Głazy narzutowe - twór przyrody sprzed kilkuset tysięcy lat

Nieodłącznym elementem polskiego krajobrazu są tzw. głazy narzutowe, zwane też eratykami lub narzutniakami. Twory te są fragmentem litej skały (o średnicy większej niż 20 cm), które zostały przyniesione przez lądolód, czyli znacznej grubości pokrywę lodową wielokrotnie wkraczającą na obszar dzisiejszej Polski. Dawniej z głazami narzutowymi związane były różne legendy i podania ludowe. Mówiono, że wielkie kamienie zostały porzucone przez diabelskie moce lub zaklęto w nie rycerzy, księżniczki i inne baśniowe postacie. Dziś wiemy, że przemieszczający się lądolód pozostawiał obok glin, piasków i żwirów, morenowe głazowiska i pojedyncze głazy, niekiedy wielkich rozmiarów. Te ostatnie są różnie zachowanym, wyselekcjonowanym materiałem skalnym o dużej wytrzymałości i odporności na działanie czynników klimatycznych. Głazy narzutowe zbudowane są przeważnie z granitów, amfibolitów, gnejsów, migmatytów, porfirów, kwarcytów. Stanowią pozostałość po trzech dużych zlodowaceniach (okres, w czasie którego znaczne obszary Ziemi pokryte są lądolodem): zlodowacenie południowo-wschodniopolskie, zw. też podlaskim (1200 – 950 000 lat temu), zlodowacenie południowopolskie (730 000 – 430 000 lat temu), zlodowacenie środkowopolskie (300 000 – 170 000 lat temu), zlodowacenie północnopolskie (115 000 – 11700 lat temu).

Głazy narzutowe znajdują obecnie zastosowanie w budownictwie jako kamień łamany i kruszywo, surowiec do wyrobu kostki i krawężników drogowych, brukowania ulic oraz wznoszenia fundamentów, a nawet całych budowli. Ponad 1000 głazów narzutowych ma status chronionego prawem pomnika przyrody nieożywionej (twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych). Najwięcej tego rodzaju pomników przyrody znajduje się na terenie województwa mazowieckiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. W województwie dolnośląskim mamy 38 pomnikowych głazów. Największymi są: głaz narzutowy – różowy granit "Rozbójników" w miejscowości Bożejowice, gm. Bolesławiec (wymiary – obwód 550 cm, wysokość 120 cm) oraz głaz narzutowy – różowy granit "Pocztylion" (wymiary – obwód 540 cm, wysokość 90 cm). Z kolei największy polski głaz narzutowy to tzw. Trygław w Tychowie (woj. zachodniopomorskie). Jest to gnejs o obwodzie około 50 m i masie ok. 2000 t.

Głaz narzutowy "Trygław" w Tychowie,
fot. Państwowy Instytut Geologiczny / Państwowy Instytut Badawczy (źródło)

Głazy narzutowe (eratyki) znajdują się także na obszarze gminy Żarów. Wymienić możemy tutaj m.in. głaz spoczywający przy tzw. cesarskim konnym trakcie Imbramowice – Tarnawa (po lewej stronie drogi w parku za środkowym folwarkiem w Imbramowicach). Jest to głaz o obwodzie własnym ok. 425 cm, stanowiącym pozostałość po zlodowaceniu południowopolskim sprzed 730-430 000 lat. Dwa inne głazy narzutowe zobaczyć można na obrzeżu starego wyrobiska w pobliżu Siedlimowic (po prawej stronie drogi z Siedlimowic w kierunku skrzyżowania Domanice-Siedlimowice-Imbramowice). Z pewnością na obszarze gminy Żarów znajduje się o wiele więcej podobnych narzutniaków. Zachęcamy do ich fotografowania i opisywania.

Głaz narzutowy w pobliżu Imbramowic, fot. B. Mucha

Głazy narzutowe w pobliżu Siedlimowic, fot. B. Mucha

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. J. Staszewski, Historia nauki o Ziemi w zarysie, Warszawa 1966
2. D. Czernicka-Chodakowska, Zabytkowe głazy narzutowe na obszarze Polski, cz. I-III, Warszawa 1977-1983
3. W. Ryka, A. Maliszewska, Słownik petrograficzny, Warszawa 1982
4. W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski, Słownik geologii dynamicznej, Warszawa 1985
5. L. Lindner, Nowe spojrzenie na liczbę, wiek i zasięgi zlodowaceń środkowopolskich w południowej części środkowowschodniej Polski, Przegląd Geologiczny”, 53 (2), s. 145–150, 2005
6. A. Ber, L. Lindner, L. Marks, Propozycja podziału stratygraficznego czwartorzędu Polski, Przegląd Geologiczny, 55 (2), s. 115–118, 2007
8. http://bip.wroclaw.rdos.gov.pl/
9. https://www.facebook.com/pigpib/posts/1239604789580652
10. https://www.google.com/maps/

Opracowanie
Bogdan Mucha