Rodzina von Salisch - właściciele Gołaszyc w latach 1853-1945

W latach 1732-1847 właścicielami Gołaszyc, Kraskowa i Pankowa była pisząca się z Bąkowa i Lipy linia rodu von Zeidlitz, która z nadania króla Fryderyka II, od 1741 roku szczyciła się tytułem hrabiowskim. 24 kwietnia 1847 roku bezpotomnie zmarł Wilhelm Ernst Sigmund vo Zeidlitz. Przez blisko dziesięć lat po śmierci Wilhelma, dobrami zarządzała wdowa po nim, hrabina Charlotte Friederike von Zedlitz und Leipe z domu von Panczewski. Na mocy spisanego testamentu, swoim spadkobiercą uczyniła Georga Gustava Rudolpha von Salisch (ur. 13 czerwca 1796 roku we Wrocławiu, właściciel Postolina koło Milicza, Jaszyc koło Trzebnicy i Kadłuba koło Środy Śląskiej) – siostrzeńca swego zmarłego męża. Tym samym tzw. klucz kraskowski (Gołaszyce, Krasków i Panków) stał się aż do 1945 roku własnością rodu von Salisch, który wedle zapisów znany jest już od 1294 roku (ród podzielony na różne gałęzie, z których jedna posiadała tytuł hrabiowski).. W XIX wieku na Śląsku wyodrębniły się trzy linie rodu, które umownie można określić jako: trzebnicka (gospodarująca w Jaszycach, Kałowicach), milicka (gospodarująca w Postolinie) i świdnicka (władająca m.in. Kraskowem i Gołaszycami).

Jako znamienitych przedstawicieli rodu wymienić można: Ernesta Wilhelma von Salisch (XVII-wieczny generał, który ostatecznie osiadł w Niederlandach, gdzie pełnił m.in. urząd gubernatora Bredy), Georg Rudolph von Salisch (właściciel majątku w Jaszycach), w 1837 roku rozpoczął on budowę dworu w Jaszycach. Dla wioski zasłużył się również jako budowniczy gorzelni i cegielni, zakładał również warsztaty tkackie. To właśnie trzej synowie Georga Rudolpha stali się protoplastami trzech gałęzi rodu. Właścicielem majątku w Jaszycach został najstarszy syn Georga Rudolpha o imieniu Paul von Salisch, zaś właścicielem majątku w Postolinie (powiat milicki) został najmłodszy syn Georga Rudolpha – Heinrich von Salisch, który jak się okazało najbardziej rozsławił swoją rodzinę.

Rządcówka w Gołaszycach, lata 1905-1930

Rządcówka w Gołaszycach (budynek nr 5). Wybudowana w 1854 roku z inicjatywy właściciela folwarku, hrabiego Georga Rudolpha von Salisch. Jest to budynek murowany na kamiennym cokole, tynkowany z tynkowanym detalem, jednokondygnacyjny z użytkowym poddaszem. Bryła regularna, założona na planie prostokąta. Dach dwuspadowy ceramiczny. Otwór drzwiowy umieszczony osiowo w ryzalicie wejściowym, zwieńczony łukiem odcinkowym. Nad nim prostokątna wnęka z herbem rodu von Salisch. Ryzalit zakończony jest trójkątną wyżką, fot. B.Mucha

Herb rodu von Salisch umieszczony we wnęce nad wejściem do rządcówki w Gołaszycach, fot. B.Mucha

Dziełem Georga Rudolpha von Salisch była przebudowa w 1854 roku folwarku w Gołaszycach – częściowo w ruinie (2 obory, 2 stodoły, stodoła ze stajnią i spichlerz) oraz wzniesienie niewielkiego dworku – rządcówki, który wzmiankowany jest jako "Schloss" (zamek/pałac), "Inspektorhaus" (dom inspektora folwarku) lub "Direktions-Gebäude" (budynek dyrektora – zarządcy folwarku). Pod koniec życia z powodu ciężkiej choroby, zarząd nad dobrami ziemskimi powierzył swojemu synowi Arthurowi Rudolphowi von Salisch, który pełnoprawnym ich właścicielem został po śmierci ojca w 1861 roku. Przedwcześnie zmarły w 1885 roku Arthur Rudolph, pozostawił majątek małoletniemu synowi Gotthilfowi (ur. 2 lipca 1876 roku w Kraskowie). W 1907 roku Gotthilf von Salisch powiększył klucz kraskowski o Klecin i Śmiałowice. W późniejszym czasie był radcą krajowym, a w latach 1919-1931, piastował urząd starosty powiatu świdnickiego. Jego małżonką była Dorothea Helene Ehe Lori von Neumann Cosel, którą poślubił 15 lutego 1904 roku w Berlinie. Na zapuszczonym cmentarzu w Gołaszycach do dziś zachowała się tablica poświęcona ich synowi Horstowi von Salisch (ur. 8 lipca 1916 r. w Kraskowie), który poległ 28 marca 1942 roku na froncie wschodnim. W 1945 roku po opuszczeniu Kraskowa von Salischowie zamieszkali w Bad Gandersheim (Dolna Saksonia), gdzie zmarli w 1962 roku – Gotthilf (26 sierpnia), Dorothea (28 grudnia).

Obora. Budynek wzniesiony w 1854 roku. W przyziemiu murowany z kamienia, wtórnie obrzucony tynkiem, wyżej tynkowany. 1,5 kondygnacyjny. Dach dwuspadowy pokryty dachówką ceramiczną.

Obora. Budynek wzniesiony w 1854 roku. Murowany, tynkowany z tynkowanym detalem. 1,5 kondygnacyjny i 9 osiowy. Dach dwuspadowy pokryty dachówką ceramiczną. Elewacja frontowa zaopatrzona w trzy otwory wejściowe.

Spichlerz. Wzniesiony w 1854 roku i rozbudowany w roku 1870. Budynek murowany, tynkowany z tynkowanym detalem. Dwukondygnacyjny z dwukondygnacyjnym strychem. Bryła regularna założona na planie prostokąta. Dach dwuspadowy ceramiczny zaopatrzony w liczne małe otwory okienne.

Stodoła. Wzniesiona w 1854 roku i przebudowana w roku 1870. Budynek murowany, tynkowany z tynkowanym detalem. Jednokondygnacyjny z otwartą więźbą dachową. Bryła regularna założona na planie prostokąta. Dach dwuspadowy pokryty dachówką ceramiczną. W elewacji frontowej jeden osiowo umieszczony otwór bramny zamknięty łukiem odcinkowym.

Stodoła (obecnie w stanie ruiny). Wzniesiona w 1854 roku i przebudowana w roku 1870. Zachowały się ściany do wysokości korony murów i podziały arkadowe elewacji.

Stodoła ze stajnią (obecnie w stanie ruiny). Budynek murowany, tynkowany z ceramicznym detalem. Jednokondygnacyjny z otwartą więźbą dachową. Bryła regularna założona na planie prostokąta.

Ciekawostką związaną z von Salischami, jest ich herb rodowy, tożsamy z herbem polskiego rodu Działosza. Według XIX wiecznego niemieckiego heraldyka Ernsta Heinricha Kneschke jacyś przedstawiciele rodu Działoszów mieli przybyć i osiedlić się na Śląsku (w 1407 roku doradcą księcia oleśnickiego Konrada III miał być Peter Dzalusch, natomiast Nicolaus Dzialosch – doradcą księcia Jana Ziębickiego). Przedstawiciele tego rodu mieli początkowo używać nazwiska Zdalusch, Dzalusch, Dzialusch (a także Dzialosch, Zalosch, Salusch, Salosch). Z czasem trudna wymowa nazwiska miała ulec przekształceniu na Salisch (von Salisch); ród ten używał odmienionej Działoszy. Takiego samego pochodzenia miała być też osiadła na Śląsku rodzina von Nassengrief (wcześniej Nassengniev, także Nassadel). Potwierdzeniem wspólnego pochodzenia obu rodzin miało być to, że niektórzy przedstawiciele rodu von Salisch mieli się pisać von Salisch i Nassengriff (lub Nassengrief).

Tablica poświęcona Horstowi von Salisch na cmentarzu w Gołaszycach, fot. B.Mucha

Herby rodu von Salisch 

Herb Działosza. Wedle opisu: w polu czerwonym biały róg jeleni i czarne skrzydło orle w słup. W klejnocie nad hełmem w koronie trzy pióra strusie

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i ilustracje:
1. E. H. Kneschke, Deutsche Grafen-Häuser der Gegenwart in heraldischer, historischer und genealogischer Beziehung, T.2, Leipzig 1853
2. Z. Leszczyc, Herby szlachty polskiej T.1. Poznań 1908
3. Gminna Ewidencja Zabytków, Żarów 2004
4. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
5. http://www.postolin.pl/
6. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha