Niemieckie wozy taborowe na linii frontu w pobliżu Żarowa

W sierpniu 1914 roku pod bronią w armii Cesarstwa Niemiec znalazło się 3 822 000 żołnierzy, zorganizowanych w 96 dywizji piechoty i 11 dywizji kawalerii (28 pułków dragonów, 21 pułków huzarów, 9 pułków kirasjerów, 13 pułków strzelców konnych, 24 pułki ułanów). Łącznie podczas I wojny światowej w niemieckich wojskach służyło ok. 1,4 mln koni, które oprócz kawalerii używane były jako zwierzęta pociągowe dla artylerii oraz do transportu zapasów, amunicji i innych sprzętów. Traktat wersalski podpisany 28 czerwca 1919 roku po zakończeniu wojny przez Niemcy i państwa zwycięskiej koalicji pozwalał Niemcom na utrzymanie niewielkich liczebnie i słabo uzbrojonych sił zbrojnych, których wojska lądowe mogły liczyć do 100 000 żołnierzy. Kawaleria w liczbie 3 dywizji (w każdej 6 pułków i grupa artylerii konnej) eksploatowała ok. 42 000 koni. Taki stan utrzymał się do 1933 roku, czyli do chwili proklamacji III Rzeszy.

Ustawa o powszechnym obowiązku służby wojskowej z 16 marca 1935 roku, powołała w miejsce zawodowej Reichswehry, nowy rodzaj sił zbrojnych, tzw. Wehrmacht, który wojska lądowe (Heer), marynarkęwojenną (Kriegsmarine) i lotnictwo (Luftwaffe). Wehrmacht został rozbudowany ze 100 tys. żołnierzy do 3 920 000 w 1939, a w 1944 do 11 000 000 żołnierzy. Łącznie między 1939 i 1945 w jego szeregach służyło około 17 000 000 osób. W chwilą wybuchu II wojny światowej gotowych do działań było 46 dywizji piechoty, 4 dywizje zmotoryzowane, 4 lekkie i 7 pancernych, które dysponowały liczbą 2800 czołgów. Udział w kampanii wrześniowej, wzięła również brygada kawalerii (2 pułki oraz pułk artylerii konnej), która walczyła w ramach niemieckiej 3 Armii na północnym odcinku frontu. Łącznie w chwili agresji III Rzeszy na Polskę, niemiecki Wehrmacht korzystał z ok. 200 000 pojazdów silnikowych i aż 573 000 koni, czyli ok. 13,6 razy więcej niż w 1933 roku. Jak pisze Maathew Cooper w książce pt. "The German Army 1939-1945" (wyd. MacDonald and Jane, London 1978), na stanie niemieckiej dywizji pancernej było 394 czołgów, 615 samochodów ciężarowych i 4824 koni jako siła pociągowa dla artylerii oraz zaopatrzenia. Dywizja grenadierów pancernych (dywizja zmotoryzowana) miała na stanie 6030 koni, a dywizja piechoty 942 pojazdy mechaniczne i 5375 koni.

Żołnierze niemieckiej kawalerii SS podczas kampanii w Polsce

Po zajęciu Polski na potrzeby niemieckich sił zbrojnych, dokonano masowych rekwizycji koni oraz cywilnych wozów konnych, które zostały podzielone na dwie kategorie: Pleskau I (wozy jednokonne o ładowności do 350 kg), Pleskau II (wozy dwukonne o ładowności do 700 kg). Podczas ataku na ZSRR w 1941 roku w niemieckiej armii, było już 750 000 koni a na jedną dywizję, przypadało dodatkowo 200 chłopskich wozów zarekwirowanych w Generalnej Guberni. Do obsługi takiej ilości czworonogów powołano 37000 podkuwaczy, 48 szpitali weterynaryjnych, które obsługiwały dziennie do 100 000 koni. Ponadto w walkach na froncie wschodnim udział brała niemiecka 3 i 4 dywizja kawalerii (ponad 22 000 żołnierzy; walki na Białorusi w 1944 roku i na Węgrzech w 1945 roku). Oprócz tego sformowano konne dywizje Waffen SS: 8 dywizja kawalerii SS "Florian Geyer" i 22 ochotnicza dywizja kawalerii SS "Maria Theresia" (walki w ZSRR i na Węgrzech), 37 ochotnicza dywizja SS "Lützow" (walki w Austrii). Ze względu na brak materiałów pędnych pod koniec wojny, transport konny w Wehrmachcie stanowił prawie 90% ogółu. Wedle szacunków w latach 1939-1945 armia niemiecka używała od 2 800 000 do 3 000 000 koni, a ich dzienne straty wynosiły nawet do 30 000 (głównie na froncie wschodnim). Przez cały okres wojny niemieckie siły zbrojne eksploatowały kilka rodzajów wozów taborowych, służących m.in. do transportu prowiantu, amunicji, sprzętu wojskowego, rannych.

Niemieckie wozy taborowe na froncie wschodnim w ZSRR

O niemieckich wozach konnych na linii frontu w pobliżu Żarowa, wspomina w wielu miejscach dokumentacja, przechowywana w Centralnym Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej. Dla przykładu w dzienniku wojennym 273. dywizji strzeleckiej (22. korpus strzelecki, 6. Armia) widnieje informacja o 16 wozach i 38 koniach, które wpadły w ręce żołnierzy Armii Czerwonej 12 lutego 1945 roku w pobliżu dzisiejszych Łażan. Z kolei w dzienniku wojennym 118. dywizji strzeleckiej (34. korpus gwardyjski, 5. Armii Gwardyjska), zapisano pod 19 marca 1945 roku informację o 38 wozach konnych, które pojechały z Żarowa w stronę Wierzbnej. Dalej 23 marca 1945 roku do Wierzbnej pojechało 11 konnych zaprzęgów, a z Wierzbnej do Żarowa 6.

Zapis z 12 lutego 1945 roku informuje o 16 wozach i 38 koniach przejętych przez Armię Czerwoną w pobliżu Żarowa

Zapis z 19 marca 1945 roku informuje m.in. o 38 wozach konnych, które pojechały z Żarowa w stronę Wierzbnej

Zapis z 23 marca 1945 roku informuje m.in. o 11 wozach konnych, które pojechały z Żarowa do Wierzbnej. W drugą stronę pojechało 6 wozów konnych

Wóz konny Heeresfeldwagen 1 (Hf. 1) – wóz taborowy przyjęty do użytku przez siły zbrojne Niemiec w 1895 roku (wersja lekka leichter Feldwagen Hf. 1). Wykonany z drewna o pojemności 1,3 m³). Koła drewniane szprychowe (śred.1,2 m) z metalowymi obręczami (szer. 5,5 cm). Ciągnięty przez 2 konie lub 4 konie. Produkowany w kilkunastu różnych wariantach (m.in. transport żywności i zaopatrzenia, transport medyczny oraz pocztowy i in.). Masa własna: 610 kg (całkowita do 1410 kg), wymiary: 3,8 x 1,8 x 2 m, prześwit 40 cm, długość z dyszlem 6,3 m, rozstaw kół: 1,5 m

Wóz konny Heeresfeldwagen 2 (Hf. 2) – wóz taborowy przyjęty do użytku przez siły zbrojne Niemiec w 1905 roku (wersja cięższa schwerer Feldwagen Hf. 2). Wykonany z drewna o pojemności 2 m³. Koła drewniane szprychowe (śred. 1,2 m) z metalowymi obręczami (szer. 7 cm). Ciągnięty przez 4 lub 6 koni. Masa 770 kg, wymiary: 4,2 x 1,8 x 2,0 m, długość z dyszlem 7,5 m, rozstaw kół: 1,5 m.

Wóz konny Heeresfeldwagen 3 (Hf. 3) – wóz taborowy przyjęty do użytku przez siły zbrojne Niemiec w 1916 roku (wersja najlżejsza kleiner Feldwagen Hf. 3). Wykonany z drewna o pojemności 1 m³. Koła drewniane szprychowe (śred. 1,1 m) z metalowymi obręczami (szer. 5,5 cm). Ciągnięty przez 2 konie. Masa 462 kg, wymiary: 3,3 x 1,4 x 1,9 m, prześwit 50 cm, rozstaw kół: 1,1 m. Produkowany w kilku wersjach.

Wóz konny Heeresfeldwagen 4 (Hf. 4) – wóz taborowy przyjęty do użytku przez siły zbrojne Niemiec w 1938 roku (wersja Gebirgskarren Hf. 4). Nadwozie wykonane z blachy. Koła drewniane szprychowe (śred. 1,1 m) z metalowymi obręczami (szer. 5,5 cm). Ciągnięty przez 1 konia, masa 130 kg, ładowność 100 kg, wymiary: 1,4 x 1,1 x 1,4 m, prześwit 60 cm.

Wóz konny Heeresfeldwagen 7 (Hf. 7) – wóz taborowy przyjęty do użytku przez siły zbrojne Niemiec w 1938 roku (wersja Stahlfeldwagen Hf. 7 ). Nadwozie wykonane z blachy stalowej. Koła metalowe z ogumieniem pneumatycznym, amortyzowane za pomocą półeliptycznych resorów piórowych (średn. 84 cm), półosie skrętne. Ciągnięty przez 2 konie, miał też zaczep umożliwiający podpięcie go w razie potrzeby do ciężarówki lub ciągnika gąsienicowego Raupenschlepper Ost (RSO). Masa 1040 kg, ładowność 1720 kg, wymiary: 4,1 x 1,8 x 2,1 m, długość z dyszlem 6,9 m. Służył do transportu sprzętu wojskowego, a także indywidualnego wyposażenia żołnierz.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Instrukcja H.Dv. 476/1 „Das allgemeine Heergerät. Fahrzeuge”, 1936 r.
2. Instrukcja H.Dv. 476/2 „Das allgemeine Heergerät. Teil 2: Pferde- und Tragtierausrüstung”, 1936 r.
3. Instrukcja H.Dv. 476/4 „Das allgemeine Heergerät. Gerät verschiedener Art”, 1937 r.
4. Mała Encyklopedia Wojskowa t. 2, Warszawa 1970
5. G. Tessin, Deutsche Verbände und Truppen 1918 - 1939, Osnabrück 1974
6. Historia I wojny światowej 1914–1918, Moskwa 1975
7. M. Cooper, The German Army 1939-1945, wyd. MacDonald and Jane, London 1978
8. E. J. Osmańczyk, Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych, Warszawa 1982
9. W. Fleischer, Deutsche Infanteriekarren, Heeresfeldwagen und Heeresschlitten 1900-1945, Waffen-Arsenal, Band 153, Wien 1995
10. A. M. Zajonczkowkij, I wojna światowa, Moskwa 2002
11. R. Jarymowicz, Dzieje Kawalerii. Od podków do gąsienic, Warszawa 2010
12. http://www.militaryhorse.org/
13. http://www.ww2incolor.com/
14. http://rarehistoricalphotos.com/
15. http://www.kfzderwehrmacht.de/

Opracowanie
Bogdan Mucha