, nakryty jest obecnie 4-spadowymi dachami z lukarnami. Jego skromne podziały elewacji, akcentują zdwojone pilastry ujmujące portal wejściowy, podkreślony na tle dachu półkolistym przyczółkiem. Prostokątne wejście główne do pałacu, prowadzi przez barokowy portal z pilastrami korynckimi po bokach zwieńczonymi frontonem z kartuszem i herbami rodowymi baronów von Spättgen i medalionem zawierającym napis Renov. Renov. MDCCXXVII (1727). Nad portalem wejściowym bocznego skrzydła pałacu widnieje tablica z herbem hrabiów von Matuschka i napisem na szarfie Renovatum anno 1882.

Teatr

Budynek teatru został wzniesiony w latach 80-tych XVIII w. przez Josepha Maximiliana von Matuschka-Toppolczan. Jego głównym przeznaczeniem było zapewnienie rozrywki rodzinie właściciela dóbr, która mogła się realizować artystycznie. Rodzinny zespół teatralny przygotowywał sztuki oglądane przez zapraszane z całej okolicy ziemiaństwo. Zachowany do dziś budynek założony jest na planie prostokąta. Murowany, tynkowany z tynkowanym detalem (boniowanie dolnej kondygnacji, rozety drugiej kondygnacji), dwukondygnacyjny, o zwartej, jednolitej bryle, nakryty niskim, czterospadowym dachem. Częściowo zachował się dawny układ pomieszczeń: scena z podscenium w części zachodniej. Przetrwały też fragmenty dekoracji rzeźbiarskiej sceny.

Zabudowania folwarczne

Folwark oddzielony był od pałacu prostokątnym dziedzińcem i kamiennym ogrodzeniem. Początki zachowanego do dnia dzisiejszego założenia folwarcznego sięgają 2 poł. XVII w. W skład zabudowy wchodzi 7 budynków otaczających prostokątny dziedziniec. Wszystkie murowane, tynkowane z dwuspadowymi dachami. Zaplecze gospodarcze majątku uzupełniają budynek gospodarczy i 2 mieszkalne w części ogrodowej. 10. Kamienny drogowskaz w Pyszczynie (GPS: 50.98887, 16.53370)

Dawny kamienny drogowskaz (niem. Wegweiser) w formie odkutego z granitu słupa ustawiony na rozstaju dróg Pyszczyn – Kruków – Gościsław.

11. Pozostałości dawnego młyna wodnego (GPS: 50.99125, 16.52987)

Dawny młyn wodny o nazwie "Pitschenmühle" zlokalizowany nad Strzegomką przy drodze do Gościsławia. Do dziś zachował się jedynie mostek na dawnej młynówce oraz pozostałości resztek murów.

12. Kościół filialny pw. Wniebowzięcia NMP z XVII w. w Zastrużu; Ruiny pałacu z XVII-XIX w. (GPS: 50.98444, 16.51415)

Kościół

Pierwsza wzmianka o kościele w Zastrużu pochodzi z 1695 roku. Dobudowany został on od wschodniej strony pałacu, a wewnętrzne wejście do niego znajdowało się w sali reprezentacyjnej pałacu. Zachowana do dziś murowana, tynkowana budowla, jest jednonawową, dwukondygnacyjną świątynią z prostokątnym prosto zamkniętym, dwuprzęsłowym prezbiterium. Na osi środkowej fasady znajduje się sklepiona kruchta. Fasada budowli zwieńczona jest faliście zamkniętym szczytem. Wyposażenie świątyni, która pierwotnie mieściła 220 osób, było początkowo dość ubogie. W jego skład wchodził ołtarz z obrazem „Koronacja Maryi” autorstwa jednego z uczniów M.L. Willmanna. W 1754 roku ołtarz rozbudowano dodając rzeźbę autorstwa Dorasili. W 1757 roku odnowiono wnętrze kościoła, który wyposażono wówczas w tabernakulum, a w 1795 roku w monstrancję. W 1890 roku odrestaurowano wnętrze świątyni, wymieniono ławki i ustawiono nowe organy. W lipcu 1892 roku ukończono budowę wieży, na której 2 miesiące później, 27 września zawieszono dzwon nazwany „Michał”. W 1908 roku przeprowadzono gruntowną restaurację kościoła zastrużańskiego. Wszystkie prace zostały wykonane wówczas bardzo starannie, przy czym zachowany został barokowy wystrój wnętrz.

Pałac

Wedle rejestru czynszów z lat 1397-1403 już pod koniec XIV wieku stał we wsi dwór należący do krzeszowskich cystersów, który pełnił funkcję siedziby zarządcy folwarku zastrużańskiego. Zniszczony podczas wojny trzydziestoletniej, został odbudowany przez cystersów pod koniec XVII w. Podwyższono wówczas fasadę północnego skrzydła pałacu nadając jej barokowy wystrój. Na przełomie XVII/XVIII w. lub w latach 40-tych XVIII w. do fasady dodano wieżyczkę zegarową. W 1910 r. nowy właściciel Zastruża Euglen von Kulmiz przeprowadził remont, w trakcie którego rozebrano zniszczoną wieżyczkę zegarową. Przekształcono układ wnętrz na piętrze i częściowo parteru, modernizując je pod kątem pełnienia funkcji mieszkalnych. W latach 30-tych XX w. odnowione zostały sale pałacowe. Budowla była wówczas murowanym z kamienia i cegły, dwukondygnacyjnym (dawniej 3 kondygnacje) pałacem, założonym na planie litery „C”, który pokrywał czterospadowy dach o poszyciu ceramicznym. Od wschodu niewielki wewnętrzny dziedziniec zamykała bryła kościoła, łącząc skrzydło północne pałacu z południowym. Stylowo obiekt stanowił mieszankę renesansu z barokiem i wprowadzonych w trakcie XX-wiecznych remontów elementów historyzujących. Po II wojnie światowej w latach 50-tych XX w. rozebrano dach i piętro, natomiast parter użytkowano jako magazyn do połowy lat 60-tych, kiedy zawaliły się stropy. Do lat 90-tych z budowli przetrwały jedynie fragmenty murów.

13. Budynek dawnego młyna wodnego z XVII-XIX w. (GPS: 50.98510, 16.51685)

Pierwsze wzmianki o młynie wodnym w Zastrużu pochodzą z przełomu XIV i XV wieku. Jak wynika z powstałego między 1397 i 1403 r. rejestru czynszów, we wsi istniał cysterski folwark z dworem i młynem. W latach 1532-ok.1616 właścicielami młyna był ród von Schindel, potem w latach 1616-1649 von Stangowie, następnie aż do 1673/73 przedstawiciele rodu von Rochau. W 1675 roku Zastruże wróciło z powrotem pod administrację klasztoru krzeszowskiego. Stary pamiętający jeszcze czasy średniowiecza młyn został spalony w czasie wojny trzydziestoletniej. Cystersi odbudowali wkrótce młyn, który oddano do użytku w 1698 r. Od 1810 r. był własnością osób prywatnych. W lecie 1945 roku przejęty został przez polską administrację. Zachowany do dziś budynek młyna to obiekt 4 kondygnacyjny, założony na planie prostokąta, pokryty dachem dwuspadowym o małym kącie pochylenia połaci dachowych. Murowany z cegły i tynkowany. Od strony północno-zachodniej przylega do niego część, gdzie pracowała kiedyś turbina wodna. Stara młynówka została już zasypana, jednak urządzenia wraz z turbiną przetrwały do dnia dzisiejszego. Układ przestrzenno-produkcyjny budynku jest zbliżony do młyna z Siedlimowic. We wnętrzu znajdują się pochodzące z początku XX wieku mlewniki wałkowe wyprodukowane przez firmę Mühlenbauanstalt und Maschinenfabrik vorm. Gebrüder Seck – Dresden.

14. Most na Strzegomce w Zastrużu (GPS: 50.98129, 16.51611)

W roku 1794 z polecenia opata Petrusa II Keylicha wzniesiony został w Zastrużu kamienny most na rzece Strzegomce (droga Kruków-Zastruże). Zdobiła go figura św. Jana Nepomucena z okolicznościowym napisem na cokole brzmiącym: IOANNIS NEPOMVCENI / CVLTVI / DE VOVEBAT / PERVS A CRVSSENVS. Most ten zwano potocznie mostem Nepomucena „Nepombrücke” lub mostem Jana "Johannisbrücke". Most został zniszczony w 1928 roku podczas wielkiej powodzi. Zbudowany w 1929 roku nowy jednoprzęsłowy łukowy most betonowy w Zastrużu ma nośność ok. 30 t i jezdnię o szerokości 5 m.

15. Dawny kamienny słup graniczny (GPS: 50.98084, 16.51603)

Granitowy słup graniczny stojący przy drodze Kruków (Raaben) – Zastruże (Sasterhausen). Został ustawiony na dawnej granicy powiatu (kreis) świdnickiego (Schweidnitz) i średzkiego (Neumarkt) najprawdopodobniej w 1932 roku lub później. Wówczas bowiem przestał istnieć dotychczasowy powiat strzegomski (Kreis Striegau), a znajdujące się w jego administracyjnych granicach miejscowości Buków (Bockau), Mielęcin (Pfaffendorf), Pyszczyn (Pitschen) i Zastruże (Sasterhausen) zostały włączone do wspomnianego powiatu średzkiego, przy którym zostały do 1945 roku.

16. Kapliczka barokowa w Krukowie (GPS: 50.97327, 16.50908)

Wybudowana w stylu barokowym w roku 1701 z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominika Geyera. Pod koniec XIX w. z powodu złego stanu technicznego rozebrano ją i w jej miejsce zbudowano z cegły nową kaplicę. Obecna budowla jest jednokondygnacyjną, wolnostojącą murowaną kaplicą z tynkowanym detalem architektonicznym. Zamknięty pełnołukowo otwór drzwiowy kaplicy umieszczony jest osiowo. Nad nim znajduje się odcinkowy naczółek, zamknięty profilowanym gzymsem.

17. Dawny młyn wodny z XVII-XIX w.; Dom zarządcy folwarku z pocz. XX w. (GPS: 50.97194, 16.50620)

Młyn wodny

Pierwsza wzmianka o młynie wodnym w Krukowie pochodzi z 1365 roku. Jego właścicielem do 1532 roku był klasztor cysterski w Krzeszowie. W latach 1532-ok.1616 młynem zarządzali członkowie rycerskiego rodu von Schindel, po nich do 1649 roku von Stangowie. W czasie wojny trzydziestoletniej wieś wraz z folwarkiem i młynem prócz kilku domów została spalona. W 1702 roku cystersi wybudowali w miejscu starego, nowy młyn wodny. Od 1810 roku jego właścicielem były osoby prywatne. Po II wojnie światowej w latach 40-tych XX wieku, młyn nosił nazwę "Chlebolas" i był dzierżawiony początkowo przez osoby prywatne. Przed rokiem 1950 został upaństwowiony. Oficjalnie unieruchomiony został w dniu 6 marca 1972 roku. Zachowana do dziś budowla to dwukondygnacyjny, 7-osiowy, murowany obiekt z częściowo użytkowym poddaszem. Zewnętrzna elewacja budynku jest tynkowana z tynkowanym detalem w postaci narożnych pilastrów, obramień i naczołków okiennych. Bryłę nakrywa dwuspadowy dach pokryty dachówką. Na ścianie frontowej dawnego młyna umieszczona jest dekoracja heraldyczna w postaci tablicy z herbem, napisem i datą 1821 (tablica jest częściowo wyłamana, przez co niekompletna).

Dom zarządcy folwarku

Wybudowany po 1907 roku. Jest budowlą w typie renesansowego budownictwa obronnego. Bryła obiektu jest rozczłonkowana dwiema pseudobasztami. Na osi środkowej fasady znajduje się trójkątny fronton, a pod gzymsem głównym wydatny fryz arkadowy. Budynek jest dwukondygnacyjny ze sklepieniami krzyżowymi w przyziemiu.