Gwardyjskie szturmowce nad Żarowem

13 lutego 1945 roku w toku tzw. Operacji Dolnośląskiej (8-28.02.1945 r.) wojska radzieckie 6. Armii pod dowództwem generała-lejtnanta Władymira Aleksandra Głuzdowskiego, przekroczyły granice dzisiejszej gminy Żarów. Zajęte zostały miejscowości Mielęcin, Mikoszowa, Przyłęgów, Zastruże i Łażany. Nad linią Strzegomki pomiędzy Łażanami i Żarowem frontem stanęła radziecka 273. dywizja strzelecka (2. korpus strzelecki, 6. armia). W jej skład wchodziły: 967., 969., 971. pułk strzelecki, 812. pułk artyleryjski, 135. samodzielny dywizjon przeciwpancerny, 342. kompania zwiadu, 547. batalion saperski, 631. samodzielny batalion łączności, 334. batalion medyczno-sanitarny, 296. samodzielna kompania chemiczna, 546. kompania transportowa i in. jednostki). Tuż przed pojawieniem się Rosjan, saperzy z niemieckiego 484. pułku grenadierów (254. dywizja piechoty pod dowództwem generała Richarda Schmidta) wysadzają zabytkowy most żelazny na Strzegomce pod Łażanami. Jak potwierdzają materiały archiwalne przechowywane w Centralnym Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej w Podolsku koło Moskwy, 14 lutego 1945 roku w pobliżu Żarowa (pn.-wsch.) i Łażan (pd.-zach.) toczyły się walki 971. pułku strzeleckiego z niemiecką piechotą wspartą czołgami. W dniach od 13 do 20 lutego 1945 roku, radziecka 273. dywizja strzelecka straciła 59 zabitych i 142 rannych żołnierzy. Utracono też jedno działo kaliber 76 mm i trzy działa kaliber 122 mm. Zniszczono jednak 4 niemieckie czołgi, 4 działa pancerne, 2 transportery piechoty. Przejęto 16 zaprzęgów konnych i 38 koni. Niemcy stracili w walce 1550 zabitych i rannych oraz 407 wziętych do niewoli jeńców.

Ludność cywilna Żarowa, została ewakuowana 13 lutego 1945 roku w godzinach przedpołudniowych (tzw. operacja "Treck"). W ówczesnym Saarau, pozostał jednak personel miejscowej stacji kolejowej. Dzień przed ewakuacją nad Żarowem pojawił się "rosyjski samolot i zrzucił pojedyncze bomby, przez co uszkodzone zostały przewody linii kolejowej w okolicach Zakładów Zbożowych. Niejako przy okazji bomby zniszczyły trzy wspaniałe witraże w oknach kościoła i zerwały dach w domu parafialnym, oraz uszkodziły dach w budynku naprzeciwko” (relacja Franza Stillera - mieszkańca ówczesnego Żarowa). Podczas innego nalotu uszkodzone zostały kominy i bocznica kolejowa żarowskiej "Szamotowni". Celem były również transporty kolejowe oraz kolumny zmierzające drogą z Wierzbnej do Świdnicy.

Wyrwa w północno-zachodnim narożniku budynku przy ul. Hutniczej 1 w Żarowie (obecnie biurowiec PCO). Najprawdopodobniej pozostałość po nalocie radzieckich samolotów szturmowych w 1945 roku, fot. B. Mucha 

Ataki przypuszczały słynne radzieckie samoloty szturmowe Iljuszyn Ił-2 z 9. Gwardyjskiej Dywizji Lotnictwa Szturmowego (1. Gwardyjski Korpus Szturmowy / 2. Armia Powietrzna), które startowały z lotniska w Oleśnicy (2.02. - 16.02.1945) i Legnicy (16.02. - 14.03.1945). Jednostka została utworzona 5 lutego 1944 roku z przekształcenia 292. Dywizji Lotnictwa Szturmowego. Jej dowódcą w latach 1944-1946 był pułkownik Siemion Aleksiejewicz Donczenko. W skład dywizji wchodziły: 141., 144. i 155. Gwardyjski Pułk Lotnictwa Szturmowego. Na wyposażeniu wszystkich pułków były samoloty szturmowe typu Iliuszyn Ił-2. 9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego brała udział w następujących operacjach: korsuńsko-szewczenkowska (5.02.-17.02.1944), umańsko-botoszańska (5.03.-17.04.1944), lwowsko-sandomierska 13.07.-29.08.1944), karpacko-duklińska (8.09.-28.10.1944), sandomiersko-śląska (12.01.-3.02.1945), dolnośląska (8.02.-24.02.1945), górnośląska (15.03.-31.03.1945), berlińska (16.04.-8.05.1945), praska (6.05.-11.05.1945). Dekretami Prezydium Rady Najwyższej ZSRR, dywizja została odznaczona Orderem Czerwonego Sztandaru oraz Orderem Suworowa II stopnia. Ponadto 141. Pułk otrzymał odznaczenia – Order Kutuzowa III stopnia, Order Czerwonego Sztandaru; 144. Pułk – Order Aleksandra Newskiego, Order Bohdana Chmielnickiego III stopnia; 155. Pułk – Order Czerwonego Sztandaru, Order Kutuzowa III sztuki. Za wykazaną odwagę oraz wypełnione zadania, 37 lotników dywizji otrzymało tytuł Bohatera Związku Radzieckiego, w tym 5 dwukrotnie.

Lotnicy 2 eskadry 144. Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Szturmowego, wrzesień 1944 r.

Lotnicy 3 eskadry 144. Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Szturmowego, 1944 r.

Samoloty 144. Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Szturmowego na lotnisku polowym, 1945 r.

Loty bojowe nad Żarowem oraz w najbliższej jego okolicy prowadzili:

Wasilij Iwanowicz Andrianow

Urodził się 13 sierpnia 1920 roku we wsi Iwanisowo (ob. obwód Twer). W Armii Czerwonej od 1940 roku. Chrzest bojowy przeszedł podczas bitwy pod łuku kurskim. Jako młodszy porucznik był dowódcą klucza w 667. Pułku Lotnictwa Szturmowego (292. Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Korpus Lotnictwa Szturmowego / 5. Armia Lotnicza / 2. Front Ukraiński). W tej jednostce wykonał 87 lotów bojowych atakując wroga podczas bitwy o Biełgorod, Charków oraz w czasie walk pod Połtawą i Kirowogradem. Następnie do czerwca 1945 roku dowódca eskadry w 141. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). W jednostce tej wykonał 90 lotów bojowych, a łącznie podczas wojny 177. Zniszczył osobiście 50 czołgów, 200 pojazdów, 25 baterii artylerii przeciwlotniczej, 13 składów oraz urządzeń technicznych wroga, w 37 bitwach powietrznych zestrzelił 6 samolotów wroga. Szlak bojowy zakończył podczas operacji berlińskiej. W 1950 roku ukończył Akademię Sił Powietrznych a w 1961 roku Akademię Wojskową Sztabu Generalnego. W 1971 roku awansowany do stopnia generała dywizji lotniczej. Do 1981 roku wykładał w Akademii Wojskowej Sztabu Generalnego. Zmarł 7 maja 1999 roku w Moskwie. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego Nr 1976 (1.07.1943 r.), Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego Nr 6036 (27.06.1945 r.), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (trzykrotnie), Order Aleksandra Newskiego, Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (dwukrotnie), Order Czerwonej Gwiazdy, Order "Za służbę Ojczyźnie w Siłach Zbrojnych ZSRR" III stopnia, polski Krzyż Walecznych oraz liczne medale i inne nagrody.

Taglat Jakubekowicz Begaldinow

Urodził się 5 sierpnia 1922 roku we wsi Maybałyk (rejon Akmola, Kazachska ASSR). W 1940 roku wstąpił do Wojskowej Szkoły Lotniczej im. Bałaszowa, następnie przeniósł się do Wojskowej Szkoły Lotniczej im. Czkałowa w Orenburgu, którą ukończył w 1942 roku. Jako starszy porucznik gwardii brał udział w walkach o miasta Znamenka i Kirowograd, w których zestrzelił 4 samoloty wroga. Jesienią 1944 roku w stopniu kapitana gwardii, został dowódcą eskadry w 144. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Szturmowa / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). Brał udział w walkach o Kraków, Opole, Katowice, Wrocław i Berlin. Wykonał 305 lotów bojowych i zestrzelił 7 samolotów wroga. Uczestnik parady zwycięstwa 24 czerwca 1945 roku. W 1950 roku ukończył Akademię Sił Powietrznych i do 1956 roku służył w Siłach Powietrznych ZSRR. Od 1957 do 1970 roku w lotnictwie cywilnym. Pracował jako zastępca przewodniczącego Departamentu Lotnictwa Cywilnego Kazachskiej SRR. Nadzorował tworzenie pasów startowych w Alma-Acie, Aktobe, Karagandzie, Kostanaju, Zhambylu, Ust-Kamenogorsku i innych ośrodkach regionalnych. W 1968 roku ukończył Moskiewski Instytut Inżynierii Lądowej. Deputowany do Rady Najwyższej ZSRR w latach 1946-54 i 1989-1991. Był prezesem Międzynarodowej Fundacji Charytatywnej, która udziela pomocy inwalidom z czasu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej oraz sierotom. Zmarł 10 listopada 2014 roku i został pochowany w Ałma-Acie. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego Nr 4619 (26.10.1944), Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego Nr 6554 (27.06.1945), Order Lenina (1944), Order Czerwonego Sztandaru (1943, 1944), Order Aleksandra Newskiego (1944), Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (1944, 1985), Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia (1943), Order Czerwonej Gwiazdy, Order Sławy III stopnia (1943) oraz liczne medale i inne nagrody.

Iwan Kharlampowicz Michajłyczenko

Urodził się 2 września 1920 roku we wsi Ałmaznaja (odwód doniecki). Od kwietnia 1940 roku w Armii Czerwonej. W styczniu 1943 roku ukończył Szkołę Pilotów Lotnictwa Wojskowego w Woroszyłowgradzie. Był pilotem 10. Rezerwowego Pułku Lotniczego w Wołdze. Uczestnik Wielkiej Wojny Ojczyźnianej od czerwca 1943 do maja 1945 roku – pilot, starszy pilot, dowódca klucza, zastępca dowódcy i dowódca eskadry w 667. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (od lutego 1944 roku 141. Gwardyjski Pułk Lotnictwa Szturmowego). Brał udział w bitwie pod Kurskiem, operacji Biełgorod-Charków, bitwie o Dniepr, Kirowograd, Korsuń Szewczenkowski, Umansko-Botoszańsk, operacji lwowsko-sandomierskiej, operacji sandomiersko-śląskiej, operacji dolnośląskiej, operacji górnośląskiej, operacji berlińskiej i operacji praskie. W czasie wojny wykonał 167 lotów bojowych i w 48 bitwach powietrznych osobiście zestrzelił 3 samoloty wroga i kolejne 3 w grupie. Po wojnie kontynuował służbę w Siłach Powietrznych jako dowódca eskadry pułku lotnictwa szturmowego, jako dowódca i zastępca dowódcy eskadry lotniczej pułków lotnictwa myśliwskiego (w Centralnej Grupie Sił w Austrii i Bałtyckim Okręgu Wojskowym). Od 1950 roku służył w lotnictwie obrony powietrznej jako dowódca klucza, zastępca dowódcy i dowódcy eskadry oraz zastępca dowódcy pułku lotnictwa myśliwskiego (w Moskiewskim Okręgu Obrony Powietrznej). W 1958 roku Ukończył Centralną Szkołę Lotnictwa Taktycznego w Lipiecku. Od 1960 roku starszy pilot-instruktor wydziału szkolenia bojowego 3. Korpusu Obrony Powietrznej (Jarosław). W lutym 1962 roku w stopniu podpułkownika przeszedł do rezerwy i do 1973 roku był mechanikiem lotniczym. Zmarł 2 czerwca 1982 roku w Moskwie. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (1.07.1944, 27.06.1945), Order Lenina (7.01.1944), czterokrotnie Orderem Czerwonego Sztandaru (19.09.1943, 5.08.1944, 4.05.1945, 22.02.1955), Order Aleksandra Newskiego (22.02.1945), Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (24.08.1943), Order Czerwonej Gwiazdy (26.10.1955), Order Sławy II stopnia (16.02.1944), Order Sławy III stopnia (5.02.1944), liczne medale i inne nagrody.

Michaił Pietrowicz Odincow

Urodził się 18 listopada 1921 roku we wsi Połozowo (ob. region permski). W Armii Czerwonej od 1938 roku. W maju 1940 roku ukończył Wojskową Szkołę Pilotów im. Engelsa. Jako młody porucznik został przydzielony do 62. Pułku Rozpoznania Lotniczego, wyposażonego w samoloty SB. Od października 1940 roku był pilotem i dowódcą załogi samolotu Su-2 w 226. Pułku Lotnictwa Bombowego. Na frontach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej od czerwca 1941 roku. Walczył na froncie południowo-zachodnim, briańskim, stepowym, stalingradzkim, woroneskim, kalinińskim, 2. ukraińskim i 1. ukraińskim. W czasie wojny pełnił funkcję pilota, dowódcy eskadry w 820. Pułku Lotnictwa Szturmowego (292. Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Korpusu Lotnictwa Szturmowego / 5. Armia Lotnicza / Front Stepowy), później jako zastępca dowódcy 155. Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). Wykonał 215 lotów bojowych, z czego samolotami Su-2 – 13 i na samolocie Ił-2 – 202. Zestrzelił osobiście 4 samoloty wroga, dalsze 4 zniszczył na lotniskach, zniszczył 1 lokomotywę i 9 wagonów na stacji, 12 czołgów, 30 transporterów z ok. 350 żołnierzami wroga, 20 baterii obrony przeciwlotniczej, 1 skład amunicji, uszkodził fabrykę w Bytomiu. Wojnę zakończył w stopniu majora gwardii. Pozostał w Siłach Zbrojnych ZSRR, w 1948 roku wstąpił do Akademii Sił Powietrznych. W 1959 roku ukończył z wyróżnieniem Akademię Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR. Dowodził pułkiem lotniczym, dywizją i lotnictwem Moskiewskiego Okręgu Wojskowego, był jednym z pierwszych szefów Centrum Szkolenia Kosmonautów (w 1963 r.), Doradcą Sił Powietrznych Wojska Polskiego. W latach 1976-1981 – Generalny Inspektor Sił Powietrznych Głównego Inspektoratu MON ZSRR, w latach 1981-1987 – Asystent Przedstawiciela Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych Państw Układu Warszawskiego w Wojsku Polskim. W okresie powojennym opanował pilotaż samolotów Pe-2, Tu-2, Tu-4, Ił-28, Su-7, MiG-15, MiG-17, Su-17, MiG-21, Mig-23, Tu-16, Tu-22, ni-24 i śmigłowców Mi-2, Mi-4, Mi-8, Mi-24. Zmarł 12 grudnia 2011 roku w Moskwie. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (4.02.1944, 27.06.1945), Order "Za zasługi dla Ojczyzny" IV stopnia (3.12.2001), Order Zasługi III stopnia (6.05.2005), Order Lenina (dwukrotnie), Order Rewolucji Październikowej, Order Czerwonego Sztandaru (pięciokrotnie), Order Aleksandra Newskiego, Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (dwukrotnie), Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia, Order Czerwonej Gwiazdy, Order "Za Służbę Ojczyźnie w Siłach Zbrojnych ZSRR" III stopnia, liczne medale i odznaczenia ZSRR, Federacji Rosyjskiej i zagraniczne. Zmarł w 2011 roku.

Nikołaj Gieorgiewicz Stoljarow

Urodził się 22 maja 1922 roku w Kazaniu. W Armii czerwonej od 1941 roku. W tym samym roku ukończył Wojskową Szkołę Lotniczą w Swierdłowsku. W czasie Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w armii od grudnia 1942 roku. Był pilotem pułku lotnictwa szturmowego, następnie dowódcą lotnictwa w 667. Pułku Lotnictwa Szturmowego (292. Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Korpus Lotnictwa Szturmowego / 5. Armia Lotnicza / 2. Front Ukraiński).Do stycznia 1944 roku porucznik wykonał 96 lotów bojowych, zadając wrogowi ciężkie straty osobowe i w sprzęcie wojskowym. W bitwach powietrznych zniszczył 6 samolotów wroga. W latach 1944-1945 jako zastępca dowódcy i dowódca eskadry lotniczej, nawigator w 141. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Lotnicza, 1. Front Ukraiński). Do kwietnia 1945 roku jako kapitan gwardii wykonał 185 lotów bojowych. W sumie w latach wojny, biorąc udział w bitwach na froncie kalinińskim, woroneskim, stepowym 2. i 1. ukraińskim, wykonał ponad 180 lotów bojowych i zestrzelił 8 samolotów wroga. W 1946 roku Ukończył Wyższą Oficerską Szkołę Nawigatorów w Połtawie, a w 1954 roku Wyższą Szkołę Oficerską Sił Powietrznych. Był nawigatorem i zastępcą dowódcy pułku lotniczego. Od 1956 roku w rezerwie w stopniu podpułkownika. W 1975 roku awansowany na pułkownika. Zmarł 23 lutego 1993 roku w Moskwie. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (1.07.1944, 27.06.1945), Order Czerwonego Sztandaru (1943, 1944), Order Aleksandra Newskiego (1945), Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (1943, 1945), Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia (1944) oraz liczne medale i inne odznaczenia.

Iwan Timofiejewicz Bojkow

Urodził się 2 lutego 1920 roku w Minusińsku (obecnie terytorium Krasnojarska). Od 1940 roku w szeregach Armii Czerwonej. W marcu 1941 roku ukończył Nowosybirską Szkołę Pilotów Lotnictwa Wojskowego. Od marca 1941 do października 1942 roku jako pilot - instruktor w Nowosybirskiej Szkole Pilotów. Od listopada 1942 roku na froncie. Walczył na frontach: kalinińskim, stepowym, 2. i 1. ukraińskim. Był starszym pilotem, dowódcą kluczy, zastępcą dowódcy i dowódcą eskadry. Do maja 1945 roku dowódca eskadry w 155. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpusu Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). Wykonał 156 lotów bojowych, uderzając w pociągi, lotniska oraz koncentracje wojsk wroga. W bitwach powietrznych zestrzelił 1 samolot wroga Ju-87 i zniszczył 3 kolejne na ziemi. Do końca wojny wykonał 171 lotów bojowych, zadając wrogowi ciężkie straty. Po wojnie nadal służył w lotnictwie ZSRR. W 1954 roku ukończył Centralny Kurs Lotnictwa Taktycznego dla wyższych oficerów. Od 1956 roku w rezerwie w stopniu pułkownika gwardii. Zmarł w 2002 roku w Zaporożu. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (27.06.1945), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Aleksandra Newskiego, Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (dwukrotnie), Order Czerwonej Gwiazdy (dwukrotnie) oraz liczne medale.

Michaił Iwanowicz Koptiew

Urodził się 31 sierpnia 1922 roku we wsi Akulovo (obwod jarosławski). Od 1940 roku w Armii Czerwonej. W 1941 roku Ukończył Wojskową Szkołę Lotniczą im. Engelsa, w 1943 roku Wojskową Szkołę Lotniczą w Krasnodarze. Od listopada 1943 roku na frontach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Do marca 1945 roku dowódca klucza w 144. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). W 23 bitwach powietrznych zestrzelił osobiście 2 i w ramach grupy 3 samoloty wroga. Atakując lotniska w grupie z towarzyszami zniszczył 24 samoloty wroga na ziemi. Od 1946 roku w rezerwie. W 1952 roku został ponownie wcielony w szeregi Armii Radzieckiej. W 1959 roku ukończył Akademię Wojskowo-Polityczną. Od 1974 roku w stanie spoczynku jako pułkownik gwardii. Mieszkał i zmarł w Kijowie. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (27.06.1945), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (dwukrotnie), Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia oraz liczne medale.

Aleksiej Piotrowicz Kompaniec

Urodził się 30 marca 1916 roku we wsi Plastunowskaja. Od 1940 roku w szeregach Armii Czerwonej. Od stycznia 1942 na frontach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Pod koniec wojny dowódca w 141. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). Wykonał 122 loty bojowe. W 27 bitwach powietrznych osobiście zestrzelił 2 wrogie samoloty i 3 dalsze w grupie. Po zakończeniu wojny kontynuował służbę w Siłach Powietrznych. W 1948 roku Ukończył Wyższą Szkołę Lotnictwa Taktycznego dla oficerów. W 1956 roku przeszedł do rezerwy w stopniu pułkownika gwardii. Mieszkał i zamarł w Krasnodarze. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (27.06.1945), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Suworowa III stopnia, Order Aleksandra Newskiego, Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (dwukrotnie), Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia, Order Czerwonej Gwiazdy oraz liczne medale.

Nikołaj Stiepanowicz Pietrow

Urodził się 25 grudnia 1922 roku w mieście Wytiegra (ob. region Wołogdy)., w rodzinie robotniczej. Od 1941 roku w szeregach Armii Czerwonej. W 1943 roku ukończył Szkołę Pilotów Lotnictwa Wojskowego w Tambowie. Od 27 września do 20 października 1943 roku walczył na froncie stepowym, do 5 lipca 1944 roku na 2. froncie ukraińskim, a następnie na 1. froncie ukraińskim. Do 20 kwietnia 1945 roku dowódca eskadry w 141. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). Wykonał 93 loty bojowe. W 26 bitwach powietrznych osobiście zestrzelił 3, a w grupie 2 samoloty wroga i zniszczył 2 kolejne na ziemi. Od 1946 roku w rezerwie. W 1952 roku ponownie powołany do wojska. W 1953 roku ukończył Szkołę Oficerów Lotnictwa Wojskowego w Riazaniu. W 1962 roku przeszedł do rezerwy w stopniu podpułkownika gwardii. Mieszkał i pracował w Leningradzie, gdzie zmarł 29 czerwca 1981 roku. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (27.06.1945), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia, Order Sławy III stopnia oraz liczne medale.

Władimir Wasiljewicz Kurakin

Urodził się 7 czerwca 1922 roku we wsi Tinovodka. Wykształcenie średnie. Od 1940 roku w Armii Czerwonej. W 1940 roku ukończył Korosteńską Szkołę Lotniczą Pilotów, w 1941 roku Tambowską Wojskową Szkołę Lotniczą Pilotów, w 1942 roku Czkałowską Szkołę Lotniczą. Od października 1943 roku na frontach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Zastępca dowódcy eskadry w 141. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). Wykonał 92 loty bojowe. W 22 bitwach powietrznych osobiście zestrzelił 3, a w grupie z towarzyszami 4 samoloty wroga. W 1955 roku ukończył Akademię Sił Powietrznych. W 1965 roku przeszedł do rezerwy w stopniu pułkownika gwardii. Mieszkał i pracował w miejscowości Biała Cerkiew (obwód kijowski). Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (27.06.1945), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Aleksandra Newskiego, Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia, Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia, Order Czerwonej Gwiazdy, liczne medale.

Wasilij Pawłowicz Sidjakin

Urodził się 19 kwietnia 1922 roku we wsi Siszkino. Od marca 1941 roku w Armii Czerwonej. W 1943 roku ukończył Szkołę Pilotów Lotnictwa Wojskowego w Permie. Na frontach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej od kwietnia 1943 roku do marca 1945 roku. Starszy pilot 155. Gwardyjskiego Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński) wykonał 169 lotów bojowych. W bitwach powietrznych osobiście zestrzelił 2 i 8 samolotów w grupie ze swoimi towarzyszami. Po wojnie nadal służył w lotnictwie. W 1952 roku ukończył Lotnicze Kursy Taktyczne dla wyższych oficerów. W 1956 roku przeszedł do rezerwy w stopniu pułkownika. W 1964 toku ukończył Państwowy Uniwersytet w Woroneżu. Pracował jako zastępca szefa przedsiębiorstwa lotniczego do spraw politycznych w Woroneżu. Był też szefem wydziału przedsiębiorstwa miejskiego zjednoczonych kotłowni i sieci ciepłowniczych w Woroneżu. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (10.10.1945), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia (dwukrotnie), Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia, Order Czerwonej Gwiazdy, Order Sławy III stopnia oraz liczne medale.

Otari Grigoriewicz Chechelaszwili

Urodził się 24 grudnia 1923 roku w Tbilisi. Od 20 marca 1940 roku w Armii Czerwonej. W grudniu 1941 roku Ukończył Szkołę Lotnictwa Marynarki Wojennej w Jejsku. Na frontach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej od 2 lutego 1942 roku. Służył w lotnictwie bombowym na froncie krymskim. Potem przeszedł do lotnictwa szturmowego. Walczył na froncie północno-kaukaskim, 2. i 1. froncie ukraińskim w ramach 502. Pułku Lotnictwa Szturmowego. Był pilotem, nawigatorem lotniczym, zastępcą dowódcy i dowódcą eskadry. W kwietniu 1945 roku na czele pary Ił-2, pod osłoną 2 myśliwców zaatakował most pontonowy nad Szprewą (Niemcy). Po zniszczeniu przeprawy wrócił na swoje lotnisko. Przez radio z ziemi został ostrzeżony, że nad lotniskiem pojawił się zwiadowca wroga. Zbliżając się do lotniska, natrafił na wrogi samolot Ju-88, do którego strzelały działa przeciwlotnicze. Poprosił przez radio o wstrzymanie ognia przez artylerię, a on sam skierował swój samolot szturmowy w stronę nieprzyjaciela. Otworzył ogień do Junkersa, ale amunicji wystarczyło tylko na jedną serię. Aby uniemożliwić wrogowi odejście, Chechelaszwili zadał cios taranujący śmigłem w tylną jednostkę wrogiego pojazdu. Uszkodzony Ił wylądował na swoim lotnisku. Do maja 1945 roku był dowódca eskadry w 141. Gwardyjskim Pułku Lotnictwa Szturmowego (9. Gwardyjska Dywizja Lotnictwa Szturmowego / 1. Gwardyjski Korpus Lotnictwa Szturmowego / 2. Armia Powietrzna / 1. Front Ukraiński). Kapitan gwardii Chechelaszwili wykonał 220 lotów bojowych w których zniszczył 34 czołgi, 49 wagonów kolejowych, 8 składów amunicji, 4 promy, 4 barki. W 43 bitwach powietrznych osobiście zestrzelił 5 samolotów wroga oraz 10 kolejnych w grupie. Po wojnie kontynuował służbę w Siłach Powietrznych. W stan spoczynku przeszedł jako podpułkownik gwardii w 1958 roku. Odznaczenia: Medal Złotej Gwiazdy Bohatera Związku Radzieckiego (27.06.1945), Order Lenina, Order Czerwonego Sztandaru (dwukrotnie), Order Aleksandra Newskiego, Order Wojny Ojczyźnianej I stopnia, Order Wojny Ojczyźnianej II stopnia (dwukrotnie), Order Czerwonej Gwiazdy oraz licznymi medalami. Zmarł 8 lipca 1959 roku w Tbilisi.

Samoloty szturmowe Iliuszyn Ił-2

W wyniku doświadczeń wyniesionych z wojny domowej w Hiszpanii lotnictwo radzieckie w końcu 1937 roku zamówiło specjalny samolot do działań szturmowych. Na początku lutego 1938 roku Siergiej Iljuszyn zaproponował najwyższym władzom państwowym zbudowanie opancerzonego szturmowca. Pancerz stanowiący integralną część konstrukcji miał obejmować cały zespół napędowy i kabinę załogi. W maju 1938 roku zamówiono w zakładach nr 39 trzy prototypy Bsz-2 (bronirowanyj szturmowik) z silnikiem gwiazdowym AM-34FRN o mocy 772 KW (1050 KM). Ostatecznie 15 lutego 1939 roku zdecydowano o budowie dwóch prototypów z silnikami AM-35 o mocy startowej 993KW (1350 KM). Chociaż pierwszy prototyp był gotowy 27 czerwca, to z różnych przyczyn technicznych i organizacyjnych dziewiczy lot odbył się dopiero 2 października. Drugi prototyp Bsz-2 (CKB-55) zaczął latać 30 grudnia 1939 roku. Próby fabryczne samolotów zakończono 26 marca 1940 roku. Ich osiągi były gorsze od zakładanych oraz występowały problemy z silnikami. Podczas prób państwowych Bsz-2 nr 2 otrzymał silnik AM-38 i uzbrojenie złożone z dwóch działek i dwóch karabinów maszynowych w płacie, natomiast Bsz-2 nr 1 oprócz tego, że zmieniono mu silnik, został przebudowany na samolot jednomiejscowy o oznaczeniu CKB-57. W marcu 1941 roku przeszedł próby egzemplarz wzorcowy serii, w którym wprowadzono wszystkie rekomendowane zmiany. Samolot miał być produkowany w wariancie jednomiejscowym jako Ił-2 w zakładach nr 18, 35, 380 i 381. Planowano zbudowanie w 1941 roku 1785 egzemplarzy. Pierwsze seryjne były gotowe już w marcu. 22 czerwca w jednostkach pierwszej linii znajdowało się zaledwie 20 Iłów-2 z ponad 200 zbudowanych. Do końca roku powstały 1542 egzemplarze, z czego w zakładach nr 18 aż 1510. Pozostałe wyprodukowano w zakładach nr 1 i 381. W związku z ewakuacją zakładów pod koniec roku produkcja została zatrzymana. Jednocześnie wprowadzono zmiany w konstrukcji płatowca. Metalową tylną część kadłuba zastąpiono drewnianą, następnie to samo zrobiono z zewnętrznymi częściami płata. Opracowano także składane podwozie z płozami, umożliwiające eksploatację zimą.

Sylwetka samolotu szturmowego Iliuszyn Ił-2

Radzieckie szturmowce w czasie ataku na kolumnę pojazdów wroga

Klucz radzieckich Iłów nad Berlinem w 1945 roku

W celu zwiększenia produkcji zamierzano budować dwumiejscową wersję Ił-2m-82 z silnikiem gwiazdowym M-82 o mocy startowej 1232 kW (1675 KM). Projekt tego samolotu powstał jeszcze w 1941 roku. W następnym roku zbudowano prototyp i po pomyślnie przeprowadzonych próbach skierowano samolot do produkcji seryjnej w zakładach nr 381. Powstał jednak tylko jeden egzemplarz, do tego w wariancie jednomiejscowym. Produkcję wersji jednomiejscowej kontynuowały ewakuowane zakłady nr 1, 18, 381 i 30. Ponieważ samolot nie miał możliwości obrony od tyłu, w jednostkach frontowych na początku 1942 roku zaczęto stosować prowizoryczne stanowisko strzeleckie. Latem przeprowadzono szereg prób ze stanowiskiem strzelca dysponującego różnymi karabinami. Wybrano karabin UBT kalibru 12,7 mm i tak uzbrojone maszyny produkowano od października. Od stycznia 1943 roku zarówno w samolotach dwumiejscowych, jak i jednomiejscowych, których produkcję jeszcze kontynuowano, zaczęto montować silniki AM-38F o mocy startowej zwiększonej do 1265 kW (1720 KM). Po bitwie kurskiej powstała wersja przeciwczołgowa, uzbrojona w dwa działka NS 37 kalibru 37 mm. Do końca 1943 roku zbudowano ok. 1000 takich samolotów. Jeszcze w 1943 roku opracowano nową zewnętrzną część płata (Ił-2m3), o większym skosie krawędzi natarcia. Produkcję maszyn z nowym płatem, zwanym strzałką, uruchomiono dopiero w kwietniu 1944 roku. Element ten w większości serii był metalowy. Dopiero pod koniec wojny budowano samoloty z pancerzem przedłużonym do końca tylnej kabiny. Metalową tylną część kadłuba wyprowadzono dopiero po wojnie. Montowano ją podczas remontów. Budowano też wersję do korygowania ognia artylerii (Ił-2 KR i wersję szkolną z podwójnymi sterownicami (Ił-2 U). Iliuszyn Ił-2 był samolotem, który odegrał olbrzymią rolę podczas walk na froncie wschodnim. Znana jest treść telegramu, jaki Stalin wysłał do fabryki, która nie nadążała z planem produkcji. Brzmiała ona: "Armia Czerwona potrzebuje Iłów tak, jak powietrza czy chleba. Żądam zwiększenia produkcji. To moje ostatnie ostrzeżenie !". W wyniku działań bojowych lotnictwo wojsk lądowych utraciło 10 759 maszyn, a lotnictwo floty – 807.

Wydobyty w 2012 roku z Jeziora Kriwoje (obwód murmański) samolot szturmowy Ił-2, odrestaurowany i latający - eksponat Muzeum Sił Powietrznych Floty Północnej Safonowo, fot. Mузея ВВС Северного флота  

Dane techniczne wybranych wersji:

Ił-2 jednomiejscowy

Załoga: 1 (pilot), Wymiary: długość – 11,653 m, rozpiętość skrzydeł: 14,6 m, powierzchnia nośna: 38,5 m; Masa własna: ok. 4200 kg; Maksymalna masa startowa: ok. 5900 kg; Silnik: Mikulin AM-38 o mocy 1177 kW (1600 KM); Prędkość maksymalna: na poziomie morza – 396 km/h, na wysokości – 426 km/h / 2500 m; Zasięg: 740 km; Pułap: 6000 m; Czas wznoszenia na 1000 m: 2 min 12 sek.; Uzbrojenie: 2 działka 20 mm SzWAK (po 250 pocisków), 2 karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS (po 750 naboi), 8 niekierowanych pocisków rakietowych RS-82, 400 kg bomb

Stosowano następujące rodzaje bomb:

burzące (50 kg) - FAB-50, FAB-50CK, FAB-50TG; (100 kg) - FAB-100, FAB-100CK; (250 kg) - FAB-250, FAB-250CK

odłamkowe (2,5 kg) - AO-2,5SCh, AO-2,5 M1; (10 kg) - AO-10-6,5, AO-10SCh, (15 kg) - AO-15

zapalające (2,5 kg) - ZAB-2,5-1, ZAB-2,5T, (50 kg) - ZAB-50TG

przeciwpancerne - BRAB-220 oraz małego wagomiaru w 4 kasetach PTAB-2,5-1,5

Ił-2 (1942) dwumiejscowy

Załoga: 2 (pilot i strzelec), Wymiary: długość – 11,653 m, rozpiętość skrzydeł: 14,6 m, powierzchnia nośna: 38,5 m; Masa własna: 4261 kg; Maksymalna masa startowa: 5988 ok. kg; Silnik: Mikulin AM-38 o mocy 1177 kW (1600 KM); Prędkość maksymalna: na poziomie morza – 380 km/h, na wysokości – 414 km/h / 2500 m; Zasięg: 740 km; Pułap: 6200 m; Czas wznoszenia na 1000 m: 2 min 12 sek.; Uzbrojenie: 2 działka 23 mm Wja-23 (po 150 pocisków), 2 karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS (po 750 naboi), 8 niekierowanych pocisków rakietowych RS-82 lub RS-132, 400 kg bomb

Ił-2 (1943) dwumiejscowy

Załoga: 2 (pilot i strzelec), Wymiary: długość – 11,653 m, rozpiętość skrzydeł: 14,6 m, powierzchnia nośna: 38,5 m; Masa własna: 4625 kg; Maksymalna Masa startowa: 6260 kg; Silnik: Mikulin AM-38F o mocy 1250 kW (1700 KM); Prędkość maksymalna: na poziomie morza – 391 km/h, na wysokości – 405 km/h / 1200 m; Zasięg: 685 km; Pułap: 6000 m; Czas wznoszenia na m: 2 min 12 sek.; Uzbrojenie: 2 działka 20 mm SzWAK (po 250 pocisków), 2 karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS (po 750 naboi), 1 karabin maszynowy 12,7 mm UBT (150 naboi), 4 niekierowane pociski rakietowe RS-82, 600 kg bomb

Ił-2m3

Załoga: 2 (pilot i strzelec), Wymiary: długość – 11,653 m, rozpiętość skrzydeł: 14,6 m, powierzchnia nośna: 38,5 m; Masa własna: 4625 kg; Maksymalna Masa startowa: 6360 kg; Silnik: Mikulin AM-38F o mocy 1250 kW (1700 KM); Prędkość maksymalna: na poziomie morza – 390 km/h, na wysokości – 410 km/h / 1500 m; Zasięg: 685 km; Pułap: 6000 m; Czas wznoszenia na m: 2 min 12 sek.; Uzbrojenie: 2 działka 20 mm SzWAK (po 250 pocisków), 2 karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS (po 750 naboi), 1 karabin maszynowy 12,7 mm UBT (150 naboi), 4 niekierowane pociski rakietowe RS-82, 600 kg bomb

Ił-2 NS-37

Załoga: 2 (pilot i strzelec), Wymiary: długość – 11,653 m, rozpiętość skrzydeł: 14,6 m, powierzchnia nośna: 38,5 m; Masa własna: 4625 kg; Maksymalna Masa startowa: brak danych; Silnik: Mikulin AM-38F o mocy 1250 kW (1700 KM); Prędkość maksymalna: na poziomie morza – 375 km/h, na wysokości – 390 km/h / 1200 m; Zasięg: 685 km; Pułap: 6000 m; Czas wznoszenia na m: 2 min 12 sek.; Uzbrojenie: 2 działka 37 mm NS-37 (po 50 pocisków), 2 karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS (po 750 naboi), 1 karabin maszynowy 12,7 mm UBT

Ił-2 M-82

Załoga: 2 (pilot i strzelec), Wymiary: długość – 11,653 m, rozpiętość skrzydeł: 14,6 m, powierzchnia nośna: 38,5 m; Masa własna: 3935 kg; Maksymalna Masa startowa: 5855 kg; Silnik: Szwecow ASz-82 o mocy 1233 kW (1650 KM); Prędkość maksymalna: na poziomie morza – 365 km/h, na wysokości – 396 km/h / 2500 m; Zasięg: 700 km; Pułap: 7500 m; Czas wznoszenia na m: 1 min 48 sek.; Uzbrojenie: 2 działka 20 mm SzWAK (po 250 pocisków), 2 karabiny maszynowe 7,62 mm SzKAS (po 750 naboi), 1 karabin maszynowy 12,7 mm UBT (300 naboi), 8 niekierowanych pocisków rakietowych RS-82, 400 kg bomb

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i ilustracje:
1. T. Królikiewicz, Samolot szturmowy Ił-2. Typy Broni i Uzbrojenia 10, Warszawa1971
2. В. Б. Шавров, История конструкций самолётов в СССР 1938-1950, Moсква 1988
3. R. Michulec, Ił-2 Ił-10. Monografie Lotnicze, nr 22, Gdańsk 1999
4. Б. Рычило, М. Морозов, Гвардейские авиационные дивизии, корпуса, эскадрильи 1941-45 гг. Мир авиации: Авиационно-исторический журнал, техническое обозрение, vol. 31, nr 2, Moсква 2003
5. Б. Рычило, М. Морозов, Гвардейские авиационные дивизии, корпуса, эскадрильи 1941-45 гг. Мир авиации: Авиационно-исторический журнал, техническое обозрение, vol. 32, nr 3, Moсква 2003
6. O. B. Растренин, Штурмовик Ил-2. Летающий танк, Арсенал. Коллекция, ЭКСМО, 2007
7. B. Mucha, Wojenne tajemnice Ziemi Żarowskiej, Żarów 2020
8. https://waralbum.ru/
9. http://www.vrtulnik.cz/
10. http://airaces.narod.ru/
11. http://www.warheroes.ru/
12. http://www.ww2.dk/
13. http://allaces.ru/
14. https://gigabaza.ru/
15. https://doblest.club/
16. https://warhead.su/
17. https://lenta.ru/

Opracowanie
Bogdan Mucha