Historia powstania i konstrukcja Pomnika Pamięci Narodowej w Żarowie

Bardzo bogata i obszerna historia Polski obfituje zarówno w piękne zwycięstwa jaki smutne porażki. Dla upamiętnienia najważniejszych wydarzeń pozostających na kartach historii powstają Miejsca Pamięci Narodowej. Stanowią one szczególny wyraz pamięci o postaciach i wydarzeniach zajmujących ważne miejsce w historii Narodu i Państwa Polskiego. Zgodnie z projektem Ustawy o Miejscach Pamięci Narodowej, przewiduje się, że Miejscem Pamięci Narodowej jest: grób lub cmentarz wojenny, nieruchomość lub obiekt budowlany albo jego pozostałości, upamiętniające postaci lub wydarzenia znaczące dla Narodu i Państwa Polskiego, a w szczególności pomnik, krzyż przydrożny, kapliczka, kopiec; inny obiekt lub przedmiot związany z wydarzeniami lub postaciami znaczącymi dla dziedzictwa Narodu i Państwa Polskiego, a w szczególności tablica pamiątkowa.

W Żarowie Miejscem takim jest Pomnik Pamięci Narodowej, zwany również przez mieszkańców "Pomnikiem Trzech Krzyży". Monument ów posadowiony jest przy ul. Bolesława Chrobrego na działce nr 431/53, między blokiem mieszkalnym Osiedla Piastów (9 a, b, c) a marketem "Dino". Historia powstania tego pomnika sięga roku 1981 i mającej wówczas miejsce uroczystości z okazji 190. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja w 1791 roku. W książce autorstwa dr Tomasza Serwatki pt. "NSZZ Solidarność Ziemi Żarowskiej 1980-1984. Ludzie-Struktury-Działalność" (wyd. Wrocław 2000) przeczytać możemy:

Teczka dokumentacyjna działalności M-GKP (Miejsko-Gminna Komisja Porozumiewawcza) w Żarowie zawiera również sporo informacji na temat patriotyczno-religijnych aktywności związku. W dniu 3 maja zorganizowano uroczystość z okazji 190 rocznicy Konstytucji 1791 roku. Koncelebrowana msza św. została odprawiona przy ołtarzu polowym na boisku Osiedla Piastów. Licznie zgromadzona ludność Żarowa i okolic, przeszła w uroczystym pochodzie z placu przed kościołem – z pocztami sztandarowymi i transparentami – na miejsce odprawienia nabożeństwa. Na czele pochodu-procesji szli ministranci i liczni księża miejscowi oraz przyjezdni, którzy następnie sprawowali koncelebrę. Okolicznościowe przemówienie wygłosił śp. Stefan Mazur. W sierpniu Komisja podjęła budowę Pomnika Pamięci Narodowej. Inicjatorem przedsięwzięcia był Mazur, który wraz z Cz.Świderskim przeprowadził starania o wykonanie tablicy z napisem w strzegomskich Zakładach Kamienia Budowlanego. Napis na tablicy głosi: "Dla upamiętnienia 190 rocznicy Konstytucji 3 Maja oraz pamięci Ofiar Czerwca 56, Marca 68, Grudnia 70, Czerwca 76". Główne fundusze na budowę pomnika zostały zebrane z dochodów, jakie przyniosła zorganizowana przy pomocy Antoniego Stasiowskiego, przewodniczącego komisji zakładowej "Solidarność" w GS, zabawa taneczna. Do stanu wojennego udało się wykonać i zamontować drewniany krzyż oraz tablicę. Jej odsłonięcie nastąpiło 27 września 1981 r. przy ul. Chrobrego na Oś. Piastów. Podczas uroczystej mszy św. o godz.11.00 poświęcono tablicę, a odsłonięcia dokonał przedstawiciel Zarządu Regionu-Oddział Wałbrzych Stanisław Wróbel. O uroczystości powiadomiono prasę związkową – "Solidarność Dolnośląską" i "Niezależne Słowo" – a także Zarządy Regionów Wielkopolska, Mazowsze, Radomia i Wybrzeża. Udział wzięły także – wraz z pocztami sztandarowymi – delegacje ZR Dolny Śląsk, MKZ ze Świdnicy, Świdnickiej Fabryki Wagonów, Świdnickiej Fabryki Urządzeń Przemysłowych, MKK ze Strzegomia, Fabryki Porcelany z Jaworzyny Śl. Oraz "Solidarność" cukrowni Pastuchów. Pieczę nad tablicą i krzyżem sprawował przez wiele lat S. Mazur mieszkający w pobliżu. Już po wprowadzeniu stanu wojennego nadał on Pomnikowi – wraz z Jakubem Wilkiem – ostateczny kształt i formę.

Fotografię z uroczystej mszy św. i odsłonięcia tablicy Pomnika Pamięci Narodowej na Osiedlu Piastów w dniu 27 września 1981 roku, archiwum autora

W formie obecnej Pomnik Pamięci Narodowej w Żarowie składa się z trzech elementów: a) murowana z kostki granitowej podkowa, której końce ramion nadbudowane są cegłą klinkierową i tworzą formę słupków (kapliczek) o szerokości 68 cm z dwuspadowym ceglanym daszkiem, b) posadowiony wewnątrz podkowy betonowy prostopadłościenny cokół o wysokości 136 cm z płaszczyzną frontową nachyloną pod kątem, c) osadzone w koronie podkowy trzy stalowe krzyże (od strony wsch., pn., zach.) o przekroju poprzecznym w kształcie dwóch zetkniętych pionowymi kreskami liter 'T' (dwuetownik) o wymiarach 19 x 9 cm.

Widok ogólny na Pomnik Pamięci Narodowej w Żarowie, fot. B.Mucha

Granitowa podkowa Pomnika Pamięci Narodowej, fot. B.Mucha

Słupek (kapliczka) o szerokości 68 cm z dwuspadowym ceglanym daszkiem zamykającym lewe ramię podkowy (widok od frontu). Wewnątrz wnęka o wymiarach 44 x 53 cm z wizerunkiem Matki Bożej Katyńskiej tulącej nagie zwłoki żołnierza zamordowanego strzałem w tył głowy. Pod wnęką tablica granitowa o wymiarach 40 x 50 cm z napisami:

W 25 ROCZNICĘ
POWSTANIA
NSZZ "SOLIDARNOŚĆ"
ORAZ
PAMIĘCI OFIAR
STANU WOJENNEGO
1981 – 1983

 Słupek (kapliczka) zamykający lewe ramię granitowej podkowy z wizerunkiem Matki Bożej Katyńskiej i granitową tablicą, fot. B.Mucha

Słupek (kapliczka) o szerokości 68 cm z dwuspadowym ceglanym daszkiem zamykającym prawe podkowy (widok od frontu). Wewnątrz wnęka o wymiarach 44 x 53 cm z wizerunkiem dwóch Żołnierzy Wojska Polskiego w nakryciach głowy z orzełkiem w koronie. Pod wnęką tablica granitowa o wymiarach 40 x 50 cm z napisami:

10.04.2010 godz. 8:56
SMOLEŃSK
PAMIĘCI OFIAR
TRAGICZNEJ
KATASTROFY
LOTNICZEJ

 Słupek (kapliczka) zamykający prawe ramię granitowej podkowy z wizerunkiem Żołnierzy Wojska Polskiego i granitową tablicą, fot. B.Mucha

Betonowy cokół o wysokości 136 cm z płaszczyzną frontową nachyloną pod kątem. Na nim u góry orzeł w koronie z rozpostartymi skrzydłami. Do nachylonej pod kątem płaszczyzny cokołu przymocowana metalowa tabliczka z napisem: POMNIK PAMIĘCI NARODOWEJ. W centralnej części płaszczyzny przymocowana granitowa tablica o wymiarach 73 x 122 cm z napisami:

DLA UCZCZENIA OBCHODÓW
190 ROCZNICY KONSTYTUCJI
3 MAJA W ŻAROWIE
I KU CZCI POMORDOWANYCH
OFIAR

- Czerwca 56 /POZNAŃ/
- Marca 68 /WARSZAWA/
- Grudnia 70 /WYBRZEŻE/
- Czerwca 76 /RADOM/

ONI ZGINĘLI ABYŚ TY
MÓGŁ ŻYĆ GODNIE

PAN DA SIŁĘ SWOJEMU LUDOWI
PAN DA
BŁOGOSŁAWIEŃSTWO POKOJU

MIEJSKA KOMISJA
KOORDYNACYJNA
NSZZ SOLIDARNOŚĆ
IX. A.D. 1981.

Betonowy cokół z orłem w koronie, metalową tabliczką i granitową tablicą pamiątkową, fot. B.Mucha

Trzy stalowe Krzyże osadzone w koronie granitowej podkowy i połączone u góry łańcuchami, symbolizują trzy państwa (Prusy, Austria, Rosja) będące zaborcami Rzeczpospolitej Obojga Narodów, które zniewoliły Naród Polski, fot. B.Mucha

Stalowy Krzyż (wschodni) na lewym ramieniu granitowej podkowy zawiera (od góry): wieniec / koronę cierniową z drutu kolczastego, motyw odznaczenia w formie Krzyża "Virtuti Militari" oraz pięć tabliczek metalowych zawierających datę oraz napisy:

1940
KATYŃ
STAROBIELSK
OSTASZKÓW
KOZIELSK

Pod nimi przytwierdzona jest tabliczka zawierająca napis: ZWIĄZEK SYBIRAKÓW, emblemat Związku oraz daty 1928-1988.

Stalowy Krzyż (wschodni) z tabliczkami, fot. B.Mucha

Stalowy Krzyż (północny) na środku granitowej podkowy zawiera (od góry): wieniec / koronę cierniową z drutu kolczastego, Godło Polski oraz tabliczkę metalową z napisami:

PAN DA
SIŁĘ SWEMU
LUDOWI

PAN DA
BŁOGOSŁAWIEŃSTWO
POKOJU

 Stalowy Krzyż (północny) z tabliczkami, fot. B.Mucha

Stalowy Krzyż (zachodni) na prawym ramieniu granitowej podkowy zawiera (od góry): wieniec / koronę cierniową z drutu kolczastego, motyw odznaczenia w formie Krzyża "Virtuti Militari" oraz cztery tabliczki metalowe z napisami oraz daty:

BÓG
HONOR
OJCZYZNA

ŻOŁNIERZOM POLSKIM
POLEGŁYM
PODCZAS I i II WOJNY
ŚWIATOWEJ

1914
1918

1939
1945

Stalowy Krzyż (zachodni), fot. B.Mucha

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła:
1. T.Serwatka, NSZZ Solidarność Ziemi Żarowskiej 1980-1984. Ludzie-Struktury-Działalność, Wrocław 2000
2. Archiwum autora

Opracował
Bogdan Mucha