Najemnicy spod Żarowa w służbie Zakonu Krzyżackiego

W bitwie pod Grunwaldem Zakon Krzyżacki wystawił 51 chorągwi (w tym dwie wielkiego mistrza), wśród których znajdowali się również goście zakonu z Anglii, Francji, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Śląska, Pomorza, Czech, Moraw, Węgier oraz Inflant. Udział w bitwie po stronie zakonnej wzięli m.in. Fryderyk von Wallenrode, Konrad Lichtenstein, Thomas von Morheim, Wilhelm von Helfenstein, Heinrich von Schwelborn, Godfryd von Hatzlfeld, Burchard Wobeke, Arnold von Baden, Arnold Stapil, Markward von Salzbach i Werner Tettingen. Według niektórych badaczy samych braci-rycerzy krzyżackich było pod Grunwaldem tylko około 250, resztę stanowili goście i zaciężni. Według najnowszych badań, po stronie krzyżackiej walczyli również Słowianie (z Prus, Pomorza oraz Śląska m.in. książę oleśnicki Konrad VII Biały), a także Prusowie i Litwini zamieszkali na terenie Prus Zakonnych.

Książę oleśnicki Konrad VII Biały (ur. ok. 1390 roku) z dynastii Piastów, był synem księcia oleśnickiego i kozielskiego Konrada III Starego. W młodości przebywał na dworze królewskim w Krakowie, gdzie był paziem drugiej żony króla polskiego Władysława II Jagiełły, Anny Cylejskiej. Jego ojciec Konrad III z swym najstarszym bratem Konradem IV (późniejszym biskupem wrocławskim), prowadzili mediacje pomiędzy zakonem krzyżackim a Polską. Udało się im nawet doprowadzić do rozejmu pomiędzy obiema potęgami do czerwca 1410 roku. Przed 1409 rokiem, Konrad VII został wysłany do Malborka, gdzie pobierał naukę rzemiosła rycerskiego. W momencie wybuchu wojny przebywał na terenie państwa zakonnego w Prusach. Jego ojciec już wcześniej odradzał mu udział w wojnie po stronie zakonnej, do której sposobiły się wrogie państwa, lecz w chwili jej wybuchu Konrad VII miał odpowiedzieć swemu ojcu, „że honor nie pozwala mu opuścić wielkiego mistrza skoro wojna zastała go w Malborku”. Według różnych źródeł Konrad VII miał 19-20 lat, kiedy stanął pod Grunwaldem na czele chorągwi czwartej, składającej się z najemnych Ślązaków. Chorągiew Śląska, której znakiem był czarny orzeł na żółtym polu, należała do jednych z największych, jeśli nie była największą spośród krzyżackich chorągwi zaciężnych. Konrad jako jedyny z książąt śląskich brał osobiście udział w walce na czele swoich wojsk pod Grunwaldem, gdzie dostał się do niewoli.

Chorągiew Konrada VII Białego, księcia oleśnickiego, zdobyta w bitwie pod Grunwaldem, według malunku z 1448 roku Banderii Prutenorum

Jan Długosz w dziele „Banderia Prutenorum”, tak oto zapisał o Konradzie VII: „4. Chorągiew Konrada Białego, księcia oleśnickiego ze Śląska, którą osobiście prowadził sam książę Konrad z ludzi własnych; pod nią służyli rycerze jego właśni z księstwa wrocławskiego i Śląska. I sam książę Konrad został pojmany i pozbawiony zarówno chorągwi, jak całej swej fortuny, ale wypuszczony został na wolność z łaskawości Władysława króla polskiego. Trzeba zaś wiedzieć, że ze wszystkich książąt śląskich czy też polskich nikt prócz tego Konrada oleśnickiego i Kazimierza, księcia słupskiego, czyli szczecińskiego, nie poszedł na stronę mistrza i Zakonu krzyżackiego z wieczną ich hańbą i wstydem, iż własną mowę i własną ojczyznę, wspierając wrogów chcieli rozszarpać i zniszczyć. Obu jednak oraz ich pojmanym rycerzom król Władysław przebaczył.”. Po darowaniu wolności przez króla Władysława II, książę Konrad VII, wsparł zbrojnie Królestwo Polskie w 1414 roku w czasie tzw. „wojny głodowej” z Zakonem, a w latach 1416-1450 władał księstwem kozielskim, bytomskim, Rudną, Ścinawą i Wołowem.

Na zachowanej liście zaciągowej rycerstwa śląskiego (tzw. „Złota księga” z Królewca) biorącego udział w kampanii 1409-1411 po stronie Zakonu wymienionych zostało 129 rodów rycerskich, reprezentowanych przez 249 osób, w tym m.in. rycerze Unruch, Biberstein, von Baruth, Albrecht von Kolditz, Lebno(Wczele), Kizinek, Glaubicz, Drogosław, Brochwicz II, Wieże, Przerowa, Kotficz, Napiwon, Kornic, Kietlicz.

von Zettritz

Wśród wielu nazwisk i herbów rodowych odnaleźć można niejakiego Hermanna von Zettritz (Czeteryz, Czeteres), który w 1432 roku figuruje w dokumentach księstwa świdnicko-jaworskiego jako właściciel majętności w Mrowinach. Rycerz ten prawdopodobnie walczył pod Grunwaldem i na pewno brał udział w obronie Malborka. Sława i doświadczenie wojenne sprawiły, że w latach 20-30-tych XV wieku jako urzędnik wojskowy w księstwie świdnickim zwalczał bandy rycerzy-rabusiów, a także walczył przeciw husytom. Obok Hermanna von Zettritz, w „Złotej księdze” figurują także inni przedstawiciele tego rodu, m.in. Heynrich i Jurge, którzy byli bliższymi bądź dalszymi krewnymi Hermanna von Zettritz z Mrowin.

von Hundt

von Nymptsch

W szeregach chorągwi śląskiej w służbie Zakonu w latach 1409-1410 udział wzięli rycerze von Hundt. Ród ten w okresie od ok. 1370 do 1658 roku był właścicielem części Imbramowic. Być może wymienionego z imienia Nickela von Hund można utożsamiać z Nikolasem (Nickelem) von Hundt, który wraz z czterema braćmi w latach 1407-1419 był właścicielem jednego z folwarku w Imbramowicach. Po stronie Zakonu Krzyżackiego walczył także Konrad von Nymptsch (Nimptsch). Urodzony w Szczepanowie koło Świdnicy. Rycerz w służbie Zygmunta Luksemburczyka, po bitwie grunwaldzkiej brał udział w obronie Malborka. Zmarł w 1446 roku i został pochowany w kościele Franciszkanów w Świdnicy. W 1417 roku uzyskał od rodziny von Hundt prawo do pobierania czynszów z części Imbramowic.

Wśród wielu rycerzy, którzy odbyli kampanię lat 1409-1411 w szeregach chorągwi księcia Konrada VII Białego, znaleźli się również przedstawiciele rodów rycerskich i szlacheckich, które w późniejszym okresie były ściśle związane z okolicami Żarowa. Wymienić tu należy nazwiska: von Adelsbach, von Falkenhayn, von Gellhorn, von Hochberg, von Haugwitz, von Landskron, von Kalckreuth, von Motschelnitz.

von Adelsbach

W latach 1557-ok.1605 właściciele Mrowin

von Falkenhayn

Na początku XVIII wieku właścicielem Przyłęgowa był Heinrich von Falckenhayn

von Gellhorn

W 2 połowie XVI wieku właścicielem majętności w Imbramowicach był Kaspar von Gellhorn. Koniec XVI wieku właścicielem Łażan był czasowo Hans von Gellhorn. Do 1753 roku właścicielem tzw. łąki krukowskiej był Karl Brachen von Gellhorn. Przed 1765 r. właścicielem Marcinowiczek był Sylwius von Gellhorn. W latach 1765-1780 właścicielem Siedlimowic był Karl Joachim von Gellhorn.

von Hochberg

Od ok. 1550 do ok. 1605 roku właścicielami Kalna – Wostówki. W latach 1724-1727 właścicielem Gołaszyc był Hans Heinrich IV von Hochberg. W latach 1724-1733 właścicielem Imbramowic był Hans Heinrich IV von Hochberg. Od lat 30-40-tych XIX wieku do 1901 roku właściciele Marcinowiczek.

von Haugwicz (Haugwitz)

W latach 1307-1318 właścicielem gruntu w osadzie Lapide wchłoniętej przez Wierzbną był Kilian von Haugwitz. W latach ok. 1714-1737 właścicielami Marcinowiczek byli bracia Heinrich Adolf i Heinrich Moritz von Haugwitz.

von Landskron (Landescron)

W latach ok. 1725-1733 właścicielem Mikoszowej był Christoph Sigmund von Landescron.

von Kalckreuth (Kalkreuth, Kalkrejter, Kalkrut)

Ok. 1458 roku właścicielem Bożanowa był Hans von Kalckreuth. W latach 1546-ok.1650 właścicielami całości lub części Mikoszowej.

von Moczelnicz (Motschelnitz)

W latach ok.1611-1653 właścicielami Mrowin, Kalna – Wostówki i dwóch gospodarstw w Pożarzysku byli Friedrich sen. i Friedrich jun. von Motschelnitz.. W latach 1611-1685 właściciele Gołaszyc.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła:
1. J. Długosz. Banderia Prutenorum oder die Fahnen des deutschen Ordens und seiner Verbundeten, welche in Schlachten und Gefechten des 15 Jhr. eine Beute der Polen wurden, wyd. F.A. Vossberg Märkische Forschungen, t. 4, 1850
2. S. M. Kuczyński, Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, Warszawa 1960
3. S. M. Kuczyński, Spór o Grunwald, Warszawa 1972
4. M. Biskup, G. Labuda, Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 1986
5. S. M. Kuczyński, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, Warszawa 1987
5. M. Biskup, Grunwaldzka bitwa, Warszawa 1990
6. A. Nadolski, Grunwald. Problemy wybrane, Olsztyn 1990
7. P. Rabiej, Konrad VII Biały [w:] K. Ożóg, S. Szczur (red.), Piastowie. Leksykon biograficzny, Kraków 1999
8. A. Nadolski, Grunwald 1410, Warszawa 2003
9. T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
10. K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007
11. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha