Rajd "Szlakiem Cystersów"
Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w połowie XII wieku. Pierwsze klasztory na ziemiach Polskich powstały w Brzeźnicy (1149-1153, dzisiejsze miasto Jędrzejów) i w Łeknie w pobliżu Wągrowca (1143). W XII wieku powstały ponadto opactwa w Lądzie (1153), Lubiążu (1163), Kołbaczu (1174), Sulejowie (1176), Wąchocku (1179), Koprzywnicy (1185) i Oliwie (1186). W XIII wieku założono klasztory w Trzebnicy (1202, pierwszy w Polsce klasztor żeński), podkrakowskiej wówczas Mogile (1222), Kamieńcu Ząbkowickim (1222), Henrykowie (1227), Szpetalu (1230), Obrze (1231), Bledzewie (1232), Szczyrzycu (1234), Paradyżu (1234), Koronowie (1254), Rudach (1255), Pelplinie (1276), Przemęcie (1278), Bierzwniku (1286) i Krzeszowie (1292), w XIV wieku w Jemielnicy, a w latach 1403-1404 w Cieplicach Śląskich. W 1686 roku cystersi sprowadzili się do Barda Śląskiego, gdzie przebywali do 1810 roku, kiedy to skasowano zakony w państwie pruskim. Obecnie zakon ten nie jest tak znaczący jak dawniej. Jego upadek nastąpił w okresie zaborów. Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpiła kasata zakonu we wszystkich trzech zaborach. Nadal jednak są czynne opactwa w Krakowie Mogile, w Jędrzejowie, Szczyrzycu, Wąchocku oraz parafie w Oliwie, Henrykowie i Sulejowie prowadzone przez zakonnych bratów w białych habitach. W roku 1242 księżna Anna, wdowa po Henryku Pobożnym, ufundowała w Krzeszowie klasztor benedyktynów sprowadzonych z czeskich Opatovic. Jej wnuk Bolko I Surowy, wówczas książę jaworski, w 1289 roku wykupił dobra klasztorne, a w 1292 roku ufundował opactwo cystersów, którzy przybyli z Henrykowa. Kościół klasztorny stał się mauzoleum książąt świdnicko-jaworskich. Spoczęli tu: Bolko I Surowy, Bolko (zmarły wcześnie syn Bolka I), Bernard świdnicki, Henryk I jaworski, Henryk II świdnicki, Bolko II Mały. Dzięki nadaniom książęcym i prywatnym opactwo stało się jednym z największych posiadaczy ziemskich na Śląsku.
Na terenie gminy Żarów krzeszowscy cystersi pojawili się bardzo szybko, gdyż zaledwie 3 lata po fundacji ich opactwa. W 1295 roku książę Jawora i Świdnicy Bolko I przeprowadził transakcję wymienną z klasztorem reprezentowanym przez opata Teodoryka. W zamian za Zastruże książę otrzymał klasztorny Jarostów. Dla cystersów wymiana ta był korzystna, gdyż w zamian za oddaloną od innych dóbr posiadłość, otrzymali wieś graniczącą z należącymi do nich włościami gościsławskimi. W 1297 roku Bolko I przyznał klasztorowi pełne prawa sądownicze i swobodę dysponowania nadwyżkami czynszowymi z dóbr zastrużańskich. Następnie w 1 połowie XIV wieku cystersi uzyskali od kolejnych władców dalsze przywileje ekonomiczne, w tym zwolnienie z podatków i innych świadczeń na rzecz władcy. Klasztor krzeszowski był właścicielem Zastruża do roku 1532, a następnie w latach 1675-1810. Jak donoszą źródła pisane już w roku 1318 w Wierzbnej, znajdowało się 11 łanowe alodium ziemskie (funkcjonująca w średniowiecznym systemie prawa feudalnego forma własności nieruchomości; była to ziemia stanowiąca nieograniczoną własność, wolną od zobowiązań i ciężarów feudalnych, czym różniła się od lenna; nazywana również własnością bezwarunkową oraz własnością dziedziczną) należące do klasztoru cystersów w Krzeszowie. W 1326 roku książę świdnicko-jaworski Bolko II potwierdził cystersom krzeszowskim posiadanie części Wierzbnej, podarował im trzecią część dochodu z tzw. ius dextrarii, a także zwolnił od szeregu świadczeń na rzecz księcia, w tym także od służby wojskowej.
W 1403 roku cystersi powiększyli swoją własność, odkupując od rycerza Hans von Rohnau murowany dwór, folwark, ziemię uprawną, winnicę, ogród, młyn, 8 zagród chłopskich oraz część przywilejów. Rozkwit cysterskiej majętności nastąpił znacznie później bo pod koniec XVII wieku, kiedy to staraniem opata krzeszowskiego Bernarda Rosy, zebrana w 1683 roku we francuskim Citeaux kapituła generalna zakonu cystersów zatwierdziła plan utworzenia przeoratu w Wierzbnej (lata 1683-1810). W XIV wieku cystersi z Krzeszowa pojawili się w Kalnie. Dokładnie w 1369 roku księżna Agnieszka podarowała miejscowość krzeszowskiemu klasztorowi cystersów, a darowiznę potwierdził dokumentem przyszły władca księstwa świdnicko-jaworskiego, król Czech Karol IV. Klasztor otrzymał wszystkie czynsze, podatki, służby i inne świadczenia od miejscowej ludności. Przyznano mu także rozległe przywileje immunitetowe z pełnymi prawami sądowniczymi. W zamian za hojny podarunek mnisi zobowiązani byli utrzymywać wieczną lampkę na grobie pochowanego w Krzeszowie Bolka II, codziennie odprawiać mszę świętą przy ołtarzu ustawionym koło grobu księcia, a raz w roku opat lub jego zastępca mieli celebrować uroczyste nabożeństwo żałobne. Ponadto księżna Agnieszka podarowała klasztorowi 3 grzywny srebra na mające się odbywać 5 razy do roku uroczystości, w których uczestniczyli wszyscy zakonnicy. Do rozwiązania klasztoru w 1810 roku, cystersi należycie wywiązywali się z przyjętych zobowiązań, a co więcej utrzymali Kalno w swoim posiadaniu przez aż 440 lat.
12 października 2019 roku "Szlakiem Cystersów" (Żarów-Kalno-Wierzbna), wędrowało Koło PTTK "Żarodreptaki". Dziękujemy uczestnikom za WSPANIAŁĄ WYPRAWĘ !!! Odrębne podziękowania składamy dla ks. proboszcza Tadeusza Fuksy, państwa Anny i Mariusza Bryłów oraz pana Andrzeja Sośnierza.
Opracowanie
Bogdan Mucha