Alfred von Waldenburg i zaginiona supraporta z Wierzbnej

W 1859 roku wrocławski kupiec i bankier Emil Goldschmied sprzedał zakupione 9 lat wcześniej wsie Bożanów i Wierzbną. Nowym właścicielem dóbr ziemskich został Eduard von Waldenburg (1807-1882), który był szambelanem dworu królewskiego oraz marszałkiem dworu księcia Augusta von Preussen. Jego małżonką była Orlinada von Klitznig (1817-1902). Po śmierci Eduarda, majątek wierzbneński, przejął jego syn August Eduard Alfred von Waldenburg (ur. 17.12.1847 r. w Berlinie). Oprócz Bożanowa i Wierzbnej, był też właścicielem Wilkowa, Wielkiej Lipy, oraz położonych w Saksonii-Anchalt wsi Gross-Örner, Hedersleben i Polleben. Po zakończeniu kariery wojskowej oraz służby w monachijskim poselstwie Królestwa Prus, Alfred von Waldenburg rozpoczął studia artystyczne. Przez półtora roku był prywatnym uczniem malarza koni i bitew Franza Adama oraz malarza krajobrazów Adolfa Heinricha Liera. Później pobierał nauki u malarza krajobrazu Hansa Fredrika Gude'a w Karlsruhe. Odbył wiele podróży studyjnych, m.in. do Górnej Bawarii, włoskiego Tyrolu, Szwajcarii, południowej Francji. Zamieszkiwał w Dusseldorfie i Karlsruhe. Namalował wiele obrazów, z których wymienić można pejzaże: "Krajobraz z domami i kaczkami nad brzegiem strumienia", "Motyw w Genui", "Żeglowanie wzdłuż wybrzeża Nicei", "W ogrodach Tivoli", "Zbieraczki chrustu".

Obraz olejny na płótnie "Zbieraczki chrustu", wymiary 51 x 63 cm, autor Alfred von Waldenburg,
fot. https://auctionet.com/

Obraz olejny na płótnie "Krajobraz z domami i kaczkami nad brzegiem strumienia", wymiary 61 x 92 cm,
autor Alfred von Waldenburg, fot. https://auctionet.com/

August Eduard Alfred von Waldenburg, był trzykrotnie żonaty. W 1873 roku poślubił Johannę Bertram (1847–1888), która urodziła dziesięcioro dzieci. Drugą jego małżonką była poślubiona w 1889 roku, Helene Eberhard (1865–1893), która dała mu troje dzieci. W 1894 roku poślubił Elise von Krohn (1864–1942), z którą miała dwójkę dzieci. Po śmierci Alfreda von Waldenburg, w 1915 roku pałac wraz majątkiem wierzbneńsko-bożanowskim, odziedziczył piąty w kolejność jego syn ze związku z pierwszą żoną, Alfred Siegfried Aleksander Theodor von Waldenburg (ur.16.08.1887 r., zm.13.03.1968 r.). Jego małżonką była Margarita z domu von Uechteriz und Steinkirch (ur. 30.11.1894 r., zm.12.12.1974 r.).

Z ciekawostek związanych z wierzbneńskim majątkiem von Waldenburgów, na uwagę zasługuje tzw. długi dom, czyli poklasztorny budynek wzniesiony ok. 1696 roku (przed 1729 ?). Pierwotnie był to barokowy, dwukondygnacyjny obiekt założony na planie prostokąta o wymiarach 95,7 x 12 m. Jego bryła o 18-osiowej dłuższej elewacji i 2-osiowej krótszej, mieściła w części południowej pomieszczenia konwentu z kaplicą, a w części północnej zaplecze gospodarcze z browarem w piwnicy. W 1810 roku po sekularyzacji dóbr zakonnych, budynek przystosowano do pełnienia roli oficyny pałacowej. Z inicjatywy Alfreda von Waldenburg, w połowie lat 90. XIX wieku, obiekt został przebudowany. Jego barokowy wystrój został wówczas wzbogacony w elementy neogotyckie: gzyms arkadowy, pilastry, ostrołukowe okna w kaplicy. Z kolei od strony południowej dobudowano loggie z tarasem.

Dawny budynek poklasztorny w roli pałacowej oficyny określany był jako Schloss/Schloß. Lata 1905-1920, archiwum autora

Na wschodniej elewacji budynku, nad łukowym otworem wejściowym umieszczono okazałą supraportę, która zawierała dwa herby: von Waldenburgów i von Krohnów (herb rodowy trzeciej małżonki Alfreda von Waldenburg) oraz znajdującą się pod nimi wstęgę z dewizę "Ein feste Burg ist unser Gott”, opatrzoną datą 12 Dezember 1895 - "Warownym grodem jest nasz Bóg 12 grudnia 1895". Napis ten jest pierwszym wersem pieśni napisanej w 1529 roku przez Marcina Lutra. Z czasem pieśń ta stała się hymnem reformacji. Według luterańskiej tradycji została ułożona w trakcie podróży na sejm Rzeszy w Augsburgu jako wolne tłumaczenie Psalmu 46. Zawsze towarzyszy ona większym uroczystościom kościelnym, w tym także z okazji Święta Reformacji 31 października.

Hymn "Warownym grodem jest nasz Bóg" wydrukowany w śpiewniku z 1533 roku, fot. T. Schleese

Autorem polskiego przekładu pieśni „Warownym grodem jest nasz Bóg” z 1965/66 roku jest ksiądz Edward Romański (1912-1984). Tekst tego tłumaczenia został przygotowany na zlecenie władz Kościoła luterańskiego do "Śpiewnika Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego" i przeznaczony do powszechnego użytku. Tekst owej pieśni brzmi następująco:

1.Warownym grodem jest nasz Bóg,
Orężem nam i zbroją.
Wybawia On ze wszelkich trwóg,
Co nas tu niepokoją !
Stary, chytry wróg
Czyha, by nas zmógł;
Swych mocy złych rój
Prowadzi na nas w bój,
Na ziemi któż mu sprosta ?

2. My złego nie zdołamy zmóc,
Nam zginąć wnet by trzeba;
Lecz walczy za nas chrobry Wódz
Anielskich hufców z nieba.
Kto On? – pytasz się,
Jezus On się zwie,
To Chrystus, nasz Pan,
Szatański zburzy plan,
Innego nie masz Boga.

3. Choć diabłów pełen byłby świat,
Co połknąć nas by chcieli,
My nie boimy się ich zdrad,
Będziemy tryumf mieli.
Książę ziemi tej
W całej złości swej
Nie szkodzi już nam,
Bo jest skazany sam
Wszechmocnym Boga Słowem.

4. Niech Słowo wzruszać strzegą się,
Im go nie zawdzięczamy,
Sam Chrystus przy nas z Duchem swym
I z łaski swej darami.
Niech pozbawią źli
Żony, dzieci, czci;
Niech biorą, co chcą,
Ich zyski liche są,
Królestwo nam zostanie!

Supraporta z herbami von Waldenburg i von Krohn. Stan z września 1983 roku, fot. https://polska-org.pl/

Supraporta z herbami von Waldenburg i von Krohn. Stan z 1993 roku, fot. T. Ciesielski, 1993

Supraporta (łac. supra portam – nad drzwiami) dekoracyjne panneau (dekorowana płaszczyzna prostokątna) umieszczone nad drzwiami, ujęte w obramowanie z drewna lub stiuku. Wypełniona jest dekoracją w formie fresku, płaskorzeźby, sztukaterii, malatury itp. Początki stosowania supraporty w architekturze sięgają renesansowego budownictwa pałacowego. Jako jeden ze szczegółów architektonicznego dekorowania wnętrz rozpowszechnił się w okresie baroku, rokoka i klasycyzmu.

Herby rodów von Waldenburg (u góry) i von Krohn (na dole)

Po zakończeniu II wojny światowej budynek dawnej oficyny pałacowej, został kompletnie zdewastowany. Przez następnych 30 lat (do lat 70-tych XX w.) służył jako magazyn. Beznadziejny stan techniczny budowli pogarszał się przez następne lata, zmieniając ją w kompletną ruinę. W nieznanych okolicznościach z elewacji obiektu zniknęła supraporta von Waldenburgów. Wedle niepotwierdzonych informacji, nie uległa zniszczeniu i obecnie znajduje się w rękach prywatnych.

Budynek tzw. "długiego domu" – oficyny pałacowej von Waldenburgów, widok od strony stawu, fot. B.Mucha

Budynek tzw. długiego domu" sąsiadujący od wschodu z budynkiem pałacowym, fot. B.Mucha

Widok na wschodnią elewację "długiego domu" z otworem wejściowym o zamknięciu pełnołukowym,
fot. B.Mucha

Nad tym licowanym cegłą, łukowo sklepionym otworem wejściowym do dawnej oficyny pałacowej, widniała niegdyś piękna supraporta z herbami von Waldenburgów i von Krohnów, fot. B.Mucha

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. I.A. Tyroff, Wappenbuch der Preussischen Monarchie, t.1-30, Nürnberg 1828-1870
2. H.A. Müller, Biographisches Künstler-Lexikon, Leipzig 1882
3. V. Väring, Nordisk familjebok, Band 17, Stockholm 1893
4. F. von Boetticher, Malerwerke des neunzehnten Jahrhunderts. Beitrag zur Kunstgeschichte, Band 2, Dresden 1898
5. A. Freiherrn von Krane, Wappen und Handbuch des in Schlesien (einschliesslich der Oberlausitz) landgesessenen Adels, Goerlitz 1901-1904
6. Genealogisches Taschenbuch der Adeligen Häuser, 72. Jahrgang, Gotha 1923
7. Genealogisches Taschenbuch der Adeligen Häuser, 102. Jahrgang, Gotha 1929
8. D. Schwennicke, Europäische Stammtafeln, Band III/2, Marburg 1983
9. W. Szolginia, Architektura, Warszawa 1992
10. T. Cieskielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
11. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
12. https://www.ancestry.ca/
13. http://www.artnet.com/
14. https://auctionet.com/
15. https://pl.wikipedia.org/wiki/
16. https://polska-org.pl/
17. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha