Pomnikowe dęby w Imbramowicach

Od dawna stare i okazałe drzewa, swoim potężnym wyglądem wywierały na ludziach spore wrażenie. Wierzono bowiem, że mają one magiczną moc i zamieszkują je rozmaite duchy. Pod konarami takich drzew ludzie odprawiali obrzędy i modlili się. W wielu miejscach z pokolenia na pokolenie opowiadano, że sędziwe i wielkie drzewa rosły już tam, kiedy osiedlali się pierwsi ludzie. Dużą czcią otaczano zwłaszcza stare, rosłe dęby. Starożytni Grecy i Rzymianie wierzyli, że dąb jest siedzibą i wizerunkiem najwyższych bóstw, czyli odpowiednio Zeusa i Jowisza. Niektóre ludy uważały dęby za drzewa wyrocznie, z których „zachowania” wróżono o pogodzie i urodzajach. U plemion germańskich dęby poświęcano zazwyczaj bogu burz Donarowi, bowiem pioruny biły najczęściej w te drzewa, rzadko czyniąc im szkodę. Z kolei miejsca pogańskich kultów celtyckich i słowiańskich znajdowały się przeważnie w starych dębowych gajach. W czasach późniejszych motyw liści dębowych oraz żołędzi, często gościł w królewskich i rycerskich herbach, a także w emblematach mundurowych, jako symbolika siły, szlachetności i sławy.

„Widok sędziwych drzew posiada w sobie coś wielkiego i wzniosłego, dlatego też naruszenie tych pomników przyrody (…) jest surowo karane”. Słowa takie odnaleźć można w książce Podróże po Ameryce podzwrotnikowej 1799-1804 autorstwa Alexandra von Humboldta (1769-1804). Ten niemiecki przyrodnik, podróżnik i geograf wsławił się m.in. wyprawami naukowymi do Ameryki Południowej. W jednej ze swych licznych podróży opisał rosnące w Wenezueli olbrzymie drzewo zwane „Zamang”. Uważając je za najstarsze i najpotężniejsze w tym kraju, porównał z tzw. drzewem smoczym z okolicy Orotawy na Wyspach Kanaryjskich i nazwał „pomnikiem przyrody” – niem. „Naturdenkmal”.

Wprowadzony przez niemieckiego podróżnika na przełomie XVIII i XIX wieku termin, dał początek kierunkowi konserwatorskiemu w ochronie przyrody. Wspomniane zaś pomniki przyrody w szybkim czasie zostały naniesione na ówczesne mapy topograficzne (oznaczenie N.D. – skrót od  „Naturdenkmal”), gdzie często posiadają nazwy własne związane zazwyczaj z swoim wyglądem, miejscem, w którym się znajdują lub związaną z sobą legendą bądź też historią. W brzmieniu obecnej Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. – źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp. Szacuje się, że w Polsce znajduje się obecnie ok. 33 000 pomników przyrody (w tym ponad 1800 na Dolnym Śląsku), z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew.

Zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody ożywionej i nieożywionej za pomnik przyrody (Dz. U. 2017, poz. 2300) kryteriami uznawania drzew za pomniki przyrody są:

a) obwód pnia nie mniejszy niż minimalny obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm dla poszczególnych rodzajów i gatunków drzew (dla dębów szypułkowych i bezszypułkowych – 300 cm)

b) lub wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe.

W odpowiedzi na akcję Zgłoś drzewo na pomnik przyrody – ratujmy drzewa dla przyszłych pokoleń ! (zobacz tutaj), Żarowska Izba Historyczna działająca w ramach Gminnego Centrum Kultury i Sportu w Żarowie, dokonała pierwszych zgłoszeń. Złożone wnioski dotyczą dwóch dębów szypułkowych (Quercus robur L.) o obwodzie pnia odpowiednio 530 i 550 cm. Okazałe drzewa rosną w obrębie miejscowości Imbramowice przy utwardzonej kamieniem drodze (do Tarnawy), zwanej „cesarskim traktem". W 1875 roku tą drogą podróżował cesarz Wilhelm I Hohenzollern, następca tronu Fryderyk III Hohenzollern oraz austriacki arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg. Dostojnicy wizytowali manewry VI Korpusu Armii, które odbywały się w rejonie Bolesławic Świdnickich i Starego Jaworowa. Z kolei 40 lat wcześniej w dniu 4 września 1835 roku siły V Korpusu wymaszerowały z obozu w kierunku Canth (Kąty Wrocławskie), pod którymi zgromadzony został VI Korpus pod dowództwem generała kawalerii hrabiego Hansa Ernesta Karla von Ziethena. 6 września oba korpusy przeszły w rejon miejscowości Ingramsdorf (Imbramowice) i Hohen-Poseritz (Pożarzysko). V Korpus generała von Grolmana rozbił się obozem koło Imbramowic, natomiast VI Korpus von Ziethena, został rozłożony pod Pożarzyskiem. 7 września ćwiczony był wariant ataku jednostek VI Korpusu na pozycje w Imbramowicach, z kolei dzień później jednostki V Korpusu ćwiczyły atakowanie pozycji pod Pożarzyskiem. Wedle ówczesnych zapisów, wielkim manewrom towarzyszyło spore zainteresowanie miejscowej ludności, która z dogodnych miejsc obserwowała ruchy wojsk królewskich. Dowodzący V Korpusem, generał von Grolman, kwaterował nieopodal folwarku w Imbramowicach, a jego namiot ustawiony był obok potężnego dębu. Wypalony pień tego drzewa o obwodzie ponad 8 m stał w pobliżu rosnącego do dziś innego dębu (wspomniany wyżej o obwodzie 530 cm) jeszcze pod koniec lat 80. XX w.

Źródła:
B. Mucha, Ziemie Żarowska. Od prehistorii do współczesności, Żarów 2016
B. Mucha, Tajemnice Ziemi Żarowskiej. Przewodnik po miejscach nieznanych i zapomnianych, Żarów 2019

Opracowanie
Bogdan Mucha