Ślad po XVI-wiecznej zbrodni z kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach

W XIV wieku wieś Imbramowice, została podzielona na kilka odrębnych działów ziemskich. W 1449 roku jeden z nich przeszedł we władanie rycerzy z rodu von Hof-Schnorbein. Jak informują źródła niejaki Heinz von Hunt, sprzedał Georgowi von Hof-Schnorbein tzw. Oberhof (Górny dwór). W latach 1491-1503 na liście właścicieli, wymieniany jest Heinz von Hof-Schnorbein, który w 1491 roku sprzedał 5 guldenów rocznego czynszu z dóbr imbramowickich Günterowi Mulbergen, ale z zastrzeżonym prawem wykupu. Kolejnym właścicielem tego działu, przynajmniej od 1514 roku był Martin von Hof-Schnorbein, wymieniany w źródłach w latach 1498-1536. Po nim wzmiankowany jest w 1548 i 1550 roku Hans von Hof-Schnorbein, właściciel tzw. Mittbürger (Środkowego dworu), folwarku, części wsi i praw sądowniczych. Dla celów podatkowych wartość jego dóbr oszacowano na 779 florenów. Właściciel dworu, zobowiązany był do wystawienia na wyprawę wojenną 1/2 żołnierza konnego. W latach 60. i 70. XVI wieku, wymienieni są kolejno Adam von Hof-Schnorbein (1568) oraz Heinrich von Hof-Schnorbein (1568, 1576, 1579). W 1576 roku Heinrich pobierał świadczenia od 5 kmieci gospodarujących na 6 łanach. W 1579 roku wartość jego dóbr dla celów podatkowych oszacowano na 800 florenów, a gospodarstw poddanych na 300 florenów.

Po nim dobra przejęła w 1609 roku jego córka Małgorzata von Hof-Schnorbein, która jeszcze w 1602 roku wyszła za mąż za Ernestem von Kuhl z Witoszowa. Małżonkowie zawarli układ, na mocy którego Małgorzat przekazała mężowi swoją oprawę ślubną w zamian za zapis dożywocia na dobrach imbramowickich. Uporządkowanie spraw majątkowych trwało jednak aż do 1615 roku. Ostatecznie właścicielem części Imbramowic został Hans von Hof-Schnorbein, wzmiankowany w latach 1617-1619 roku. Po wojnie trzydziestoletniej w 1654 roku, środkowym folwarkiem w Imbramowicach, zarządzał Hans Christoph von Hof-Schnorbein. Cztery lata później wzmiankowany jest Johann Christoph von Hof-Schnorbein, który właścicielem "środkowych Imbramowic", był jeszcze w 1666 roku. W 1691 roku Marie Elisabeth von Zedlitz (z domu von Lundy), odkupiła "środkowe Imbramowice" od Christiana Augusta von Hof-Schnorbein.

Herby rodziny von Hof-Schnorbein

Widok na pozostałości środkowego folwarku w Imbramowicach (Mittelhof). Na przestrzeni XVI-XVII wieku własność von Hof-Schnorbeinów, fot. B. Mucha

Dawny dom inspektora folwarku (Inspektorhaus). Być może w tym miejscu wznosił się niegdyś środkowy dwór (Mittbürger) należący do rodziny von Hof-Schnorbein, fot. B. Mucha

Pomimo, że von Hof-Schnorbeinowie, zniknęli po przeszło 240 latach z wykazów właścicieli dóbr ziemskich w Imbramowicach, to jednak do dziś, pozostał po nich trwały ślad w miejscowym kościele parafialnym. Historia z tym związana, dotyczy bowiem tragicznego wydarzenia, które miało miejsce 17 lutego 1589 roku. Wówczas to niejaki David von Borwitz auf Dirswitz, zamordował 18 letniego Martina von Hof-Schnorbein. Sprawca tej zbrodni został osądzony przez księcia Joachima Fryderyka legnicko-brzeskiego (namiestnika prowincji śląskiej). W obecności trzech braci zamordowanego Christopha, Sigmunda i Georga von Hof-Schnorbein, zobowiązał się wypłacić im zadośćuczynienie, przekazać kwotę pieniężną na rzecz świątyni w Imbramowicach i ufundować w niej epitafium. Drugie epitafium sprawca mordu miał sfinansować w kościele w Wichrowie (być może stamtąd pochodził owy winowajca ?). Mamy tutaj zatem do czynienia z tzw. umową kompozycyjną, zawierająca warunki pojednania (między sprawcą a rodziną zamordowanego). O umowie tej informuje niemiecki historyk Paul Kutzer w publikacji pt. "Steinkreuze in Schlesien". Oprócz ufundowania epitafium, wymienia też kamienny krzyż pojednania (pokutny), który miał być wystawiony na przykościelnym cmentarzu w Imbramowicach (wcześniej błędnie utożsamiany z krzyżem stojącym przy moście w Imbramowicach). Relikt tego krzyża, został odnaleziony w 2017 roku.

Relikt krzyża pojednania przy kościelnym murze w Imbramowicach, fot. B. Mucha

Renesansowe epitafium upamiętniające Martina von Hof-Schnorbein w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach. Obecnie w roli ołtarza bocznego, fot. B. Mucha

Zachowane w kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia NMP, drewniane epitafium Martina von Hof-Schnorbein, zostało przebudowane najprawdopodobniej pod koniec XIX wieku. Warto w tym miejscu nadmienić, że drewniane epitafia, nie należą do rzadkości w dolnośląskich świątyniach. Głównie były one wznoszone dla majętnych mieszczan, pastorów oraz teologów. Przedstawiciele stanu szlacheckiego preferowali kamień, jako trwały budulec, który miał zachować ich podobizny. Tutaj mamy jednak do czynienia z epitafium drewnianym, tańszym w wykonaniu, ale też łatwiej ulegającym destrukcji. Być może to właśnie zły stan techniczny tego epitafium, podyktował wspomnianą wcześniej przebudowę.

Renesansowe, a ściślej mówiąc manierystyczne (Manieryzm – styl w sztuce europejskiej występujący w okresie od ok. 1520 roku do końca XVI wieku) epitafium Martina von Hof-Schnorbein, stoi po lewej stronie nawy przy wschodniej ścianie kościoła. Jest to obecnie ołtarz boczny w typie architektonicznym, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Na prostopadłościennej podstawie (stipes), spoczywa mensa ołtarzowa, czyli płyta stanowiąca blat (oba elementy zostały dodane do epitafium w XIX wieku). Patrząc od czoła, na płaszczyźnie pionowej podstawy ołtarza, wpisana jest profilowana złocona prostokątna rama. W jej centralnym punkcie, widnieje osiowo umieszczony herb papieski Jana Pawła II ze wstęgami i napisem JAN PAWEŁ II (po lewej) i datą 2▪VI▪1997 r. (po prawej). Nad mensą znajduje się prostopadłościenna predella (zwana też gradusem – podstawa nastawy ołtarzowej), a w niej tablica ujęta w złoconą ramę z namalowaną inskrypcją. Jej treść informuje o wyżej wspomnianym mordzie, osądzeniu sprawcy oraz jego zobowiązaniach:

Anno 1589 den 17. Februar ist Martin v. Hoff-Schnorbein ist seinern 18 Jahr von David v. Borrwitz auf Düswitz in der Behausung des Hans v. Romnitz zu Ausche entliebt worden; diese That wurde vor den durlauchten Fürsten und Heern Friedrich Herzog in Schlesien zu Liegnitz zu Brieg als dem Landesfürsten gebracht, der Tchater gab die Zusage, den Brüdern Christof, Siegmund und George v. Hoff-Schnorbein und den Blutsverwandten dadurch eine Genugthuung zu leisten, daß er eine Summe Geldes zum Besten des Gotteshauses und zur Errichtung eines Epitaphtums bervihtig se und auch erlegte und wurde hierlauf sowohl in der Kirche zu Ingramsdorf als auch Wacherau dieses Epitaphium zu einem Gedächtnisse und zur Zierde der Kirche ebraut

Prostopadłościenna podstawa (stipes) z mensą ołtarzową. Na płaszczyźnie frontowej osiowo umieszczony herb papieski Jana Pawła II

1 – predella z tablicą inskrypcją, 2 – dolna część ślimacznicy z wyobrażeniem kobiecej głowy, 3 – górna część ślimacznicy w wyobrażeniem lwiej głowy, 4 – gzyms oddzielający predelle od środkowej nastawy, 5 – środkowa nastawa z obrazem "Ukrzyżowanie Chrystusa", 6 – kolumna zdobiona winną latoroślą, 7 – kapitel kolumny w porządku kompozytowym, 8 – gzyms, 9 – namalowany cytat biblijny, 10 – ząbkowany fryz, 11 – wysunięty gzyms

Obraz z 4 ćwierci XIX wieku "Ukrzyżowanie Chrystusa", fot. B. Mucha

Tablica inskrypcyjna, ujęta jest z obu stron w dwuczłonowe ślimacznice. Dolną część przyozdabiają głowy kobiet w podwijce (element stroju noszony od średniowiecza przez zamężne kobiety, w formie dużej chusty zasłaniająca szyję i boki twarzy). Górna część ślimacznic zawiera wyobrażenie lwich głów. Predella oddzielona jest gzymsem od środkowej nastawy ołtarzowej, w której jest umieszczony, pochodzący z 4 ćwierci XIX wieku obraz "Ukrzyżowanie Chrystusa" (zastąpił oryginalny obraz z XVI wieku). Na malowidle widnieją u krzyża trzy postacie: Matki Bożej (po lewej), św. Jana (po prawej) i modlącej się na kolanach św. Marii Magdaleny. Przy osadzonym w ziemi krzyżu, dostrzec można czaszkę, która jest symbolem Golgoty, gwóźdź – symbol męki oraz węża – symbol pokonania grzechu pierworodnego. Obraz ujęty jest z obu stron przez misternie zdobione (m.in. w winną latorośl), złocone kolumny zwieńczone kapitelami w porządku kompozytowym (porządek rzymski, łączący elementy porządku jońskiego i korynckiego). Partię belkowania (element leżący poziomo na kolumnach) zaznacza gzyms, nad którym widnieje namalowany cytat z Biblii (J 3, 13-14) o następującej treści:

Gleich wie Moses in der wuste eine sclange erhohet hat. Also musde mensche son erhohet werde. Aüf dz alle die an in gleübe nit verlor werd

Ponad napisem rozpięty jest ząbkowany fryz oraz wysunięty gzyms wieńczący. W górnej partii ołtarza, znajduje się oryginalny XVI-wieczny obraz "Zmartwychwstanie Pańskie". Malowidło ujęte jest z obu stron przez ornamentowane w dolnej części kolumny. Na nich spoczywa belkowanie przyozdobione w uskrzydloną głowę aniołka. Powyżej rozpięty jest ząbkowany fryz oraz profilowany gzyms, na którym stoi umieszczona osiowo waza (dodana podczas XIX-wiecznej przebudowy).

1 – obraz "Zmartwychwstanie Pańskie", 2 – kolumna zdobiona ornamentem malowanym, 3 – gzyms, 4 – belkowanie z głową aniołka i ornamentem dzwonkowym, 5 – ząbkowany fryz, 6 – profilowany gzyms, 7 – waza

Obraz z XVI wieku "Zmartwychwstanie Pańskie", fot. B.Mucha

Epitafium Martina von Hof-Schnorbein, w swej XVI-wiecznej kompozycji, mogło być wyposażone w elementy ornamentalne lub heraldyczne (w zwieńczeniu lub pod inskrypcją), uszaki (proste lub rozbudowane poszerzenie obramienia), fryz z herbem von Hof-Schnorbein i herbami krewnych Martina. Jak wskazuje namalowany na epitafium cytat z ewangelii św. Jana: "A jak Mojżesz wywyższył węża na pustyni, tak potrzeba, by wywyższono Syna Człowieczego, aby każdy, kto w Niego wierzy miał życie wieczne" (J 3, 14-15), tematem oryginalnego obrazu głównego, było niewątpliwie tzw. "Wywyższenie węża miedzianego" i ukazana postać klęczącego Martina von Hof-Schnorbein.

Temat obrazu został zaczerpnięty ze Starego Testamentu. Motyw spiżowego węża występuje w Księdze Wyjścia i w Księdze Liczb. Historia opowiada o jednym z licznych momentów zwątpienia Izraelczyków w Boga. Wędrując przez pustynię, zaczęło brakować jedzenia i wody. Lud zaczął narzekać przeciw Mojżeszowi i Bogowi. Wówczas Jahwe zesłał na nich plagę jadowitych węży. Wielu Izraelczyków zmarło a ci co pozostali zrozumieli swój grzech. Poszli więc do Mojżesza i poprosili go by wstawił się za nimi u Boga i zdjął plagę. Mojżesz uczynił to o co go poprosili:

"Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: Sporządź węża i umieść go na wysokim palu; wtedy każdy ukąszony, jeśli tylko spojrzy na niego, zostanie przy życiu". Sporządził więc Mojżesz węża miedzianego i umieścił go na wysokim palu. Każdy kto z wiarą popatrzył na niego a był ukąszony przez ognistego węża pustynnego, został uzdrowiony " (Lb 21:5-9).

Obraz „Mojżesz i miedziany wąż”, autorstwa Antoona van Dycka, olej na płótnie, wym. 205 x 235 cm, Muzeum Narodowe Prado w Madrycie

Nadmienić należy, że epitafium Martina von Hof-Schnorbein z kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, w swej pierwotnej postaci, utrzymane było w typowo protestanckiej formie. Pamiętać bowiem należy, że w 2 połowie XVI wieku, świątynia i parafia w Imbramowicach, zostały przejęte przez miejscowych protestantów, wspieranych przez panów von Reichenbach z Pyszczyna. Ten stan rzeczy utrzymał się aż do końca 1653 roku.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. K. Blažek, Der abgestorbene Adel der Provinz Schlesien, Nürnberg 1887-1894
2. P. Kutzer, Steinkreuze in Schlesien, Schlesien. Ilustrierte Zeitschrift für die Pflege heimatlicher Kultur. Zeitschrift des Kunstgewerbe-Vereins für Breslau und die Provinz Schlesien, Bd. VII, H. 1, 1913
3. T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
4. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
5. P. de Rynck, Jak czytać opowieści biblijne i mitologiczne w sztuce, Kraków 2008
6. A. Dobrzecki, D.Wojtucki, Renesansowe epitafia za zabójstwa w Imbramowicach, Pomniki dawnego prawa, z. 40, 2017, s. 28-41
7. https://www.museodelprado.es/

Opracowanie
Bogdan Mucha