Świątynia słońca z parku krajobrazowego w Zastrużu

W 1810 roku pruski skarb państwa, przejął majątek klasztorny w Zastrużu, po czym sprzedał go osobom prywatnym. Nowe właścicielki majętności, Maria Ruck i jej spadkobierczyni Zofia Flügel-Hasenclever, przebudowały całe założenie pałacowe, tak aby spełniało wymogi letniej rezydencji. W latach 1812-1828 na terenie dawnych łąk i zagajników położonych między pałacem i rzeką Strzegomką, utworzono park krajobrazowy utrzymany w duchu romantycznym. Park ten składał się z kilku części. W pobliżu pałacu znajdowały się partery kwiatowe, ogród francuski oraz plac zabaw wyposażony karuzele i huśtawki, które były napędzane przez wiatrak. Plac wykorzystywany był także jako miejsce zgromadzeń. Od 1820 roku na wyposażeniu parku znajdowało się kilka łodzi oraz gondola, którymi urządzano wycieczki po kanałach i stawach. Istniały 2 wyspy. Większa stworzona w 1816 roku, połączona była z trasą spacerową tzw. Wysokim mostem (Höhe Brücke). Na środku znajdował się budynek, rodzaj ermitażu z 8 kolumnami, obity drewnem i pokryty dachem ze świerkowej kory. Był to tzw. Letni dom (Sommerhaus). Druga, mniejsza wyspa powstała w 1822 roku. Na niej stała rotunda, która była pokryta dachówką ozdobioną we wzór liści akantu. W parku znajdowała się jeszcze jedna budowla – tzw. Świątynia słońca (Tempel der Sonne), która stała mniej więcej w połowie młynówki. Przy niej zaczynał się kanał wodny prowadzący do stawów.

Świątynia słońca (Tempel der Sonne) w parku zastrużańskim oraz wiodący w jej kierunku kanał wodny,
wg T. Ciesielski 1993

Plan parku w Zastrużu z 1835 roku. Strzałką oznaczone miejsce, w którym znajdowała się tzw. Świątynia słońca

Była to budowla w typie tzw. glorietty (fr. Gloriette), czyli samodzielnej budowli ogrodowej lub parkowej, często usytuowanej na wzgórzu. Budowla ta przedstawiała formę małego, otwartego pawilonu z kolumnami, arkadami. Obiekty tego rodzaju, stosowane były od 2 połowy XVIII wieku przy założeniach ogrodów typu francuskiego. Często też, nazywane były "Monopterami". Nazwa ta zaczerpnięta została z języka greckiego (monópteros). Definiowała typ świątyni greckiej lub rzymskiej zbudowany na ogół na planie koła, otoczony kolumnadą i przykryty dachem. Wewnątrz nie budowano celli (łac. Izba – najważniejsze pomieszczenie w świątyni, w którym umieszczano posąg bóstwa). Budowle te rozpowszechniły się szczególnie w rzymskiej architekturze sakralnej. W Grecji, należały do najrzadziej spotykanego rodzaju świątyń. W nowożytnej architekturze barokowej i klasycystycznej, naśladowane były w postaci wspomnianych wcześniej gloriett.

Glorietta (Świątynia słońca) z Zastruża, podzieliła niestety smutny los całego tamtejszego, wspaniałego niegdyś założenia parkowego. Do dziś pozostała po niej jedynie czarno-biała fotografia. W Polsce oraz w Niemczech, zachowane budowle tego rodzaju, wzniesiono na przestrzeni XVIII-XX wieku.

Brzeg (woj. opolskie) – glorietta zwana "Świątynią dumania", wzniesiona w 1910 roku. Znajduje się w parku im. Juliusa Papella, fot. https://brzeg.pl/

Dobrzyca (woj. wielkopolskie) – glorietta wybudowana w 1901 roku. Znajduje się w parku przypałacowym,
fot. Mata.nzani (http://fotoforum.gazeta.pl/)

Jaworze (woj. śląskie) – glorietta wybudowana w 1798 roku. Znajduje się na wzgórzu Gorusza,
fot. Alfred Korzeniowski (http://www.galeria.beskidia.pl/)

Łódź (woj. łódzkie) – glorietta wzniesiona w 1910 roku. Znajduje się w parku im. ks. Józefa Poniatowskiego,
fot. http://wikimapia.org/

Pawłowice (woj. dolnośląskie) – glorietta wybudowana na początku XX wieku. Znajduje się w parku przypałacowym Kornów, fot. https://polska-org.pl/

Rogów Opolski (woj. opolskie) – glorietta z przełomu XIX i XX wieku. Znajduje się w parku zamkowym,
fot. Martin.M (http://www.polskiekrajobrazy.pl/)

Sosnowiec (woj. śląskie) – glorietta zwana Świątynią dumania lub Świątynią Sybilli, wzniesiona w 1901 roku.
Znajduje się parku Dietla, fot. http://podrozekasi.blogspot.com/

Bayreuth (Bawaria) – glorietta zwana Świątynią słońca (Der Sonnentempel) lub "Monopteros",
wzniesiona w 1795 roku. Znajduje się w parku Hofgarten, fot. https://www.markgrafenkultur.de/

Eutin (Szlezwik-Holsztyn) – glorietta/monopteros z 1796 roku. Znajduje się w parku zamkowym,
fot. https://www.der-reporter.de/

Hannover (Dolna Saksonia) – glorietta zwana Świątynią Liebnitza, wzniesiona między 1787 a 1790 r.
Znajduje się w tzw. Georgengarten, fot. https://www.hannover.de/

Kassel (Hesja) – tzw. Pawilon śniadaniowy (Der Frühstückspavillon) wzniesiony przez 1805 lub 1815 r., fot. YPS

Linderhof (Bawaria) – glorietta zwana Świątynią Wenus, wybudowana w 1900 roku.
Znajduje się w parku zamkowym, fot. Jan Oberdorfer

Monachium (Bawaria) – Monopteros zbudowny w 1836 roku. Znajduje się w ogrodzie angielskim, fot. Daniel Coral

Wörlitz (Saksonia-Anhalt) – tzw. Świątynia Westy z 1790 roku. Znajduje się w parku Wörlitz,
fot. https://www.tripendy.com/

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje
1. I. Weibezahn, Geschichte und Funktion des Monopteros. Untersuchungen zu einem Gebäudetyp des Spätbarock und des Klassizismus, Hildesheim 1975
2. W. Szolginia, Architektura, Warszawa 1992
3. T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
4. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
5. https://brzeg.pl/
6. http://doroszewski.pwn.pl/
7. https://commons.wikimedia.org/
8. http://fotoforum.gazeta.pl/
9. http://podrozekasi.blogspot.com/
10. https://polska-org.pl/
11. http://wikimapia.org/
12. https://www.der-reporter.de/
13. http://www.galeria.beskidia.pl/
14. https://www.hannover.de/
15. https://www.markgrafenkultur.de/
16. http://www.polskiekrajobrazy.pl/
17. https://www.tripendy.com/

Opracowanie
Bogdan Mucha