DKW F2 w Żarowie

W dniu 19 marca 1928 roku, ówczesny minister przemysłu i handlu – Eugeniusz Kwiatkowski, utworzył na bazie Centralnych Warsztatów Samochodowych (CWS), przedsiębiorstwo państwowe znane później pod nazwą Państwowe Zakłady Inżynierii (PZInż), które produkowały samochody i motocykle zarówno na rynek cywilny, jak też dla Wojska Polskiego. Zachowana została jednak marka CWS dla samochodów T-1 (produkowany w latach 1927-1931) i Sokół dla motocykli, które wytwarzano aż do wybuchu II wojny światowej. W 1930 roku PZInż, przejęły Zakłady Mechaniczne "Ursus" S.A., które zbankrutowały i zostały upaństwowione. Ich zadaniem była wspomniana produkcja na potrzeby wojska. Dzięki umowy licencyjnej, podpisanej 21 września 1932 roku z włoskim przedsiębiorstwem Fiat, rozpoczęto w Polsce montaż, a później produkcję samochodu osobowego Fiat 508 Balilla (w latach 1932-1939 wyprodukowano ok. 10 000 egzemplarzy). W latach 1931-1934, produkowano w Warszawie duży samochód osobowy Fiat 524 (w Polsce pod nazwą Polski Fiat 524) z rzędowym 6-cylindrowym silnikiem o pojemności 2,5 l i mocy 55 KM. Na mocy rozszerzonej w 1936 roku licencji Fiata do produkcji wszedł nowy model samochodu – Polski Fiat 518 Mazur, który z fabryki wyjechał w 1937 roku po pewnych zmianach w stosunku do oryginalnego Fiata 518 (produkowany do 1939 roku w 2 wersjach nadwozia).

Pod koniec lat 30. XX wieku, w Polsce zaznaczył się dynamiczny wzrost zainteresowania rynkiem samochodowym, czego odzwierciedleniem była ilość zarejestrowanych w kraju pojazdów: 1936 r. - ok. 22 000, 1939 r. - 31 804. Mimo tego samochód pozostawał wówczas towarem luksusowym. Przed wybuchem II wojny światowej zwykły robotnik zarabiał miesięcznie ok. 100 zł, urzędnik państwowy 200-360 zł, a Fiat 500 A "Topolino", kosztował ok. 3800 zł. Blisko 5000 zł trzeba było zapłacić za Fiata 508 III, czy Morrisa 8HP. Droższe były m.in. Peugeot 202 – w cenie ponad 6000 zł i Opel Olimpia za 6800 zł. Szczytem luksusu był m.in. Mercedes 320, za którego warszawskie elity musiały zapłacić 33 500 zł.

Wybuch II wojny światowej unicestwił rozwój polskiego przemysłu i rynku motoryzacyjnego. Doszczętnie zrujnowana została Fabryka Samochodów Osobowych i Półciężarowych (produkująca Fiaty na licencji) oraz obiekty Państwowych Zakładów Inżynierii w Warszawie. W czasie wojny zniszczono lub zrabowano większość samochodów jeżdżących przed wojną po polskich drogach (wyprodukowanych w kraju oraz importowanych). Z drugiej strony, Niemcy, uciekając przed Armią Czerwoną w 1945 roku, pozostawili całkiem sporo swoich pojazdów, a kolejne odebrały im polskie komisje rewindykacyjne. Po wojnie, na tzw. Ziemiach Odzyskanych trafiały się różne Ople, Adlery, BWM, Mercedesy, czy też DKW.

Samochód ostatniej z wyżej wymienionych wytwórni, wzmiankowany jest w powojennym Żarowie. Jak donosi pismo Zarządu Głównego Związku Samopomocy Chłopskiej w Warszawie z dnia 13 sierpnia 1947 roku, Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska w Żarowie, uzyskała zgodę na przerejestrowanie samochodu osobowego marki DKW Typ F2 o numerze silnika 359695 i numerze rejestracyjnym A-90816.

Pismo Zarządu Głównego Związku Samopomocy Chłopskiej w Warszawie z dnia 13 sierpnia 1947 roku
(zbiory Żarowskiej Izby Historycznej)

Założona jeszcze w 1905 roku wytwórnia DKW (Dampfkraftwagen – niem. samochód parowy), zyskała sławę jako producent motocykli i samochodów napędzanych silnikami dwusuwowymi. Przyczyniła się do tego działalność osiadłego w Niemczech Duńczyka Jorgena Shafte Rasmussena, który w 1919 skonstruował mały silnik dwusuwowy o 2 cylindrach i wyjątkowo prostej konstrukcji (zaledwie 7 części ruchomych). Silniki takie okazały się idealne do napędu motocykli, w związku z czym już w latach 30. XX wieku fabryka DKW w Zschopau była ich największym producentem na świecie.

W 1928 roku powstał, pierwszy samochód marki DKW. Model F-15 z dwusuwowym silnikiem motocyklowym o 2 cylindrach, z napędem na tylne koła i pojemnością 500 cm³. Trzy lata później w Zwickau uruchomiono produkcję modelu F1 (FA 600) z silnikiem ustawionym poprzecznie o zwiększonej pojemności do 600 cm³ i mocy 15 KM. Wówczas też pojawił się charakterystyczny dla DKW element wyposażenia w postaci zagiętej klamki na tablicy przyrządów, służący do zmiany biegów. Pojazd ten zapisał się w historii motoryzacji nie tylko jako pierwszy masowo produkowany model z napędem na przednią oś, ale także jako najtańszy niemiecki samochód w dobie wielkiego kryzysu, który pomógł firmie DKW stać się drugim co do wielkości producentem pojazdów w Niemczech. Ulepszając konstruowane samochody, duński szef DKW, wprowadził wynalazek inżyniera Schnürle, stosując w 2 suwowych silnikach tzw. system "przepłukiwania zwrotnego" cylindrów. W późniejszym okresie w najmniejszych samochodach stosowano zblokowany zespół napędowy z dwucylindrowym silnikiem ustawionym poprzecznie w stosunku do osi pojazdu, napędzający koła przednie. Większe silniki trzycylindrowe i czterocylindrowe widlaste umieszczono wzdłuż samochodu. W 1932 roku kryzys gospodarczy zmusił Rasmussena do przystąpienia do koncernu Auto-Union. Marka DKW nadal jednak pozostała przy małych samochodach osobowych z silnikami dwusuwowymi. W latach 1934-1935, firma wyprodukowała ok. 7000 egzemplarzy modelu F4 z 2 cylindrowym, rzędowym silnikiem o pojemności 692 cm³ i mocy 20 KM. Jego następca, bardziej luksusowy model F5, wytwarzano w latach 1935-1937. Oferowany w pięciu wersjach nadwozia i silnikami o pojemności 584 cm³ i 692 cm³. Kolejny Model F7 oferowano w 3 wersjach: limuzyna (silnik 584 cm³), kabriolet-limuzyna (silnik 692 cm³ i kabriolet (silnik 692 cm³). Od poprzednika i następcy różnił się drzwiami osadzonymi na tylnych zawiasach i prosto ściętej przedniej ich krawędzi. Wyprodukowano ok. 80 000 wszystkich odmian tego modelu. W 1938 roku skonstruowano DKW F8 z silnikiem dwucylindrowym o pojemności 692 cm³ i mocy 20 KM (14,7 kW), który wyprodukowano w liczbie ok. 50 000 egzemplarzy. W przygotowaniu był model F9 z silnikiem trzycylindrowym o pojemności 900 cm³, lecz nie zdążono uruchomić jego produkcji przed wybuchem II wojny światowej.

Logo firmy DKW / DKW-Auto Union

Logo firmy Auto Union AG 

Samochód DKW F2 był modelem zaprojektowanym na Berlin Motor Show, który odbył się w kwietniu 1932 roku. Samochód był wyposażony w 2-suwowy, 2-cylindrowy silnik o pojemności 584 cm³ i mocy 11 kW (15 KM), znany z wcześniejszego modelu DKW F1. Napęd był przenoszony na oś przednią za pomocą 3-biegowej manualnej skrzyni biegów. Nadwozie pojazdu zostało oparte na samonośnej drewnianej ramie z ramą pomocniczą w kształcie litery „U”. Wszystkie cztery koła zostały zamocowane za pomocą niezależnego zawieszenia. W ofercie były trzy rodzaje nadwozia: kabriolet-limuzyna i kabriolet. Samochody te wyposażano w trzy rodzaje silników. W latach 1932-1933 produkowano wersję DKW Meisterklasse 601 z silnikiem o pojemności 584 cm³ i mocy 11 kW (15 KM). W latach 1933-1935 w produkcji był DKW Reichsklasse 600, wyposażony w ten sam silnik, lecz z systemem cylindrów "Schnürle" o pojemności 584 cm³ i mocy 13,2 kW (18 KM). W tym samym czasie produkowano DKW Meisterklasse 701 z silnikiem o pojemności 692 cm³ i mocy 14,7 kw (20 KM). W latach 1932–1935 zbudowano około 17 000 samolotów F2 podzielonych między Meisterklasse i Reichsklasse.

Samochód DKW F2 cabrio (Reichsklasse 600), eksponat August-Horch-Museum w Zwickau, fot. Luc106

 Samochód DKW F2 cabrio-limousine (Meisterklasse 701), eksponat August-Horch-Museum w Zwickau,
fot. Matěj Baťha

Dane techniczne:

DKW F2 (Meisterklasse 601) 1932-1933

Silnik: 2-suwowy, rzędowy, 2-cylindrowy
Pojemność: 584 cm³
Moc: 11 kW (15 KM)
Zużycie paliwa: 8 l/100 km
Prędkość maksymalna: 75 km/h
Waga: 690 kg, dopuszczalna całkowita 1010 kg
Długość: 3895 mm
Szerokość: 1480 mm
Wysokość: 1500 mm
Rozstaw osi: 2610 mm
Rozstaw kół przód/tył: 1100/1100 mm

DKW F2 (Reichsklasse 600) 1933-1935

Silnik: 2-suwowy, rzędowy, 2-cylindrowy
Pojemność: 584 cm³
Moc: 13,2 kW (18 KM)
Zużycie paliwa: 7 l/100 km
Prędkość maksymalna: 80 km/h
Waga: 690 kg, dopuszczalna całkowita 1040 kg
Długość: 3895 mm
Szerokość: 1480 mm
Wysokość: 1500 mm
Rozstaw osi: 2610 mm
Rozstaw kół przód/tył: 1100/1100 mm

DKW F2 (Meisterklasse 701) 1933-1935

Silnik: 2-suwowy, rzędowy, 2-cylindrowy
Pojemność: 692 cm³
Moc: 14,7 kW (20 KM)
Zużycie paliwa: 7 l/100 km
Prędkość maksymalna: 85-90 km/h
Waga: 700-750 kg, dopuszczalna całkowita 1050-1100 kg
Długość: 3750-3985 mm
Szerokość: 1450-1480 mm
Wysokość: 1465-1500 mm
Rozstaw osi: 2610 mm
Rozstaw kół przód/tył: 1100/1220 mm

Folder reklamowy DKW F2 cabrio, cabrio-limousine (Meisterklasse 601) z 1933 roku

Dokument Zarządu Głównego Związku Samopomocy Chłopskiej w Warszawie z dnia 13 sierpnia 1947 roku, wymienia co prawda numer silnika żarowskiego DKW, lecz nie podaje pojemności skokowej, dlatego nie jesteśmy w stanie określić klasy pojazdu (Reichsklasse, Meisterklasse ?). Wiadomo jedynie, że ów pojazd został wyprodukowany przed II wojną światową w latach 1932-1935, więc w chwili przerejestrowania, był już pojazdem co najmniej 12-letnim.

Warto jeszcze wspomnieć o numerze rejestracyjnym A-90816 żarowskiego DKW F2. Po II wojnie światowej pierwsze cywilne zasady wydawania oraz wygląd tablic rejestracyjnych opisano w „Zarządzeniu Kierownika Resortu Komunikacji, Poczt i Telegrafów z dnia 11.09.1944 roku w sprawie znakowania pojazdów mechanicznych i sposobu wykonania tablic rejestracyjnych”. Zasady tworzenia numeru na tablicach z 1944 roku były prostą transformacją ustaleń z roku 1937: dla dziesięciu województw i m. st. Warszawa przydzielono określone zakresy liczb (sześciocyfrowy), pozostawiając niezmienione litery dla samochodów i taksówek. Tak więc literami A, B, C, D, E, G znakowano pojazdy niezarobkowe państwowe, literami T, U, Z, X – pojazdy zarobkowe (prywatne), literami H, K, L, M, N – inne pojazdy. Każde z województw otrzymało jak wspomniano wcześniej zakres liczb, który dla ówczesnego województwa wrocławskiego zawierał się w przedziale: 90000 – 99999. Następna zmiana znakowania aut z wprowadzona 25 listopada 1946 roku wniosła tłoczoną pod numerem rejestracyjnym nazwę stolicy danego województwa. Nowy numer rejestracyjny dzielony był dodatkowym myślnikiem.

DKW F2 o numerze rejestracyjnym A-90816, był więc zarejestrowany jako państwowy samochód niezarobkowy, 817 zarejestrowany na Dolnym Śląsku (biorąc pod uwagę fakt granic województwa wrocławskiego w latach 1946-1950). Okoliczności przerejestrowania samochodu przez Gminną Spółdzielnię Samopomoc Chłopska w Żarowie, jak też jego dalsze użytkowanie, pozostają nieznane.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3 lub w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
Z. Podbielski, Auto Union. [w:] Wielka Encyklopedia Wytwórni Samochodów A-D, Łódź 1992, s. 58–59
W. Oswald, Deutsche Autos 1920–1945, 10. Auflage, Motorbuch Verlag, Stuttgart 1996
https://dkwautounionproject.blogspot.com/
http://autounion.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha