Prehistoryczne znalezisko w pobliżu Łażan

Pod pojęciem epoki brązu, rozumiana jest epoka prehistorii, która nastąpiła po epoce kamienia, a poprzedzała epokę żelaza. Jej ramy czasowe są zróżnicowane od terenu, na którym występowała. W Egipcie i na Bliskim Wschodzie (Dżemdet Nasr), za początek epoki brązu przyjmuje się umownie rok 3400 p.n.e., w Europie Południowej 2800 p.n.e., na terenach dzisiejszych wschodnich Niemiec i zachodniej Polski 2200 p.n.e. Koniec epoki brązu przypada na lata 1000–700 p.n.e. Sama nazwa "epoka brązu" pochodzi od używanych wówczas powszechnie narzędzi z nowego surowca, którym był brązu, a więc stop miedzi z cyną o stosunku 9:1. Z tego surowca odlewano m.in. różnego rodzaju narzędzia: siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby oraz broń: miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy. Epoka brązu poza nowym surowcem, przyniosła także zmiany w relacjach społecznych, wymianie handlowej, a także w wierzeniach, których odzwierciedleniem był stosowany wówczas obrządek pogrzebowy. Pod tym pojęciem, kryje się rzecz jasna zespół praktyk związanych z chowaniem zmarłych. W zależności od zwyczajów panujących w poszczególnych społecznościach epoki brązu, stosowano obrządek szkieletowy lub ciałopalny. Wśród grobów szkieletowych występowały groby płaskie i pod nasypami kurhanowymi. Spotykane były również pochówki w obstawach kamiennych. W obrządku ciałopalnym szczątki zmarłego i resztki stosu, na którym zwłoki zostały spalone, składano do popielnic lub bezpośrednio do jamy grobowej albo też rozpraszano na powierzchni cmentarza. W grobach umieszczano zazwyczaj wyposażenie dla zmarłego w postaci darów grobowych.

W 2 połowie XIX wieku niemiecki patolog, antropolog i prehistoryk Rudolf Virchow, po raz pierwszy wprowadził termin "kultura łużycka", dla określenia zjawisk występujących na obszarach Łużyc, gdzie na przełomie epoki brązu i wczesnej epoki żelaza pojawiły się cmentarzyska składające się z grobów popielnicowych. Stopniowo jednak rozszerzano zasięg występowania tej kultury na nowe ziemie, wpierw do Saksonii, Wielkopolski i Śląska, a także na tereny Czech i Moraw. Nazwa zapoczątkowana w XIX wieku, dzisiaj definiuje kulturę archeologiczną środkowej i młodszej epoki brązu oraz wczesnej epoki żelaza, która występowała głównie na ziemiach Polski (z wyjątkiem północno-wschodnich rubieży) oraz przyległych do nich obszarów: północno-zachodnia i środkowa Słowacja, północne i środkowe Morawy, północna i północno-wschodnia część Czech, Saksonia, Łużyce, wschodnia Turyngia i wschodnia Brandenburgia. Na wschodzie sięgnęła aż do zachodniej części Wołynia. Kultura łużycka należała do tzw. kręgu kultur pól popielnicowych, do którego kwalifikuje ją między innymi forma pochówku ciałopalnego w popielnicach zakopywanych w ziemi. Początki istnienia kultury łużyckiej sięgają fazy C epoki brązu (ok. 1350-1300 p.n.e.). Jakościowo powstała na bazie elementów etnicznych i kulturowych przejętych od ludności kultury trzcinieckiej oraz przedłużyckiej. Jak się przyjmuje na podstawie znalezisk, trwała do ok. 550-400 p.n.e., czyli do końca okresu halsztackiego (wczesna Epoka Żelaza).

Kultura łużycka charakteryzuje się ciałopalnym obrządkiem pogrzebowym, czyli składaniem do ziemi skremowanych zwłok ludzkich. Zmarłych chowano w płaskich grobach, na wielkich, kilkupokoleniowych cmentarzyskach. Najczęściej spalone i zebrane ze stosu szczątki umieszczano w tzw. popielnicach (urnach) i wkładano je do jamy grobowej wraz z przystawkami – naczyniami, w których ofiarowywano zmarłemu pokarm i napoje. W grobach często składano także różnego rodzaju brązową biżuterię, gł. zapinki, szpile, bransolety.

Przykład popielnicowego pochówku kultury łużyckiej. Urna ze szczątkami zmarłego i przystawki, fot. Muzeum Ceramiki w Bolesławcu (źródło)

O XIX wiecznych znaleziskach urn oraz przystawek grobowych kultury łużyckiej, dokonanych w pobliżu Łażan, przeczytać możemy w czasopiśmie pt. Świat katolicki. Kronika ilustrowana z życia kościelnego. Dodatek tygodniowy Posłańca Niedzielnego dla diecezji wrocławskiej (nr 6, rocznik 6 z dnia 8 lutego 1931 r.). Jak bowiem donosi F. Smieskol – nauczyciel z Łażan: Laasan (Lasy) w powiecie strzygłowskim, jest niewątpliwie starem słowiańskiem siedliskiem. Po pierwszy raz wzmiankowane jest w dokumentach z r. 1277. W r. 1865 i 66 wygrzebano na polu obywatela Wilhelma Blümel kilka urnów, łzawniczek i inne sprzęty, które sięganie historji tego siedliska daleko w pogańskie czasy udowadniają.

Wzmianka o odkryciu prehistorycznych przedmiotów w pobliżu Łażan, Świat katolicki, nr 6, rocznik 6 z dnia 8 lutego 1931 r. (źródło)

Dziś wiadomo, że w osady kultury łużyckiej funkcjonowały w okresie epoki brązu w pobliżu Łażan (2 osady) oraz Mikoszowej (1 osada). Zmarli byli chowani na płaskich ciałopalnych cmentarzyskach, które zostały posadowione w odległości ok. 1,1 km od Łażan i 860 m od Mikoszowej (w linii prostej). Ich datowanie przypada na IV-V okres epoki brązu (1100-800 r. p.n.e.) i okres halsztacki (800-400 r. p.n.e.). Zapewne z obszaru tych właśnie ciałopalnych cmentarzysk, pochodziły znaleziska grobowe, o których wspominał łażański nauczyciel. Fakt odnalezienia zabytków, znany był mu po 65 latach od chwili dokonania odkrycia. Interesujące znalezisko zostało najpewniej zgłoszone i opisane przez pracowników ówczesnego Królewskiego Muzeum Sztuki i Starożytności we Wrocławiu (Königliches Museum für Kunst und Altertümer).

Ciałopalne cmentarzysko kultury łużyckiej z epoki brązu (stanowisko Mikoszowa 1), wg https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Świat katolicki. Kronika ilustrowana z życia kościelnego. Dodatek tygodniowy Posłańca Niedzielnego dla diecezji wrocławskiej (nr 6, rocznik 6 z dnia 8 lutego 1931 r.)
2. M. Gedl, Kultura łużycka, Kraków 1975
3. M. Gedl, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, cz. III: Epoka brązu i wczesna epoka żelaza w Europie, Kraków 1985
4. Pradzieje Ziem Polskich, (red.)J. Kmiecińskiego, t. I, cz. 2, Warszawa-Łódź 1988
5. A. Mierzwiński, Przemiany osadnicze społeczności kultury łużyckiej na Śląsku, Wrocław, 1994
6. P. Kaczanowski, Epoka brązu – pomiędzy centrami cywilizacyjnymi Bałkanów i Alp a Skandynawią [w:] Wielka Historia Polski, t. 1, Kraków 2003
7. Paulina Kowalczyk-Matys, Obrządek pogrzebowy w grupie górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej jako materialny obraz kultury duchowej i przemian społecznych, Młoda Muzeologia t. II, 2017
8. https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/
9. https://muzeum.boleslawiec.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha