Władysław Przygoda z Przyłęgowa - żołnierz ZWZ i 12 Pułku Piechoty AK

Na Ziemi Wadowickiej już w 1939 roku zaczęto organizować lokalne struktury Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), który 14 lutego 1942 roku przemianowany został na Armię Krajową (AK). Na początku 1940 roku utworzony został Obwód Wadowice, który wchodził w skład Okręgu Śląskiego AK. Dowódcą Obwodu został dr Apolinary Wietrzny ps. "Wiktor". Siedzibą Komendy był Andrychów. Na obszarze Obwodu powstały zespoły zajmujące się wywiadem, legalizacją i udzielaniem schronienia uciekinierom oraz innym osobom prześladowanym przez Niemców. W czasie akcji "Burza", okolice Kocierza, były miejscem działalności małego oddziału partyzanckiego. Z kolei na obszarze Generalnego Gubernatorstwa, powstał w 1941 roku Podobwód ZWZ Kalwaria, który obejmował okolice Kalwarii Zebrzydowskiej, Lanckorony i Przytkowic. Jego dowódcami byli kolejno por. Franciszek Pawłowski ps. "Sęp" a po nim por. Władysław Wojas. ps. Dąb". Realizowano organizację szkoleń, gromadzenie sprzętu a później akcje sabotażowo-dywersyjne. W 1943 roku na terenie Podobwodu działały oddziały "Jastrząb" oraz "Setka" pod dowództwem ppor. Alojzego Piekarza ps. "Lep". Do zadań należały ataki na strażnice graniczne oraz niszczenie niemieckich szlaków komunikacyjnych. W styczniu oraz marcu 1944 roku partyzanci z oddziału "Setki" zniszczyli w Brzeźnicy i Kalwarii Zebrzydowskiej ewidencję osobową dostaw, które musiała świadczyć miejscowa ludność.

W kwietniu 1944 roku z lokalnych oddziałów utworzono 12 Pułk Piechoty AK. Na początku Akcji "Burza" został on włączony do Grupy Operacyjnej "Śląsk Cieszyński", której dowódcą był generał Brunon Olbrycht ps. "Olza". Sztab Grupy Operacyjnej mieścił się w klasztorze OO. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Do zadań partyzantów z 12 Pułku w ramach Akcji "Burza", należało rozbrajanie Niemców, ataki na szlaki komunikacyjne i gromadzenie broni oraz amunicji. Do najbardziej znanych i brawurowych akcji należało odbicie z więzienia w Kalwarii Zebrzydowskiej generała Olbrychta i kilku innych osób, które miało miejsce 28 września 1944 roku. W akcji dowodzonej przez porucznika Alojzego Piekarza ps. "Lep", udział brały oddziały "Setka", "Szczerba", "Limba" z II i IV batalionu 12 Pułku Piechoty AK. Po odwołaniu Akcji "Burza" na Ziemi Wadowickiej 4 października 1944 roku, niektóre oddziały partyzanckie AK, kontynuowały swoją działalność aż do 19 stycznia 1945 roku, kiedy z wkroczeniem Armii Czerwonej, rozwiązano AK.

Żołnierzem ZWZ oraz wspomnianego wyżej 12 Pułku Piechoty Armii Krajowej, był Władysław Przygoda – były mieszkaniec Przyłęgowa, gm. Żarów. Jak możemy przeczytać w dokumentacji Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, spisanych 31 maja 1967 roku w Świdnicy: Kol. Przygoda Władysław w okresie okupacji brał bardzo czynny udział w walce z okupantem, jako partyzant z bronią w ręku organizował trójki partyzanckie na terenach wiejskich Skawa, Paszkówka, Klecza Górna koło Skawiny, w Rakowie i Witanowicach. W dniu 1 maja 1940 r. w miejscowości Raków, pow. Wadowice wstąpił w szeregi ZWZ i następnie AK pod własnym ps. "Felek". Przez cały okres działał pod dowództwem kpt. rez. Szwerkowskiego Józefa ps. "Pelekay". Kol. Przygoda jako d-ca drużyny m.in. brał udział w odbiciu i uwolnieniu generała Olbrychta ps. "Olza" z więzienia w Kalwarii w 1944 r. W czasie nalotów bombowców amerykańskich na Oświęcim i rafinerie w Trzebini, ratował zestrzelonych lotników lądujących przy pomocy spadochronów. Nacierający patrol niemiecki został odparty przez drużynę, którą dowodził kol. Przygoda i tym samym udzielił pomocy skoczkom amerykańskim. Wymieniony w czasie swej służby konspiracyjnej wykazał swoją postawą odwagę i poświęcenie z narażeniem swego życia i podległej mu drużyny. Powyższe relacje opieramy na opinii b. d-cy ZWZ i kpt. Szwerkowskiego. Ponadto kol. Przygoda na naszym terenie pełnił i nadal pełni funkcję sołtysa gromady i radnego GRN w Pastuchowie, jest agentem kontraktacji żywca i zboża. Kol. Przygoda wyróżnia się swoją postawą moralno-etyczną i jako obywatel lojalnie spełnia obowiązki społeczne i zawodowe dla dobra Państwa i gromady.

Władysław Przygoda, pseud. "Felek" (1911-1978) – były mieszkaniec Przyłęgowa, żołnierz Związku Walki Zbrojnej i 12 Pułku Piechoty Armii Krajowej Ziemi Wadowickiej. Odznaczony Krzyżem Partyzanckim i Odznaką XV-lecia wyzwolenia Dolnego Śląska, fot. ZBoWiD

Bruno Edward Olbrycht ps. „Olza”, urodził się 6 października 1895 w Sanoku. Ukończył szkołę powszechną w Bochni i gimnazjum w Wadowicach. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Podczas I wojny światowej od 6 sierpnia 1914 walczył w Legionach Polskich. Był oficerem 3 pułku piechoty w składzie II Brygady, dowódcą plutonu, kompanii i batalionu. W października 1914 roku awansował na stopień chorążego, we wrześniu 1917 roku na stopień kapitana. W 1915 roku zdał tzw. wojenną maturę w Wadowicach. Po bitwie pod Rarańczą (15-16.02.1918 r.) internowany w obozie Huszt. Jako oficer byłego Polskiego Korpusu Posiłkowego reskryptem Rady Regencyjnej z 25 października 1918 roku został przydzielony do podległego jej Wojska Polskiego.Uczestniczył w wojnie z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej. W latach 1918–1921, był dowódcą batalionu w 8 pułku piechoty Legionów. 1 czerwca 1919 roku awansował na stopień podpułkownika piechoty ze starszeństwem. W czasie wojny z bolszewikami był dowódcą batalionu. Latem 1920 roku brał udział w walkach pod Równem, Radomyślem i nad Styrem. Uczestniczył w kontrofensywie sierpniowej i wyróżnił się pod Brzostowicą Wielką, przekraczając Niemen i docierając do Lidy. W październiku 1920 roku na rozkaz gen. Żeligowskiego zajął Święciany. W latach 1921-1927 pełnił obowiązki dowódcy, a następnie był dowódcą 8 pułku piechoty Legionów w Lublinie. 1 grudnia 1924 roku awansował na stopień pułkownika ze starszeństwem W latach 1927-1939 był zastępcą dowódcy 2 Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach, następnie dowódca piechoty dywizyjnej tej jednostki. W latach 1930-1936 pełnił funkcję komendanta Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. W laatch 1936-1938 był dowódca 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu. Według relacji Zygmunta Klukowskiego w 1937 roku organizował akcję antysemicką, w tym i bojkot sklepów żydowskich w Zamościu.

Bruno Olbrycht w mundurze pułkownika, 1935 r., fot. M. Siwiec-Cieleban 1999

W 1938 roku kierował akcją niszczenia cerkwi prawosławnych na Chełmszczyźnie oraz szykanowania i dyskryminowania ludności prawosławnej i ukraińskiej. 19 marca 1937 roku awansował na stopień generała brygady. Od maja 1938 do września 1939 roku ponownie pełnił funkcję komendanta Centrum Wyszkolenia Piechoty. Podczas kampanii wrześniowej dowodził formalnie 39 Dywizją Piechoty (rezerwową) w składzie Armii „Lublin” (faktycznie dywizją dowodził płk Bronisław Duch). 27 września 1939 roku skapitulował pod Terespolem i dostał się do niemieckiej niewoli. Przebywał w oflagach: II D Gross-Born i IV B Königstein. W Oflagu II B Arnswalde był głównym organizatorem życia kulturalno-oświatowego. W 1941 roku jako inwalida wojenny został zwolniony z obozu i przeniesiony do Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, a w następnym zwolniony z niewoli. Po zwolnieniu z niewoli wstąpił do Armii Krajowej. W 1943 roku pełnił funkcje w Biurze Inspekcji Komendy Głównej AK. W sierpniu 1944 roku, podczas akcji „Burza”, był dowódcą Grupy Operacyjnej AK „Śląsk Cieszyński”. Został aresztowany przez Niemców w październiku 1944 roku i odbity z więzienia w Kalwarii Zebrzydowskiej przez żołnierzy 12 Pułku Piechoty Armii Krajowej. Później został mianowany dowódcą 21 Dywizji Piechoty Górskiej AK.

Jeszcze przed zakończeniem wojny 14 kwietnia 1945 roku został przyjęty do Ludowego Wojska Polskiego. W czerwcu 1945 roku został skierowany do Oficerskiej Szkoły Piechoty Nr 1 na stanowisko zastępcy komendanta i z perspektywą zastąpienia generała brygadiera Michaiła Jurkina na stanowisku komendanta szkoły. Pod koniec lipca 1945 roku został mianowany szefem Wydziału Szkół Oficerskich Piechoty i Kawalerii w Ministerstwie Obrony Narodowej, a 2 sierpnia – szefem Oddziału Szkół Oficerskich Departamentu Piechoty MON. Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 14 grudnia 1945 roku awansował na generała dywizji ze starszeństwem (1 stycznia 1946 r.). Od 13 września 1945 roku był dowódcą Warszawskiego Okręgu Wojskowego. Organizował walkę z żołnierzami podziemia niepodległościowego; kierował m.in. największą akcją pacyfikacyjną od 5 do 27 lutego 1946 roku na obszarze województw warszawskiego, białostockiego i lubelskiego. Był organizatorem osadnictwa wojskowego na Mazurach. Od grudnia 1946 do października 1947 roku był komendantem Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Zmarł 23 marca 1951 roku.

Ataki bombowe na rafinerie w Trzebini i fabrykę IG Farben w Monowicach

Pod koniec maja 1944 roku węzeł lotnisk Połtawa-Mirgorod-Piriatyń na Ukrainie, był gotów na przyjęcie samolotów amerykańskich. Zapoczątkowana została operacja "Frantic 5", czyli prowadzone do września 1944 roku tzw. bombardowania wahadłowe z międzylądowaniem na terenie ZSRR. Celem nalotów była infrastruktura kolejowa, przemysł paliwowy III Rzeszy oraz ośrodki wydobycia ropy w Rumunii i na Węgrzech. 2 czerwca 1944 roku zespół 15 floty powietrznej w sile 150 ciężkich bombowców i 70 myśliwców osłony, startujący z baz we Włoszech, zbombardował stację rozdzielczą w Debreczynie, po czym wylądował w Połtawie (bombowce) i Piriatyniu (myśliwce). 6 czerwca część zespołu zaatakowała lotnisko Gałacz w Rumunii. 12 czerwca zespół powrócił do Włoch, po drodze bombardując lotnisko w Foksznach. 21 czerwca 1944 roku do akcji włączyła się 8 flota powietrzna. Jej główne siły atakowały Berlin, a 3 dywizja po zbombardowaniu wytwórni syntetycznego paliwa w Ruhland koło Drezna, wylądowała w Połtawie. Dzień później Amerykanów zaatakowały bombowce niemieckie, niszcząc na lotnisku 91 samolotów bombowych i 14 myśliwców. 26 czerwca, po naprawieniu części aparatów, zespół amerykański (71 bombowców i 55 myśliwców) wystartował do powrotnego lotu. Idąc na południe od Lwowa, zaatakował pola naftowe w Drohobyczu i doleciał do baz włoskich. Miesiąc później, 22 lipca zespół 15 floty powietrznej zaatakował pola naftowe w rumuńskim Ploesti i lądował w rejonie Połtawy. 25 lipca uderzono na Mielec, następnego dnia, wracając do Włoch, bombardowano cele w rejonie Bukaresztu. W dnaich 4-6 sierpnia zespół myśliwców uderzał na linie kolejowe i lotniska w Rumunii. Jeszcze 26 lipca w rejonie Połtawy lądował zespół 8 floty powietrznej po uprzednim zaatakowaniu Gdyni. 4 sierpnia 1944 roku, eskadra złożona z 55 bombowców B-17 w eskorcie 29 myśliwców P-51 Mustang zaatakowała od strony Olkusza rafinerię w Trzebini. Zniszczone zostały: elektrosiłownia, wydział rektyfikacji benzyny, destylarnia nafty, destylarnia minifusfilatu, parafiniarnia, bednarnia, hale rozlewu beczkowego, główna pompownia, warsztat mechaniczny, portiernia i park ciągników magazynowych. Zginęli wszyscy ludzie znajdujący się w schronie oraz 18 robotników pracujących w sąsiedztwie rafinerii. Po zakończeniu bombardowania zespól bombowców i myśliwców odleciał na Oświęcim i Kalwarię, gdzie zawrócił w drogę powrotną do bazy na Ukrainie, przelatując uprzednio nad Lanckoroną i Myślenicami.

Pożar zbombardowanej przez lotnictwo amerykańskie rafinerii w Trzebinii, fot. https://przelom.pl

Wg oryginalnego podpisu: Amerykański bombowiec B-17 leci nad Auschwitz podczas bombardowania fabryki IG Farben Buna, 20 sierpnia 1944 r., zbiory Franklin D. Roosevelt Presidential Library and Museum, Hyde Park, NY,
fot. https://exhibitions.ushmm.org/

Wg oryginalnego podpisu: Liberator z 464. Grupy Bombowej, 15. Armia Powietrzna w drodze do zbombardowania rafinerii ropy naftowej w Oświęcimiu, 60 mil od Krakowa, 13 września 1944 r., fot. https://albumwar2.com/

4 kwietnia 1944 roku samolot samolot Mosquito z szwadronu 60 Photo Recon z południowoafrykańskich sił powietrznych startujący z włoskiej bazy Foggia, po raz pierwszy sfotografował obóz koncentracyjny Auschwitz oraz zakłady IG Farben w Monowicach. Kolejne loty rozpoznawcze lotnictwa brytyjskiego z fotografowaniem fabryki i części kompleksu obozowego miały miejsce 31 maja, 26 czerwca, 25 sierpnia i 8 września. Loty zwiadowcze, prowadziły również siły powietrzne armii amerykańskie. Pierwszy rekonesans przeprowadził 8 lipca samolot F-5 Lightning z 5. Grupy Rozpoznania Fotograficznego, 15. Armii Powietrznej, operującej z Bari. Sfotografowane zakłady produkcji gumy syntetycznej i benzyny Buna-Werke w Monowicach, stały się celem czterech nalotów, przeprowadzonych przez lotnictwo 15 Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych. Pierwszy nalot przeprowadzony został 20 sierpnia 1944 roku. Wzięło w nim udział 127 bombowców B-17 i 100 myśliwców P-51, które startowały z bazy we włoskiej Foggi. W czasie trwającego 28 minut nalotu, zrzucono łącznie 1 606 226,2 kg bomb. W nalocie z 13 września, udział wzięło 96 bombowców B-24 Liberator, wchodzących w skład 464 Grupy Bombowej. Kolejny atak miał miejsce 18 grudnia 1944 roku, kiedy 49 samolotów (2 B-17 i 47 B-14), zrzuciło ładunek bombowy o ciężarze 3 196 425 kg. Ostatni atak na Monowice, miał miejsce 26 grudnia 1944 roku. Wzięło w nim udział 95 samolotów bombowych B-24 Liberator, które zrzuciły na obiekty IG Farben ładunek 4 305 775 kg bomb. W efekcie tych nalotów, Niemcy nie zdołali rozwinąć produkcji na szerszą skalę aż do wkroczenia Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Delkaracja członkowska ZBoWiD, Nr akt 3673/W/67, 31.05.1967
2. Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. I-V, W. Długoborski, F.Piper (red.) Oświęcim Brzezinka 1995
3. M. Siwiec-Cieleban, Generał Bruno Olbrycht, Wadoviana, 3, 1999, s. 83-94
4. II wojna światowa, P. Matusak (red), Warszawa 2005
5. A. A. Evans, D. Gibbons, Ilustrowana historia II wojny światowej, 2009 Warszawa
6. https://albumwar2.com/
7. https://exhibitions.ushmm.org/
8. http://grobywojenne.malopolska.uw.gov.pl/
9. https://nowahistoria.interia.pl/
10. https://oswiecim.naszemiasto.pl/
11. https://przelom.pl/
12. http://www.straznicyczasu.pl/
13. http://www.wollheim-memorial.de/
14. https://www.yadvashem.org/
14. http://www.70.auschwitz.org/

Opracowanie
Bogdan Mucha