Architektura zabytkowego zespołu młyna w Siedlimowicach
Zespół zabytkowego młyna w Siedlimowicach składa się z budynku młyna, domu młynarza, kuźni, turbinowni, trafostacji, stolarni, wozowni oraz spichlerza. Wymienione zabudowania położone są we wschodniej części Siedlimowic, przy głównej drodze prowadzącej przez miejscowość. Między drogą a młynówką, znajduje się młyn, budynek mieszkalny oraz wozownia. Obiekty te zamykają dziedziniec gospodarczy kompleksu młyńskiego. Na południowym brzegu młynówki posadowione zostały przyległe do południowej ściany młyna: kuźnia, stolarnia, trafostacja oraz turbinownia. Tuż obok stoi młyński spichlerz, który jest połączony z młynem za pośrednictwem drewnianego łącznika biegnącego nad młynówką na wysokości pierwszego piętra. W południowo-zachodniej części kompleksu młyńskiego, znajduje się murowany z cegły kurnik. Od strony północnej parcelę zamyka otynkowany kamienny mur, w którym znajdują się dwie bramy wjazdowe z ażurowymi, stalowymi wrotami. Dziedziniec zawarty pomiędzy budynkiem mieszkalnym, wozownią, młynem i kamiennym murem, wybrukowany jest granitową kostką. Wzdłuż budynku mieszkalnego ułożony jest chodnik, wykonany przy pomocy granitowych płyt i kostki, z kamiennym krawężnikiem. Kamieniem licowane jest również sztuczne koryto młynówki, przeprowadzonej od strony Bystrzycy.
Zespół zabytkowego młyna w Siedlimowicach na mapie satelitarnej: 1 - dom młynarza, 2 - wozownia, 3 - młyn, 4 - turbinownia, 5 - kuźnia, 6 - trafostacja, 7 - stolarnia, 8 - spichlerz
Zabudowania zabytkowego zespołu młyna we wschodniej części Siedlimowic, wraz z główną bramą wjazdową fot. B. Mucha
Budynek młyna, założony został wzdłuż młynówki na planie prostokąta o bokach 12 x 32 m. Jego parter i pierwsze piętro wzniesione jest z cegły z dodatkiem kamienia. Ściany są otynkowane. Część parterowa ma zróżnicowaną konstrukcję stropów. W partii południowo-zachodniej, znajdują się drewniane belki stropowe podparte drewnianym podciągiem, położone na dwóch kolumnach żeliwnych. Partia produkcyjna posiada strop nagi, a biurowa z sufitem. W partii środkowej znajduje się odcinkowy strop ceramiczny na stalowych szynach, a w narożniku północno-wschodnim, mamy do czynienia z tzw. sklepieniem żaglastym wspartym na kolumnach żeliwnych. Pozostałe kondygnacje w budynku młyna mają drewniane stropy belkowe, które zostały wsparte na poprzecznych podciągach, a w części magazynowej na drewnianych słupach. Podłogi wykonane są z drewnianych desek.
Piętro drugie i trzecie budynku, wzniesione jest w technice szkieletowej z ceglanym wypełnieniem. Ściany tych pięter zostały otynkowane i wybielone od wnętrza i pozostawione bez otynkowania od strony zewnętrznej. Przy wznoszeniu dwóch górnych pięter, zastosowano regularny układ rygli i zastrzałów. W części środkowej oraz w partiach skrajnych, układ ten został wzbogacony o zastrzały w kształcie krzyża św. Andrzeja. Snycerskiemu opracowaniu, zostały poddane ostatki belek stropowych wyprowadzonych ponad lico ściany oraz deski w formie spływów, które wypełniają pola pomiędzy podwalinami i końcami belek stropowych. W prostokątnych, rytmicznie rozstawionych otworach, od wnętrza zostały wstawione drewniane, dwuskrzydłowe okna krosnowe. Czteropoziomowe na pierwszym piętrze i trójpoziomowe na piętrze drugim i trzecim. Pod otworami okiennymi znajdują się wywietrzniki. Na budynku młyna od strony północnej, przytwierdzone są na wysokości pierwszego piętra dwa zadaszenia pulpitowe z blachą. Nad sekcją rozładunku otrąb w ścianie szczytowej znajduje się zadaszenie z drewnianą strukturą samonośna, natomiast na ścianie podłużnej nad zasypnikiem zboża, zadaszenie ze stalową kratownicą.
Brukowany granitową kostką wewnętrzny dziedziniec zamknięty z dwóch stron przez dom młynarza i budynek wozowni. W tle jedna z dwóch bram wjazdowych ze stalowymi, ażurowym wrotami, fot. B. Mucha
Północna elewacja budynku młyna od strony dziedzińca. Drugie i trzecie piętro budynku wzniesione w technice szkieletowej z ceglanym wypełnieniem. W partiach skrajnych układ belek w kształcie krzyża św. Andrzeja,
fot. B. Mucha
Budynek młyna ma podpiwniczenie w części środkowej. W nim mieści się główny wał przeniesienia napędu. Centralny system napędowy młyna, składa się z przekładni pasowych. Funkcjonalnie w budynku wydziela się część magazynową (północno-wschodnia) i część produkcyjną (południowo-zachodnia). W części magazynowej młyna znajdują się:
1. Drewniany silos spięty stalowymi ścięgami ze słupami nośnymi, połączonymi z podciągiem i belkami stropowymi, który ciągnie się przez trzy piętra budynku i mieści do 130 ton zboża. We wnętrzu silosa znajdują się 4 sekcje w kształcie przybliżonym do kwadratu o pojemności 20-22 ton każda oraz 4 sekcje prostokątne. Trzy z nich mają pojemność ok. 10, a czwarta 12-13 ton zboża.
2. Magazyn luźnego zboża, które przechowywane jest na podłodze. Młyn wyposażony jest w mechaniczne urządzenia służące do transportu produktów – ślimakowe do transportu w poziomie i kubełkowe taśmowe do transportu w pionie.
Część produkcyjna młyna, zajmuje cztery kondygnacje budynku i wyposażona jest w pochodzące z początku XX wieku urządzenia firm "Seck Dresden" oraz "Weber & Zeidler Görlitz. W początkowej fazie produkcyjnej, zboże jest wstępnie poddawane czyszczeniu i ważeniu a następnie magazynowane w drewnianym silosie. Stamtąd poddawane jest właściwemu czyszczeniu i przemiałowi prowadzonemu przez mlewniki "Seck Dresden", które znajdują się w części parterowej budynku. Później zboże jest automatycznie transportowane do odsiewaczy, które ustawione są w sześciu pasażach na poddaszu. Produkt trafia następnie do dwóch mieszarek, które go ujednolicają. Na tym kończy się proces technologiczny, a uzyskana w ten sposób mąka jest workowana.
Część parterowa budynku młyna z mlewnikami wałkowymi, fot. B. Mucha
Górne kondygnacje budynku młyna z mechanizmem przeniesienia napędu opartym o pasy transmisyjne,
fot. B. Mucha
Winda służąca do transportu pionowego oraz odsiewacze znajdujące się na trzeciej kondygnacji budynku młyna, fot. B. Mucha
Zabudowania zespołu zabytkowego młyna od strony południowej: 1 - spichlerz, 2 - młyn, 3 - trafostacja, 4 - dom młynarza, 5 - turbinownia, 6 - kuźnia, 7 - stolarnia, fot. B. Mucha
Budynki w zabytkowym zespole młyna:
1. Okazały secesyjny (również elementy barokowe i klasycystyczne) dom młynarza, wzniesiony został w roku 1908 i założony jest na nieregularnym planie zbliżonym do litery L, z trzonem dwutraktowym. Jest to budynek murowany i tynkowany z elewacjami o wertykalnej kompozycji. W jego części północnej na parterze mieści się obszerna sień rozdzielona drewnianym wiatrołapem z ceramiczną dwubarwną posadzką i 2 metrowej wysokości drewnianą boazerią na ścianach. W tylnej części sieni, znajduje się dwubiegowa, drewniana klatka schodowa z balustradą. Do piwnic z cementowymi posadzkami, prowadzą granitowe schody. Drzwi do pomieszczeń budynku osadzone są w głębokich ościeżach z supraportami, które cechują się zgeometryzowanymi esowatymi spływami i profilowanymi naczółkami w kształcie odcinkowego gzymsu. Stolarka drzwi ramowo-płycinowa i jednoskrzydłowa. Pomiędzy pomieszczeniami na piętrze budynku, znajdują się duże czteroskrzydłowe drzwi łamano-rozwierane z oszkloną częścią górną. Podobną formę ma czteroskrzydłowy, ramowo-płycinowy wiatrołap o dwóch ruchomych skrzydłach środkowych. W pokoju gościnny, znajduje się narożny piec kaflowy.
Dom młynarza. Widok na elewacje frontową i południową, fot. B. Mucha
2. Budynek turbinowni, który jest przerzucony nad sztuczną młynówką, wzniesiony został w technice słupowo-ryglowej z ceglanym wypełnieniem. Pokryty jest ceramiczną dachówką. Pod turbinownią, która służyła niegdyś do wytwarzania energii elektrycznej, znajduje się próg wodny na młynówce.
Wzniesiony w technice szkieletowej budynek turbinowni oraz wiodąca do niego młynówka z brzegami wymurowanymi kamieniem, fot. B. Mucha
3. Budynek kuźni, sąsiaduje od południa z młynem i od wschodu z turbinownią. Jest to obiekt wzniesiony również w technice słupowo-ryglowej z ceglanym wypełnieniem. Pokrywa go dwuspadowy dach z papą. Wewnątrz dawnej kuźni zachowało się palenisko. Zamurowane zostało jednak przejście prowadzące do korytarza stolarni.
4. Trafostacja, czyli budynek rozdzielni elektrycznej, murowany jest z cegły i zaopatrzony w nitowane drzwi stalowe. Podział elewacji frontowej pomiędzy trafostacją a stolarnią jest nieczytelny. Budynek nakrywa dwuspadowy dach z dachówką ceramiczną.
5. Budynek stolarni przylega do młyna i w części północnej jest przerzucony nad sztuczną młynówką. Obiekt założony jest na planie zbliżonym do litery L i jest połączony przejściem z parterem młyna. Przy drzwiach wiodących z młyna do stolarni znajduje się zabytkowy włącznik olejowy firmy "Siemens", który służył do włączania silnika elektrycznego. W obrębie stolarni, wydzielona jest siłownia z kamienną rozdzielnią elektryczną, wyposażoną w system włączników i zegarów. Budynek nakrywa dach pulpitowy z blachą.
Budynek stolarni, częściowo przerzucony nad młynówką i połączony z budynkiem młyna, fot. B. Mucha
6. Dwukondygnacyjny budynek spichlerza, murowany z cegieł i otynkowany, pierwotnie mieścił w przyziemiu stajnię. Został przebudowany po pożarze na początku lat 80. XX wieku. W chwili obecnej posiada stropy żelbetowe i blaszany dach na stalowej więźbie. Spichlerz połączony jest na wysokości pierwszego piętra z budynkiem młyna za pośrednictwem drewnianego łącznika przerzuconego nad młynówką.
Widok od strony wschodniej na budynek młyna oraz spichlerz. Obiekty są połączone za pośrednictwem drewnianego łącznika, fot. B. Mucha
Zachęcamy do zapoznania się z opracowaniem:
B. Mucha, Młyn w Siedlimowicach [w:] Ziemia Żarowska. Od prehistorii do współczesności, Żarów 2016
Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.
Źródła:
1. F. A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Band 5, Brieg 1785
2. W. Szolginia, Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo, Warszawa 1975
3. T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
4. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
5. B. Mucha, Młyn w Siedlimowicach [w:] Ziemia Żarowska. Od prehistorii do współczesności, Żarów 2016, s. 46-51
6. https://www.google.com/maps/
7. https://zabytek.pl/pl
Opracowanie
Bogdan Mucha