Relikty przeszłości z pałacu w Łażanach - wystawa wirtualna

W ramach tegorocznej Nocy Muzeów, pragniemy zaprosić naszych czytelników na wirtualną wystawę przedmiotów, które zostały odnalezione podczas prac polegających na uprzątnięciu wnętrza parteru (zalegająca ziemia/śmieci do poziomu posadzek) w pałacu, który znajduje się w miejscowości Łażany, gm. Żarów (dz. Nr 60/31; obiekt wpisany do rejestru zabytków w dniu 24.11.1956 r. pod numerem A/4410/406). Wspomniane prace, zostały przeprowadzone w 2018 roku zgodnie z decyzją Dolnośląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Wrocławiu (Delegatura w Wałbrzychu) nr 675/2018. Podczas realizacji zadania, odnaleziono szereg przedmiotów, z których największą ilość stanowiły destrukty porcelany. Wybrane relikty przeszłości z łażańskiego pałacu, zostały udostępnione na wystawie w Żarowskiej Izbie Historycznej przez pana Kamila Łukasza Fornala – prezesa zarządu Fundacji Pałacu i Parku Łażany. Wśród zidentyfikowanych przedmiotów są m.in.: symbol Policji Porządkowej (Ordnungspolizei) III Rzeszy z policyjnego czako (nakrycie głowy), guziki liberyjne (rodzaj ubioru, uniformu służby pałacowej) z herbem von Pfeil-Burghauss i koroną hrabiowską (syg. wytwórni B.Pfeiffer, Breslau), fragment tkaniny z herbami von Burghauss w koronie hrabiowskiej, szklany kieliszek z przełomu XVIII/XIX wieku, relikt aluminiowego pojemnika na mydło "Kaloderma F.Wolff & Shon Karlsruhe Baden", mosiężne i żelazne okucia mebli i drzwi, zdobiona porcelanowa zatyczka karafki oraz fragmenty rozbitego dzwonu z lat. 70. XVIII wieku (rok 177[?])

Symbol Policji Porządkowej III Rzeszy (Ordnungspolizei) z nakrycia głowy tzw. czako

Ordnungspolizei (w skrócie OrPo, pol. Policja Porządkowa) to formacja istniejąca w III Rzeszy w latach 1936-1945, podporządkowana bezpośrednio Heinrichowi Himmlerowi, zwierzchnikowi policji w Niemczech (niem. Chef der Deutschen Polizei). Na czele OrPo stał komendant główny (niem. Chef der Ordnungspolizei), zaś centralą OrPo był Główny Urząd Policji Porządkowej (niem. Hauptamt Ordungspolizei). Szefem Ordnungspolizei był do 31 sierpnia 1943 SS-Oberstgruppenführer i Generaloberst policji Kurt Daluege, następnie do 8 maja 1945 SS-Obergruppenführer i generał policji Alfred Wünnenberg. Obok OrPo drugim filarem narodowo-socjalistycznej struktury policyjnej była Policja Bezpieczeństwa (niem. Sicherheitspolizei, Sipo), składająca się z policji kryminalnej (niem. Kriminalpolizei, Kripo) i policji politycznej (niem. Gestapo) wraz ze Służbą Bezpieczeństwa (niem. Sicherheitsdienst, SD). 27 września 1939 z połączonych Sipo i SD utworzono RSHA (pol. Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy). W skład Policji Porządkowej OrPo w III Rzeszy, jak i w Generalnym Gubernatorstwie wchodziła m.in: Schutzpolizei (Schupo, Policja Prewencyjna dosł. Policja Ochronna) w miastach powyżej 5000 mieszkańców i Kasernierte Polizei zwarte skoszarowane jednostki policyjne (bataliony i pułki policyjne por. Pułk Policji Krakau).

 Policyjne czako III Rzesza (lata 1936-1945)

Czako to rodzaj wysokiej czapy wojskowej używanej od końca XVIII wieku do początków XX wieku w oddziałach frontowych, a jako nakrycie głowy reprezentacyjne w niektórych krajach do dziś. Używają czaka także policje wielu państw. Ma płaskie denko i jest zazwyczaj z daszkiem, czasem zwęża się ku górze. Jest zrobione ze skóry i sukna. Na początku swego istnienia miało około 40 cm. wysokości, a ok. roku 1850 uległo skróceniu. Z czaka wywodzi się francuskie kepi. Nazwę czako noszą także czapki górnicze. Nazwa wywodzi się od węgierskiego csako oznaczającego wysoką czapę wojskową. Zdobione były często kitami, kokardami, pomponami (kulistymi i pędzelkowymi), pióropuszami lub tzw. cierlicami (od ang. Hackle, czyli niewysokimi kitami barwionymi kolorem pąsowym nad dole i białym na górze w kształcie szyszki świerkowej bądź owalu). W piechocie Cesarstwa Austriackiego do czaka mocowano także pęk kilku liści dębu. Na wyróżnienie zasługuje czako ''belgijskie'' używane przez brytyjską piechotę w czasie wojen napoleońskich. Charakteryzowały się jedynie wyższym przodem.

Mosiężne guziki tzw. liberyjne z herbem von Pfeil-Burghauss i koroną hrabiowską
(sygnatura wytwórcy B. Pfeiffer Breslau), lata 1889-1945

W Europie barwne liberie paradne, zdobione szykownymi i cennymi guzikami, zaczęły być modne w II połowie XVIII wieku, a w XIX wieku były już stosunkowo popularne. Guziki liberyjne spotykano tylko przy niektórych typach liberii. Wiadomo, że różnego rodzaju liberie były noszone m.in. przez: pacholików, hajduków, pajuków, kozaków, lokai, masztalerzów, forysiów, furmanów. To, która służba nosiła liberie oraz rodzaj przeznaczonych dla niej ubiorów zależał od wielu różnych czynników: zasadności, aktualnej mody, zasobności i upodobań danej rodziny itp. Niektóre dawne ubiory zwane szeroko liberiami można porównać do dzisiejszych ubrań roboczych, ale część z nich była strojna i bogato zdobiona. Można przypuszczać, że szykowne guziki liberyjne zdobiły przede wszystkim barwne liberie paradne, i to jedynie reprezentacyjnej służby dworskiej, które czasami noszone były tylko na wyjątkowe okazje. Guziki liberyjne występowały w kilku podstawowych rodzajach:

- guziki z herbem wraz z różnymi jego elementami, np.: zawołaniem, klejnotem, koroną rangową, tarczą herbową, godłem, orderem, dewizą oraz trzymaczami
- guziki z samym godłem heraldycznym
- guziki z monogramem z koroną lub bez korony rangowej
- guziki z samą koroną rangową

 Herb hrabiowski von Pfeil-Burghauss

Po śmierci Ludwiga von Burghauss doszło w latach 1885-1889 do sporu o spadek między hrabią Pfeil i dwoma hrabiami Reichenbach. W 1889 roku Sąd Rzeszy przyznał majorat łazański Friedrichowi Ludwigowi von Pfeil i Klein Elguth (Ligoty Małej), jako najstarszemu z potencjalnych spadkobierców, gdyż urodzonemu 19 marca 1803 roku synowi Friedricha Ludwiga Sigmunda i Beaty z domu Reichenbach-Goschütz (Goszcza). W 1889 roku nowy właściciel uzyskał od cesarza prawo używania tytułów i herbu wymarłej linii Burghaussów (von Pfeil-Burghauss) oraz dyplom nadający mu majorat łażański w dziedziczne władanie (19.11.1889 r.).

Fragment tkaniny z herbami von Burghauss w koronie hrabiowskiej, przed 1889 r.

Herb hrabiowski von Burghauss

Relikt aluminiowego pudełka na mydło firmy Kaloderma F.Wolff & Sohn Karlsruhe Baden

Zachowane w całości aluminiowe pudełko oraz reklama Kaloderma

Kaloderma F.Wolff & Sohn Karlsruhe Baden to marka kosmetyków, która została utworzona przez biznesmena z Karlsruhe, Friedricha Wolffa (1833–1920). Nazwa firmy wywodziła się od greckich słów kalos (piękny) i derma (skóra). Wytwarzane były perfumy, mydła oraz inne kosmetyki, które zyskały światową sławę i uznanie. Produkcja w Karlsruhe, została przerwana w 1974 roku wraz z wykupem fabryki przez przedsiębiorstwo Hans Schwarzkopf G.m.b.H. Markę Kaloderma ostatecznie nabyła pod koniec 2001 roku firma Berlin Cosmetics GmbH & Co. KG.

Szklany kieliszek z przełomu XVIII/XIX wieku

Porcelanowa ozdobna zatyczka karafki

Mosiężne okucia mebli (szuflady ?) z wejściem na uchwyt i zamek

Żelazne okucie drzwi z wejściem na klamkę i zamek

Fragmenty rozbitego dzwonu z lat 70. XVIII w. (177[?])

====================================================

PRZEDMIOTY O NIEUSTALONEJ FUNKCJI

Fotografie z prac porządkowych oraz wiele innych, obejrzeć można na profilu FB Fundacji Pałacu i Parku w Łażanach

Źródła:
1. H. Buchheim, SS und Polizei im NS-Staat, Staatspolitische Schriftenreihe 13 (Sammlung über Recht des Nationalsozialismus), Studiengesellschaft für Zeitprobleme, Duisdorf bei Bonn 1964
2. Ch. R. Browning, Jürgen Peter Krause: Ganz normale Männer. 3. Aufl., Rowohlt, Hamburg 1999
3. Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001
4. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów, 2006
5. https://www.1944militaria.com/
6. https://www.buttonarium.eu/
7. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha