Żołnierze 48. pułku piechoty Armii Krajowej z gminy Żarów

Łukowiec Wiszniowski i Łukowiec Żurowski, to dwie wsie położone w powiecie rohatynskim na styku trzech kresowych przedwojennych województw: stanisławowskiego, lwowskiego i tarnopolskiego. Podczas II wojny światowej obie wsie liczące razem około 3000 mieszkańców zorganizowały wspólnie Samoobronę, która obejmowała 40 placówek wartowniczych: 18 na Łukowcu Wiszniowskim, 22 na Łukowcu Żurowskim. W każdej placówce przez ponad dwa lata czuwało w nocy od 8 do 12 ludzi (łącznie ok. 400 osób każdej nocy). Z czasem Samoobrona została podporządkowana Armii Krajowej – Inspektoratowi stryjskiemu AK, którego dowódcą był kapitan Zdzisław Pacak-Kuźmirski, później pułkownik. Z jego inicjatywy do Łukowców ściągnięto kilkudziesięciu dobrze uzbrojonych żołnierzy Armii Krajowej (gł. ze Stryja i Lwowa) i zorganizowano bazę partyzancką „Topór”. W jej skład wchodziły cztery bataliony, oddział osłonowy, oddział zwiadowców konnych, kwatermistrzostwo, oddział żandarmerii, sąd polowy i kapelan pułku.

W strukturze Armii Krajowej "Baza Topór” i okoliczne oddziały samoobrony otrzymały numer 48. pułku piechoty AK. Był to jeden z trzech pułków, które wchodziły w skład 11. Dywizji Karpackiej, obejmującej obszar województwa stanisławowskiego. Dowódcą "Bazy Topór" był podpułkownik Edward Polak pseud. „August”.  W bazie Topór działał również specjalny oddział Kedywu pod dowództwem Cichociemnego kapitana Michała Wilczewskiego pseud. „Uszka”. Zasięg terytorialny „Bazy Topór” obejmował kilka miasteczek m.in.: Żurawno, Brzozowce, Chodorów i Bukaczowce oraz kilkanaście wsi m.in.: Młyniska, Nowosielce, Kozary, Hrehorów, Karolówka, Hranki-Kuty, Nowoszyny, Wiszniów, Żurów, Berestawy, Kremerowka, Krasna Góra i inne. W okresie mordów UPA na ludności polskiej, Łukowiec przyjmował uciekinierów, których ogólną liczbę szacuje się na około 3000 osób. Wszyscy Polacy ze spalonych wsi byli zakwaterowywani w gospodarstwach na Łukowcu Wiszniowskim i Łukowcu Żurowskim.

Podpułkownik Edward Polak (pseud. "August"). Komendant Bazy "Topór" 

W 1945 roku po pierwszych aresztowaniach żołnierzy AK i wywózkach na Syberię łukowianie zaczęli opuszczać Kresy. W sumie zorganizowanych zostało 8 lub 9 pełnych i 5 częściowych (wraz z innymi mieszkańcami) transportów na tzw. Ziemie Odzyskane. Wszystkie wyjechały ze stacji kolejowej Chodorów. Tylko niewielka liczba osób odjeżdżała ze stacji Kochawina. Miejscem docelowym dwóch dużych transportów był Lubin, Chocianów oraz wsie Brunów (ok. 70 rodzin), Szklary Dolne (ponad 20 rodzin), Pogorzeliska (ponad 20 rodzin), Górzyca (7 rodzin) oraz Parchów (pow. Polkowice). Jeden z transportów dotarł do wsi Stary Dwór, Wały Śląskie (ponad 50 rodzin) oraz Jodłowice. Ludność z kolejnych 4 lub 5 transportów osiedliło się we wsiach Lipnica, Słup, Jenkowice, Zabłoto, Mieczków, Osiek i Wichrów (pow. Środa Śląska). W miejscowościach Kulin, Domaszków, Grodzianów, Lasowice, Kostomłoty stanowili mniejszość. Po kilka lub kilkanaście rodzin osiedliło się m.in w Lubiążu, Środzie Śląskiej, Malczycach, Żarowie, Rzeczycy, Świdnicy, Łażanach, Krukowie, Kamiennej Górze w okolicach Zgorzelca oraz w miejscowościach dawnego województwa zielonogórskiego. Jeden z grasportów dotarł na Pomorze Zachodnie w okolice Nowogardu i Goleniowa oraz do miejscowości Wyszomierz, Godowo, Maszewo, Olchowo, Długołęka Wojtaszyce.

Po zakończeniu II wojny światowej w miejscowości Łażany, gm. Żarów osiedliło się trzech byłych partyzantów 48. pułku piechoty Armii Krajowej: Aleksander Dąbal (pseud. "Dubik"), Jan Jasiński (pseud. "Janak"), Józef Ożga (pseud. "Picio"). Z kolei w Bukowie zamieszkał Franciszek Sudoł (pseud. "Lufa") – były partyzant 48 p.p. z "Bazy Topór".

Jan Jasiński, pseud. Janak 1920-1979 Łażany

"Do marca 1943 roku mieszkałem i pracowałem na własnym gospodarstwie rolnym w miejscowości Nowoszyny, pow. Rohatyn. Od marca 1943 do 27 lipca 1944 roku byłem żołnierzem 48 Pułku Piechoty AK z przydziałem do placówki nr 11. Pełniłem służbę wartowniczą na tzw. placówce "Komorówki", która była położona najbliżej terenów penetrowanych przez Ukraińską Powstańczą Armię. Brałem udział w bitwie, wytropieniu i rozbiciu sotni UPA, która napadła na leśniczówkę Pudały w Nowoszynach. Konwojowałem transporty żywności z terenów opuszczonych przez uciekającą ludność. W sierpniu 1944 roku służyłem w batalionie prowadzącym akcję przeciwko UPA i zostałem ranny w nogę".

Józef Ożga, pseud. "Picio" 1929-2009 Łażany

"W czasie okupacji do stycznia 1944 roku mieszkałem z rodzicami. W styczniu 1944 roku wstąpiłem ochotniczo do partyzantki polskiej 48 p.p. Armii Krajowej w Karpackiej Dywizji – Inspektorat Stryj, Okręg Stanisławów. Wchodziłem w skład placówki AK pod dowództwem kaprala Andrzeja Barana, drużyna młodzieżowa pod dowództwem kaprala Jana Kochmana. Pełniąc służbę jako młody ochotnik wykonywałem wszelkie polecenia swego dowództwa, pełniłem wartę ochronną na swej placówce partyzanckiej. Byłem stałym łącznikiem między innymi placówkami. Zaopatrywałem partyzantów polskich w lekarstwa zdobywane w aptece w Żurowie, jak również przemycałem na bazę zdobyczną broń i amunicję, przekazywaną przez miejscową ludność polską dla AK. Na rozkaz naszego dowództwa zbierałem wszelkiego rodzaju żywność i dostarczałem furmanką nocami do bazy partyzanckiej. Jako uzbrojony ochraniałem miejscową ludność przed bandami ukraińskiej UPA, brałem udział z innymi partyzantami w zwiadzie o miejscu postoju i lokalizacji wojski niemieckich i ruchach band UPA. W naszym domu ukrywano przed Niemcami ściganych Żydów, do chwili wkroczenia Armii Radzieckiej. Ze służby w Armii Krajowej zostałem zwolniony w chwili wkroczenia do naszej miejscowości wojsk Armii Radzieckiej w miesiącu lipcu 1944 roku. W marcu 1946 roku wraz z rodzicami wyjechałem na Ziemie Odzyskane i osiedliłem się na stałe w miejscowości Łażany, gmina Żarów, woj. wałbrzyskie. Przez cały czas pracowałem w gospodarstwie rolnym rodziców, a po ich śmierci prowadziłem gospodarstwo samodzielnie".

Aleksander Dąbal, pseud. Dubik 1910-1996 Łażany

"Od 1943 roku należałem do polskiej partyzantki zorganizowanej w 48 pułku piechoty Armii Krajowej w składzie 11 Dywizji Karpackiej. Pełniłem służbę m.in. razem z Józefem Ożgą, który również zamieszkał we wsi Łażany, gm. Żarów. W 48 p.p. obaj byliśmy członkami drużyny młodzieżowej na placówce nr 16 pod dowództwem kaprala Andrzeja Barana. Dowódcą naszej drużyny był kapral Jan Kochman. Razem z innymi partyzantami AK niejednokrotnie byłem na akcji przeciwko Niemcom i bandom Ukraińskiej Powstańczej Armii. Ochraniałem też ludność przebywającą na terenie bazy "Topór", dostarczałem żywność i zdobyczną amunicję. Służbę w 48 pułku piechoty AK pełniłem do lipca 1944 roku".

Franciszek Sudoł, pseud. "Lufa" 1910-1984 Buków

"Do kwietnia 1931 roku przebywałem z rodziną w Łukowcu Żurowskim, pow. Rohatyn, woj. Stanisławów. W kwietniu 1931 roku zostałem powołany przez RKU Rohatyn do Wojska Polskiego i wcielony do 51 pułku piechoty w Brzeżanach. Służba wojskowa do kwietnia 1933 roku. Po powrocie z wojska podjąłem pracę w fabryce "Alabaster" w Bakocynie, gdzie pracowałem do marca 1943 roku. W marcu 1943 roku wstąpiłem do partyzantki w składzie 48 p. p. A.K. Dywizji Karpackiej i przydzielony zostałem do placówki Nr. 11, której komendantem był p.płk. Polak Edward. Jako stały mieszkaniec bazy partyzanckiej "Topór" udzielałem pomocy w wyżywieniu uciekinierom z terenów zagrożonych przez UPA, którzy znaleźli się pod moją opieką i bezpieczeństwem w w/w bazie. Wypełniałem wszystkie rozkazy swego dowództwa sumiennie i wytrwale do końca akcji likwidacji band UPA".

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Zeszyty łukowieckie, Gazeta Informacyjna, Numer 3 i 5, wrzesień-grudzień 2003 / kwiecień-czerwiec 2004 r.
2. “Łukowce, historia, wojna i zasiedlanie Ziem Zachodnich" - Referat wygłoszony przez Franciszka Burdzego na otwarcie wystawy „Rodem z Łukowca” – Środa Śląska 20.05.2017 r.
3. Archiwum ZBoWiD – lata 1970-1990
4. Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich, red. Witold Listowski, Seria – tom 8, Kędzierzyn-Koźle 2016
5. https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/
6. https://ksi.btx.pl/
7. http://www.waly.brzegdolny.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha