W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz.15: Monety króla pruskiego Fryderyka II

20 października 1740 roku zmarł cesarz Karol VI Habsburg. Władca Austrii, Czech i Węgier, jeszcze za swego życia uważał, że umowy międzynarodowe zapewnią jego córce bezproblemowe objęcie tronów w krajach dziedzicznych monarchii. O niepodzielności tych krajów miał jednak zadecydować oręż. Ziemie Imperium Habsburgów (Austria, Węgry Czechy, Niderlandy Austriackie, Lombardia, Śląsk i in.) były bowiem w spektrum zainteresowania kilku sąsiednich krajów i ich władców. Zwycięsko z tej międzynarodowej batalii, wyszedł król pruski Fryderyk II, którego armia w ciągu dwóch miesięcy między grudniem 1740, a lutym 1741 roku zajęła prowincję śląską. Maszerująca przeciwko Prusakom armia austriacka marszałka Wilhelma Reinharda von Neipperga, została rozbita 10 kwietnia 1741 roku w bitwie pod Małujowicami. Rok później Austriacy ponieśli kolejną klęskę, 10 maja 1742 roku w bitwie pod Chotusicami. Następczyni Karola VI, Maria Teresa Habsburg w obliczu najazdu bawarsko-francuskiego, zmuszona została do zawarcia układu pokojowego z Prusami, który podpisano 11 czerwca 1742 roku we Wrocławiu. Na jego mocy cały Śląsk, wraz z Ziemią Kłodzką przeszedł we władanie Prus. Austrii pozostał jedynie Śląsk Karniowsko-Opawski, południowa część Księstwa Nyskiego oraz Śląsk Cieszyński. Przez następne ponad 170 lat na Śląsku panowali kolejni królowie Prus i cesarze Niemiec.

Fryderyk II Hohenzollern - król Prus w latach 1740-1786

Wraz z pruską administracją na Śląsku, pojawił się także pruski system monetarny. Kilka lat później, w 1750 roku wprowadzona została w Prusach, tzw. stopa mennicza Graumanna (Johann Phillip Graumann 1706-1762 – pruski matematyk, mincerz, ekspert w dziedzinie kursów i monet, doradca finansowy), wg której z jednej grzywny kolońskiej czystego srebra bito 14 talarów. Stopa obejmowała również złote dukaty i friedrichsdory (równe 5 srebrnym talarom), talary Rzeszy, dobre grosze srebrne (równe 1/24 talara), grosze pruskie (równe 1/90 talara). Stopa Graumanna zachowywała stare, odrębne nominały jak tymf, szóstak, trojak, półtorak i szeląg, bite w mennicy w Królewcu, dla ułatwienia obrotów handlowych z Rzecząpospolitą. Wedle skomplikowanego pruskiego systemu monetarnego, w 1764 roku stosowano następujący przelicznik: frydrychsdor = 1 7/8 dukata = 5 talarów = 25 tymfów = 120 dobrych groszy = 300 poltur = 450 krajcarów = 600 greszeli = 1440 fenigów = 1800 denarów. Z kolei katalog śląskich monet Królestwa Prus, wyszczególnia: 1 friedrichsdor = 5 talarów, 1 dukat = 2 ½ talara, 1 talar = 24 grosze, 1 grosz = 12 fenigów (denary, szelągi), 1 krajcar = 4 fenigi, 1 greszel = 3 fenigi.

Przejście Śląska pod władanie Hohenzollernów i włączenie do państwa pruskiego, niosło za sobą zmiany w codziennym życiu mieszkańców okolic Żarowa. W ich sakiewkach pojawiły się nie tylko pruskie monety z wizerunkiem króla Fryderyka II, ale także zobowiązania finansowe. W 1741 roku pruskie władze wojskowe, nałożyły kontrybucję (obowiązkowe świadczenia w naturze lub opłaty nakładane przez państwo zwycięskie na państwo pokonane lub przez władze okupacyjne na ludność kraju okupowanego) na Kalno w wysokości 2143 talarów oraz Wierzbną, z której ściągnięto 943 talary. W roku 1765 pruski fiskus oszacował wartość dóbr – miejscowości dzisiejszej gminy Żarów na kwoty: Bożanów – 5247 talarów, Buków – 8666 talarów, Gołaszyce – 14 015 talarów, Imbramowice Dolne i Środkowe – 29 389 talarów, Imbramowice Górne – 8858 talarów, Kruków – 13 622 talary, Łażany – 28 880 talarów, a z przysiółka Hummel 520 talarów, Marcinowiczki – 7952 talary, Mikoszowa – 12 640 talarów, Mrowiny, Weselina, Wostówka i Bratoniów – 33 278 talarów, Pożarzysko – 13 193 talary, Przyłęgów – 14 760 talarów, Wierzbna – 19 876 talarów, Zastruże – 11 507 talarów, Żarów – 9046 talarów.

Zestawienie przykładowych cen produktów w XVIII wieku

Pruską monetą posługiwano się przy różnego rodzaju transakcjach, opłatach i zapisach. Źródła wspominają o groszach i talarach, na awersie których bez wątpienia widniało popiersie króla Fryderyka II. W 1745 roku kłopoty finansowe Charlotty Sophie von Klimowski, zmusiły ją do zastawienia Górnych Imbramowic na 3 lata. Na ten cel pożyczyła 2000 talarów. W 1753 roku dochód dla klasztoru w Krzeszowie wyniósł z Krukowa 1021 talarów, a z Zastruża 863 talary i 17 srebrnych groszy. W 1756 roku zakonnicy z Krzeszowa uiścili opłatę z Bożanowa w wysokości 340 talarów, natomiast ich zyski z Kalna wniosły do klasztornej kasy sumę 790 talarów i 23 groszy. W tym samym roku Karl Ferdinand baron von Seherr-Toss w swoim testamencie przekazał swojemu synowi, wart 130 000 talarów kompleks majątkowy Pożarzysko-Domanice. W styczniu 1757 roku Beata Abigail von Siegroth, powiększyła obszar majątku łazańskiego o nabyte za 13 000 talarów od właściciela sąsiedniego Ruska Wilhelma Dipranda barona von Richthofen kolonię i obszar leśny „Hummel”. W 1770 roku Johann Adolf von Knobelsdorf odkupił od von Nostitza Mrowiny i Tarnawę za sumę 44 450 talarów. W 1771 roku Karl Ferdinand von Seherr-Thoss, pożyczył pod zastaw Pożarzyska, Żółkiewki i Domanic z Puschmühle 90 000 talarów od Ernsta Sigmunda von Tschirsky z Witoszowa. Wartość majątku oszacowano wtedy na 148 000 talarów, a objął go ostatecznie Heinrich Sigmund von Tschirsky, kapitan armii pruskiej.

Warto też wspomnieć, że w 1817 roku podczas remontu wieży kościoła ewangelickiego w Mrowinach, odnaleziono w guzie wieńczącym hełm wieży monety 6 i 15 groszowe z 1744 roku, które zawierały wizerunek Fryderyka II na awersie i pruskiego orła na rewersie.

Pruskie monety króla Fryderyka II:

1 denar, miedź, waga: 1,15 g, średnica: 17 mm, 1747

1 szyling, srebro, waga: 0,72 g, średnica: 14,5 g, 1753

1 fenig, srebro, waga: 0,6 g, średnica: 14 mm, 1769

3 fenigi, srebro, waga: 0,81 g, średnica: 15,9 mm, 1772

4 fenigi, srebro, waga: 1,04 g, średnica: 18 mm, 1764

1 greszel, srebro, waga: 0,59 g, średnica: 15 mm, 1756

1 greszel, srebro, waga: 0,57 g, średnica: 15 mm, 1769

1 greszel, srebro, waga: 0,5 g, średnica: 15 mm, 1770

1 greszel, srebro, waga: 0,49 g, średnica: 14,5 mm, 1784

2 greszle, srebro, waga: 1,15 g, średnica: 19,1 mm, 1746

2 greszle, srebro, waga: 1,3 g, średnica: 17,5 mm, 1775

1 poltura, srebro, waga: 1,2 g, średnica: 18 mm, 1744

1 krajcar, srebro, waga: 0,9 g, średnica: 15 mm, 1754

1 krajcar, srebro, waga: 0,86 g, średnica: 15,26 mm, 1772

3 krajcary, srebro, waga: 1,80 g, średnica: 19,1 mm, 1743

3 krajcary, srebro, waga: 1,80 g, średnica: 19,1 mm, 1780

6 krajcarów, srebro, waga: 2,8 g, średnica: 23,9 mm, 1743

15 krajcarów, srebro, waga: 6,90 g, średnica: 29,6 mm, 1743

18 krajcarów, srebro, waga: 5,55 g, średnica: 27,5 mm, 1756

3 grosze, srebro, waga: 1,51 g, średnica: 22 mm, 1752

3 grosze, srebro, waga: 1,64 g, średnica: 20 mm, 1766

6 groszy, srebro, waga: 2,77 g, średnica: 23,8 mm, 1753

8 groszy, srebro, waga: 8,46 g, średnica: 30,3 mm, 1755

1/48 talara, srebro, waga: 1,4 g, średnica: 18 mm, 1741

1/48 talara, srebro, waga: 1,4 g, średnica: 18,5 mm, 1773

1/24 talara, srebro, waga: 2,1 g, średnica: 22 mm, 1751

1/24 talara, srebro, waga: 2,22 g, średnica: 19,48 mm, 1782

1/12 talara, srebro, waga: 3,5 g, średnica: 24 mm, 1745

1/12 talara, srebro, waga: 3,7 g, średnica: 23,4 mm, 1752

1/6 talara, srebro, waga: 5,3 g, średnica: 26 mm, 1765

1/4 talara, srebro, waga: 5,4 g, średnica: 27,3 mm, 1764

1/3 talara, srebro, waga: 8,4 g, średnica: 30,3 mm, 1774

1/2 talara, srebro, waga: 11 g, średnica: 33 mm, 1750

1 talar, srebro, waga: 21,92 g, średnica: 38 mm, 1786

1 dukat, złoto, waga: 3,48 g, średnica: ?, 1744

1/2 friedrichsdor, złoto, waga: 3,34 g, średnica: 21 mm, 1750

1 friedrichsdor, złoto, waga: 6,68 g, średnica: 23,5 mm, 1747 i 1770

2 friedrichsdor, złoto, waga: 13,3 g, średnica: ?, 1749

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
2. P. Kalinowski, Śląskei monety Królestwa Prus. Katalog, Kalety 2006
3. https://co.pinterest.com/
4. https://en.numista.com/
5. https://goldco.pl/
6. https://wcn.pl/
7. https://www.coinshome.net/
8. http://www.kirchbrak.de/
9. https://www.kuenker.de/
10. https://www.ma-shops.com/
11. http://www.rhinocoins.com/

Opracowanie
Bogdan Mucha