Zbigniew Banach (1912-1989) – żarowski urzędnik, założyciel koła teatralnego przy DZCH, żołnierz 2. Dywizji Strzelców Pieszych

Jak informują źródła, jesienią 1946 roku w Żarowie działały dwa przyzakładowe amatorskie koła teatralne. W zakładach chemicznych utworzone zostało przez pracowników straży przemysłowej, a jego kierownikiem był Zbigniew Banach, który w później zasiadał w GRN i MRN w Żarowie. W lipcu 1950 roku, został członkiem Prezydium Gminne Rady Narodowej, a od 20 marca 1951 roku był zastępcą przewodniczącego. Następnie w latach 1958-1959 – jako przewodniczący i 1968-1972 – jako zastępca przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej w Żarowie. Wedle informacji zawartych przez Tomasza Ciesielskiego w publikacji "Żarów. Historia miasta i gminy": W latach 1958-1959 spore zamieszanie wywołał najpierw wybór na przewodniczącego prezydium członka SD Z.Banacha, a następnie jego ustąpienie z tego stanowiska. Banach dwukrotnie składał rezygnację, po raz drugi na sesji 21 IV 1959 r. Jako powody swojej decyzji podał bezradność władz miejskich wobec fatalnego stanu infrastruktury mieszkaniowej oraz brak predyspozycji do pracy w administracji. Sprawę rezygnacji Banacha omawiano w maju 1959 r. na posiedzeniu powiatowej komisji międzypartyjnej. Przewodniczący PRN w Świdnicy Kołodziejski poinformował jej uczestników, że bezpośrednim powodem rezygnacji przewodniczącego MRN Żarów była sprawa eksmisji osób, które samowolnie zajęły mieszkanie. Banach odmówił jej zarządzenia i musiał go w tym wyręczyć zastępca M.Santera. Następnie Banach próbował przekazać odpowiedniej komisji prawo podejmowania decyzji w sprawach mieszkaniowych, uzależniając od tego swoje pozostanie w składzie prezydium. Gdy propozycję tą MRN odrzuciła, złożył rezygnację. Kołodziejski ocenił go jako urzędnika „za słabego na Żarów”, jednocześnie dementując pogłoski, że powodem rezygnacji Banacha było nieotrzymanie podwyżki.

Zbigniew Banach (1912-1989)

Wspomnieć trzeba, że Zbigniew Banach był także w latach 1959-1960, prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Żarowie. Krótki, lecz treściwy życiorys tego byłego mieszkańca Żarowa, odnajdujemy w dokumentacji Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, gdzie został załączony do deklaracji członkowskiej (Nr akt 20329/W/70, 15.01.1970 Świdnica). W życiorysie tym możemy przeczytać:

Urodziłem się 28 lipca 1912 roku w Sosnowcu. Syn Antoniego i Małgorzaty z domu Szczerbów. Szkołę Podstawową ukończyłem w roku 1926 w Sosnowcu. Następnie rozpocząłem naukę w szkole średniej której do końca nie ukończyłem. Od 1929 – do 1934 pomagałem matce ponieważ umarł nam ojciec. W roku 1934 powołany zostałem do pełnienia służby wojskowej którą odbyłem w 22 pp w Krakowie. Podczas służby wojskowej ukończyłem szkołę podoficerską. Po wyjściu z wojska rozpocząłem pracę w Hucie "Milowice" w Sosnowcu, w której pracowałem do 25.V.1939 r. W tym czasie powołamy zostaje do wojska do Obrony Narodowej do Warszawy i gdzie też zastała mnie wojna. W czasie Kampanii Wrześniowej pełniłem obowiązki przy ewakuacji ludności i władz administracyjnych. Po Kampanii Wrześniowej, a było to 26 września przeszedłem wraz z oddziałem na Węgry gdzie zostałem internowany i gdzie przebywałem do końca lutego 1940 r. W tym czasie uciekam z obozu i poprzez Jugosławię przedostaje się do Francji, gdzie wstępuje do drugiej dyw pod dow. Gen. Prygar-Ketlinga. Po kampanii francuskiej dostaje się wraz z oddziałem do Szwajcarii gdzie zostaje internowany po raz drugi i gdzie przebywałem do połowy grudnia 1945 r. W tym czasie przyjeżdżam do Polski i od 1 marca 1946 roku podejmuje pracę w Dolnośląskich Zakładach Chemicznych w Żarowie, początkowo jako Komendant Straży Przemysłowej, następnie jako kierownik ekspedycji towarowej a z kolei jako kierownik magazynów. W roku 1947 organizuje teatr amatorski, który daje spektakle w samym Żarowie jak również w okolicznych miejscowościach. Był on naprawdę gorąco oklaskiwany ponieważ po tak długiej okupacji był on nie lada przeżyciem pomimo że artystami byli zwykli pracownicy zakładu. W roku 1947 wybrany zostaje jako członek Rady Gminnej, a następnie jako vice przewodniczący Gminnej Rady Narodowej było to w roku 1950 funkcję tą pełnię przez jedną kadencje, a następnie wracam z powrotem do zakładu gdzie powierzono mi prace w zaopatrzeniu. Pragnę w tym miejscu podkreślić, że funkcję Radnego piastuję do dzisiejszego dnia to jest przez okres 34 lat. W roku 1948 wybrany zostaje jako ławnik Sądu Powiatowego w Świdnicy i funkcję tą sprawuje prze okres dwóch kadencji. W roku 1950 wybrany zostaje do Rady Nadzorczej PSS i członkiem tejże Rady jestem do dzisiejszego dnia. W szeregi ZBoWiD wstępuję w roku 1970 początkowo jako przewodniczący Komisji Rewizyjnej a od roku 1974 wybrany zostaje jako członek Zarządu d/s socjalnych. Również w roku 1974 wybrany zostaje do Samorządu Mieszkańców i w Samorządzie tym pracuję do dnia dzisiejszego.

Pragnę dodać że za działalność społeczną i zawodową uhonorowany jestem Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Zwycięstwa i Wolności, Odznaką Zasłużony Działacz Frontu Jedności Narodowej, Złotą Odznaką Zasłużony dla Dolnego Śląska, Odznaką XV lecia Wyzwolenia Dolnego Śląska oraz 21 Dyplomami.

Zbigniew Banach zmarł 24 października 1989 roku w wieku 77 lat i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Żarowie.

Grób Rozalii i Zbigniewa Banachów na cmentarzu komunalnym w Żarowie

Krótko o 2. Dywizji Strzelców Pieszych, w której służył Zbigniew Banach:

2. Dywizja Strzelców Pieszych (2 DSP), franc. 2e Division d’Infanterie Polonaise (2e DIP) była wielką jednostką piechoty Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w latach 1939-1940 we Francji i w latach 1940-1945 w Szwajcarii. Jej formowanie rozpoczęto 11 listopada 1939 roku. Zalążkiem dywizji był 4. pułk piechoty powstały z wydzielonych pododdziałów pułku szkolnego i 2. pułku piechoty. Rejon formowania dywizji znajdował się w Parthenay, w departamencie Deux-Sèvres. Dowódcą dywizji został pułkownik Bronisław Prugar-Ketling, awansowany do stopnia generała brygady. W końcu maja dywizja została przetransportowana w rejon Colombey-les-Belles, gdzie znalazła się w odwodzie 3. Armii. W pierwszej połowie czerwca dywizja posiadała 15883 żołnierzy. Od 19 maja 1940 dywizja przebywała w strefie przyfrontowej, w odwodzie francuskiej 3 Armii w rejonie Colombey-les-Belles. 8 czerwca dywizja otrzymała rozkaz do działania. Zmieniono jej podporządkowanie i przydzielono do XLV Korpusu Armijnego gen. Daillégo, Miała ona wzmocnić obronę w rejonie Belfortu, miasta-twierdzy zamykającej bramę burgundzką. 18 czerwca dywizja otrzymała rozkaz zorganizowania obrony opartej o wzgórza Clos du Doubs. Celem obrony było systemem samodzielnych punktów oporu zamknąć wszystkie drogi prowadzące do Szwajcarii.

Walki z Niemcami trwały pod Maîche, Saint-Hippolyte , Trévillers. W nocy z 19 na 20 czerwca, w związku z wyczerpaniem się większości amunicji, dywizja otrzymała rozkaz wycofania się do Szwajcarii przez przejścia graniczne: Goumois, Burnevillers, Brémoncourt, Montancy. Początkowo Szwajcarzy, podobnie jak i Francuzi, traktowali 2 DSP jako część francuskiego XLV Korpusu. W związku z tym, że Francja zawarła z Niemcami rozejm, a Polska w dalszym ciągu pozostawała w stanie wojny z tym krajem, w terminie późniejszym (1941) formalnie wyłączono Polaków z armii francuskiej. Od wiosny 1941 władze szwajcarskie zrezygnowały z komasowania internowanych w wielkich obozach. Na terytorium Szwajcarii zorganizowano siedem zgrupowań obozów: Baselland / Aarau z siedzibą w Baden, Graubünden z siedzibą w Chur, Reuss z siedzibą w Küsnacht a/Rigi (kanton Schwyz), Rhone z siedzibą w Aigle, potem w Vevey (kanton Vaud), Seeland z siedzibą w St. Blaise (kanton Neuchâtel), Tessin z siedzibą w Lugano, Thurgau z siedzibą w Wil (kanton St. Gallen). Żołnierze byli w większości kierowani do prac na rzecz gospodarki szwajcarskiej. Początkowo pracowali przy budowie umocnień polowych dla armii szwajcarskiej, a później dróg o znaczeniu wojskowym. Brali też udział w pracach rolnych.

Wizyta brytyjskiej misji wojskowej w 2 Dywizji Strzelców Pieszych - przemawia gen. Bronisław Prugar-Ketling, 1940 r., fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe (National Digital Archives Poland)

Uroczystość w 2. Dywizji Strzelców Pieszych internowanej w Szwajcarii - przegląd wojska. Na pierwszym planie od lewej: gen. Henri Guisan, NN, gen. Bronisław Prugar-Ketling, lata 1940-1944,
fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe (National Digital Archives Poland)

Żołnierze 2. Dywizji Strzelców Pieszych w Szwajcarii, fot. Polenmuseum – Muzeum Polskie Schloss Rapperswil

1 sierpnia 1943 dywizja liczyła 10508 żołnierzy, w tym 534 oficerów, 87 aspirantów, 2473 podoficerów i 7414 szeregowców. Decyzją dowódcy 2 DSP i odpowiednich władz szwajcarskich żołnierze mieli możliwość studiowania na uniwersytecie i na politechnice w Zurychu, na Uniwersytecie Fryburskim, w Wyższej Szkole Handlowej w St. Gallen, a także w otworzonej specjalnie dla Polaków szkole technicznej w Winterthur. Decyzja Naczelnego Wodza z 17 sierpnia 1944 nakazała rozpoczęcie tajnej ewakuacji ze Szwajcarii. Dowódca 2 DSP wysłał do Francji swoich przedstawicieli, którzy zbadali warunki ewakuacji i odtworzenia dywizji. 30 sierpnia w Genewie przeprowadził również rozmowę z przedstawicielem francuskiego „Résistance”. Ewakuacji podlegali ci internowani, którzy zgłosili akces do tajnego i zorganizowanego przerzutu. Po dotarciu do Francji żołnierze polscy byli odbierani przez obsadę odcinka granicznego i kierowani do Centrum Demobilizacyjnego 2 DSP. Tu załatwiano przede wszystkim kwestie finansowe i transport do Wielkiej Brytanii.

W dniu 15 grudnia 1945 roku oficjalnie zakończył się okres internowania polskich żołnierzy z 2. Dywizji Strzelców Pieszych Część z nich powróciła z dowódcą gen Prugarem – Ketlingiem do Polski. Większość nie wróciła do Ojczyzny zniewolonej przez ZSRR. Przeważnie na miejsce emigracji wybierano Anglię, Francję, Australię, Stany Zjednoczone. Około tysiąca Internowanych pozostało w Szwajcarii.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Dokumentacja ZBoWiD, Nr akt 20329/W/70, 15.01.1970 Świdnica
2. A. Vetulani, Poza płomieniami wojny. Internowani w Szwajcarii 1940–1945, Warszawa 1976
3. W. Biegański, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, Warszawa 1990
4. J. Murgrabia, Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Warszawa 1990
5. J. Smoliński, Wojsko Polskie we Francji, Warszawa 1995
6. J. Partyka, Odznaki i oznaki PSZ na Zachodzie 1939-1946, Rzeszów 1997
7. J. Smoliński, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie: 1939-1945, Warszawa 1997
8. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
9. https://polenmuseum.ch/
10. http://um.zarow.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha