Ilik, Gniewomir, Imbram - rycerze z Pożarzyska

W 1138 roku na mocy testamentu Bolesława Krzywoustego, który dał początek rozbiciu dzielnicowemu Polski, Śląsk przypadł najstarszemu synowi Krzywoustego, księciu Władysławowi II Wygnańcowi (księstwo śląskie). Jego rządy zakończyła w 1146 roku ucieczka po przegranych walkach z młodszymi braćmi do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, gdzie prosił swojego szwagra Konrada III o pomoc w odzyskaniu władzy. Tymczasem zwycięscy juniorzy podzieli kraj na nowo, Śląsk zajął Bolesław IV Kędzierzawy. Po zbrojnych interwencjach Konrada w 1146 roku i jego następcy, cesarza Fryderyka I Barbarossy w 1157 roku, Kędzierzawy obiecał wprawdzie zwrot Śląska, zwlekał z tym jednak do 1163 roku, dopiero wtedy powrócili spadkobiercy wygnańca, Bolesław, Mieszko i Konrad. Władzę nad Śląskiem przejął najstarszy z nich Bolesław I Wysoki, Kędzierzawy zachował jednak swe wpływy w głównych miastach. W 1172 roku juniorzy (Mieszko i Konrad) i syn Wysokiego, Jarosław upomnieli się o swoją część dziedzictwa, wywołując wojnę domową, w wyniku której Mieszko otrzymał wschodni kraniec (z Raciborzem i Cieszynem), a Jarosław część środkową (z Opolem). Zapewne w 1178 roku Konrad Laskonogi z dynastii Piastów otrzymał od Kazimierza Sprawiedliwego marchię głogowską. Było to księstwo niesamodzielne. Po śmierci Konrada Laskonogiego rządzone przez niego tereny wróciły pod władzę Bolesława Wysokiego.

W 1178 roku książę krakowski Kazimierz II Sprawiedliwy przekazał księciu opolskiemu Mieszkowi terytoria małopolskie: kasztelanię bytomską, siewierską i Chrzanów oraz kasztelanię oświęcimską. Pierwotna granica śląsko-małopolska leżąca na dziale wodnym Odry i Wisły została przesunięta na wschód i od tego czasu datuje się przynależność Bytomia do Śląska, choć przez dłuższy czas ziemie te pozostały w kościelnej administracji podległej biskupstwu krakowskiemu.

W 1201 roku zmarli Jarosław, którego dziedzinę przejął zbrojnie Mieszko dając początek księstwu opolskiemu, i Bolesław I Wysoki, po którym władzę w księstwie śląskim przejął Henryk I Brodaty, założyciel tzw. dynastii Henryków Śląskich. Ambicją dynastii Henryków (Henryk I Brodaty, Henryk II Pobożny) był rozrost znaczenia Śląska na arenie europejskiej (do którego pretensji o tron nie mogli mieć Piastowie innych dzielnic), a nie jak się często podaje, zjednoczenie państwa Polan do którego tronu było wielu chętnych. Rządy Henryków, to na Śląsku okres wzmożonego osadnictwa niemieckiego i związanego z nim gwałtownego wzrostu liczby ludności, powstawania miast i wiosek na prawie niemieckim (najczęściej magdeburskim), i wzrostu gospodarczego.

Na niespokojne czasy rozbicia dzielnicowego przypada pierwsza wzmianka o wsi Posarisch (dzisiejsze Pożarzysko, gm. Żarów) oraz możnym rycerskim rodzie Ilikowiców, który był jej właścicielem na przełomie XII i XIII wieku. Po raz pierwszy o kościele w Pożarzysku informuje datowany na lata 1198-1201 dokument biskupa wrocławskiego Jarosława. Z kolei tzw. Nekrolog lubiąski, wzmiankuje dwóch rycerzy z Pożarzyska. Są nimi Ilik i jego syn Gniewomir. Zapisy z Lubiąża brzmią: pod 13 stycznia – „Ob. Comes Ilick de Pozarische. Viltzek, Petrus, Yngrammus, Henricus de Wifena, Gnowmirus filij eius. It. Joannes de Wifena" (wymienieni z imienia komes Ilik z Pożarzyska, Wilczek, Piotr, Ingram/Imbram, Henryk z Wierzbnej ?, Gniewomir, Jan z Wierzbnej ?) oraz pod 6 marca – „Ob. Gneomirus de Posariz qui dedit Vyazd — Yngrammus, Paulus filij eius" (wymienieni z imienia Gniewomir z Pożarzyska i Ujazdu, Ingram/Imbram, Paweł).

Strój i ekwipunek rycerzy z lat ok. 1180-1200

Komes Ilik (Eliasz) z Pożarzyska, występuje po raz pierwszy jako świadek na dokumencie księcia Bolesława Kędzierzawego, który został spisany 21 maja 1161 roku w Łęczycy. Był ojcem Gniewomira, który odziedziczył po nim Pożarzysko oraz Wilczka – komesa z Lubusza. Brak informacji o Piotrze i Imbramie Ilikowicach, natomiast przypuszcza się, że Henryk de Wifena był przodkiem panów z Wierzbnej, teza ta opiera się na podobieństwie nazw „Wifena" i Wierzbna oraz imionach rycerzy „de Wifena" (Henryk i Jan) używanych chętnie w rodzinie Wierzbnów. Do przesłanek tych doliczyć należy jeszcze sąsiedztwo terytorialne posiadłości obu tych rodzin. Sam Ilik był najpewniej fundatorem kościoła w Pożarzysku. Kościół ten pod koniec XII wieku był właścicielem 5 wsi, być może pochodzących z nadania Ilika. Były to: Osech, Lopenice, Ystebche, Wlostrouicu i Scharino” (Osiek, Łopienice, Istebka, Blizanowice, Żarów lub folwark Sanderhof ?). Nie wiadomo, jaki był zasięg parafii pożarzyskiej. Można jedynie przypuszczać, że należały do niej wszystkie miejscowości wyliczone w „dokumencie lubiąskim z 1213 roku”, a więc Imbramowice (Ingrammi Villa), Kruków (Rabyn), Mrowiny (Conradeswald), Pyszczyn (Pavrum Pyschyn), Siedlimowice (Schonenuelt) i Tarnawa (Tarnow).

Między 1175 a 1185 rokiem, został wzniesiony w Pożarzysku dwór rycerski, będący siedzibą komesa Ilika i jego następców – Gniewomira i Ingrama/Imbrama (do ok. 1200 roku). Lokalizacja tej budowli, pozostaje jednak nieznana. Jedna z hipotez wskazuje na wzgórze (192 m n.p.m) w pobliżu rzeki Bystrzycy, na północny-wschód od dzisiejszych Siedlimowic. Według innej dwór stał na wzgórzu (187 m n.p.m.) na południowym krańcu dzisiejszego Pożarzyska (przy drodze do Siedlimowic). Zagadką jest także pierwotna lokalizacja kościoła, który wzmiankowany był już pod koniec XII wieku (obecna budowla pochodzi z połowy XIII wieku). Według historyków niemieckich około połowy XIII stulecia doszło do przeniesienia Pożarzyska przy okazji relokowania wsi na prawie niemieckim (stąd późniejsze nazwy Ho -, Hoh -, Hohe -, Hohen Poseritz; nowa wieś założona na wyżej położnym terenie).

Jedna z hipotez lokalizuje dwór Ilikowiców na północny wschód od dzisiejszych Siedlimowic

 Według innych przesłanek siedziba Panów z Pożarzyska wznosiła się na wzgórzu przy południowym krańcu miejscowości

Kolejny z rodu, Gniewomir Ilikowic z Pożarzyska, występuje jako świadek na wspomnianym dokumencie Bolesława Kędzierzawego z 1161 roku oraz na dokumencie arcybiskupa Jana, spisanego dla klasztoru w Jędrzejowie w 1166/1167 roku. Wiadomo, że Gniewomir otrzymał od księcia Bolesława I Wysokiego wieś Ujad, którą później nadał klasztorowi lubiąskiemu. Darowiznę tę zatwierdził w 1202 roku syn Gniewomira, Ingram/Imbram. Przed 1198 rokiem żona i Paweł – syn Gniewomira podarowali miechowskich bożogrobcom wieś Łętkowice. Trzecim dzieckiem Gniewomira była nieznana z imienia córka zamężna za Szawłem Odrowążem, matka biskupa krakowskiego Iwona. Wniosek ten wypływa z faktu, iż Ingram/Imbram Gniewomirowic nazwany był w dokumentach wujem wspomnianego biskupa. Komes Gniewomir Ilikowic zmarł w 1185 roku.

Z postacią jego syna, Ingrama/Imbrama Gniewomirowica, wiązane jest założenie wsi Ingrammi Villa (dzisiejsze Imbramowice, gm. Żarów). Urodzony około roku 1170, zmarł między 1230 a 1239 rokiem. Wzmiankowany jest jako świadek na dokumencie księcia Henryka Brodatego z 8 grudnia 1203 roku. Mniej więcej z tego czasu pochodzi dokument Ingrama/Imbrama („Hemmeramus") nadający joannitom kościół w Strzegomiu. Świadkami tego dokumentu. Byli: Piotr, Jarosław, Przecław, Janusz, Stefan, Wojsław, Wierzbięta, Bogdan, Gilibert, Jakub, Gaweł i Tworzymir (w większości rycerze księcia Henryka Brodatego). Wiadomo, że Ingram/Imbram Gniewomirowic prowadził akcję kolonizacyjną na Przedgórzu Sudeckim. W 1228 roku lokował na prawie niemieckim wieś Ciernie. Przyjmuje się, że w ostatniej dekadzie swego życia, jeszcze przed 1213 rokiem, założył również wspomniane wcześniej Imbramowice (Ingrammi villa, później Ingramsdorf; po wojnie krótko Ingramowice). Trudno dzisiaj jednoznacznie stwierdzić, czy dziełem rycerzy z rodu Ilikowiców, którzy w drugiej połowie XII wieku stali się z nadania księcia Bolesława I Wysokiego właścicielami porosłego lasem terenu między Bystrzycą i Strzegomką, było założenie innych wsi dzisiejszej gminy Żarów.

Odcisk pieczęci Ingrama/Imbrama Gniwomirowica z początku XIII wieku

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3 lub w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła i ilustracje:
P. Pfotenhauer, Die schlesischen Siegel von 1250 bis 1300 beziehentlich 1326, Breslau 1879
M.Cetwiński, Rycerstwo Śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wrocław 1982
Mistrz Wincenty tzw. Kadłubek, Kronika polska, Wrocław-Warszawa-Kraków, Wrocław 1992
Ch. Higounet, Charles, Die deutsche Ostsiedlung im Mittelalter, Berlin 2001
M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Historia Śląska, Wrocław 2002
T. Szajewski, Miecznicy kontra płatnerze, Warszawa 2002
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006

Opracowanie
Bogdan Mucha