Żarowski eksponat pożarnictwa - samochód gaśniczy Jelcz 005-GBA 2,5/16 (Star 244L)

W latach 1958-1991 głównym krajowym producentem pojazdów gaśniczych były Jelczańskie Zakłady Samochodowe (JZS). W 1958 roku w Jelczu ruszyła produkcja średniego samochodu gaśniczego 001 – GBA 2/16 (na podwoziu Star A21P). Dwa lata później przystąpiono do produkcji średniego Jelcza 002 N-751-GBM 2/8. Modernizacja tego modelu obejmowała zmiany w nadwoziu. W związku z uruchomieniem przez FSC Starachowice produkcji nowej kabiny N20.1 zmianie uległa struktura zabudowy samochodu. Nowy pojazd produkowany w latach 1964-1966 otrzymał oznaczenie Jelcz 002 N-752-GBM 2/8 na podwoziu Star A25P. W 1966 roku do produkcji seryjnej wszedł Jelcz 028 GSBAM 2000/8+8 na podwoziu Star A26P, który wytwarzano do 1969 roku. Na tym samym podwoziu w latach 1969-1975 produkowany był Jelcz 003/003E-GBAM 2/8+8. W tzw. "złotej erze Gierka" w Jelczańskich Zakładach Samochodowych uruchomiono produkcję ciężkiego samochodu gaśniczego Jelcz 004-GCBA 6/32 na podwoziu Jelcz 315MS (1974-1979) oraz nowego średniego Jelcz 005-GBA 2,5/16. (1975-1979). Prototyp tego ostatniego był gotowy już 1972 roku. Konstrukcyjnie pojazd oparty był o podwozie Stara 244L, który w odróżnieniu od pokrewnych mu uterenowionych ciężarówek, miał zwiększony rozstaw osi z przeznaczeniem wyłącznie pod zabudowę pojazdów gaśniczych.

Tej właśnie serii pojazd jako eksponat pożarnictwa a zarazem polskiego przemysłu motoryzacyjnego, prezentowany jest obecnie pod zadaszeniem naprzeciw remizy Ochotniczej Straży Pożarnej w Żarowie. Egzemplarz wyprodukowany został przez JZS w 1977 roku. Jako fabrycznie nowy rozpoczął służbę w straży pożarnej Dolnośląskich Zakładów Chemicznych "Organika" w Żarowie. Wraz z upadkiem DZCH, pojazd trafił do jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej w Wierzbnej. Tam służył do 2015 roku, kiedy został zastąpiony samochodem marki Volvo FL6. Wkrótce potem po 38 latach służby, przeszedł na zasłużoną emeryturę. Podwozie tego pojazdu zostało oparte na ramie złożonej z podłużnic o przekroju ceowym i poprzeczek. Do ramy przytwierdzono zderzaki, przedni zaczep holowniczy (ucho-sworzeń) oraz tylny obrotowy hak pociągowy. Z tyłu pod ramą posadowione zostało miejsce do mocowania koła zapasowego. W skład zawieszenia pojazdu weszły piórowe, półeliptyczne i podłużne resory z amortyzatorami typu Armstrong. Dodatkowo w zawieszeniu tylnego mostu znalazł się stabilizator jako drążek skrętny.

POLMO - Zjednoczenie Przemysłu Motoryzacyjnego "POLMO z siedzibą w Warszawie przy ul. Stalingradzkiej 23, funkcjonujące w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1952-1982) i zajmujące się obrotem częściami zamiennymi do samochodów produkcji krajowej, motocykli i motorowerów. Poniżej logo Fabryki Samochodów Ciężarowych "Star" w Starachowicach, która wchodził w skład ZPM "POLMO".

Oznaczenie 244 to seria ciężarówek Star, które były produkowane w latach 1975-2000. Opracowano następujące wersje: 3W244 - wersja z nadwoziem samowyładowczym;  244R - wersja z samowyładowczą skrzynią ładunkową;  244RS - wersja z napędem 4x4 (R - rolniczy, S - specjalny) dla potrzeb rolnictwa i gospodarstw wielkotowarowych;  244L - wersja wydłużona pod zabudowę gaśniczą Jelcz 005;  3W244R - wersja trójstronnej wywrotki do przewozu płodów rolnych

Źródło napędu gaśniczego Jelcza 005, stanowił 6-cylindrowy, wysokoprężny silnik S359 o mocy 150 KM (110kW) i pojemości 6840 cm³. Za przeniesienie napędu na dwa mosty, odpowiadała 6-biegowa (5 + R) skrzynia mechaniczna ZF S5-45, która współpracowała z dwustopniową skrzynią rozdzielczą ZF 8060. Zarówno włączanie i włączanie przedniego napędu oraz sterowanie blokadą mechanizmu różnicowego tylnego mostu, dokonywało się elektropneumatycznie. W pojeździe zastosowano bębnowe hamulce z pneumatycznym wspomaganiem nadciśnieniowym o dwóch niezależnych układach (przód – tył). Dodatkowo zamontowano pneumatyczny hamulec postojowy na koła tylne. Samochód wyposażono w 2-miejscową kabinę typu 642 z wentylacją i ogrzewaniem za pomocą nagrzewnicy wielopaliwowej Sirocco 232/12 produkcji NRD. Z uwagi na filtr powietrza umieszczony nisko za tylnym lewym nadkolem kabiny, Jelcz 005 (Star 244L) mógł pokonywać przeszkody wodne o głębokości do 120 cm.

Proste i kanciaste nadwozie specjalne samochodu Jelcz 005, wykonane zostało w postaci metalowego szkieletu z profili giętych oraz blaszanego poszycia. Nadwozie to było podzielone zasadniczo na 4 części, tworzące dwa quasi-moduły. Pierwszy wyższy umieszczony za seryjną kabiną, stanowił 4-osobowy przedział załogi z tylnym półtwardym siedziskiem oraz przelotową skrzynkę z autopompą, urządzeniem SN oraz zbiornikiem na środek pianotwórczy o pojemności 250 litrów z elektrycznym wskazaniem poziomu środka. Zbiornik ten był pierwszym w PRL elementem wyprodukowanym z tworzyw sztucznych. Dostęp do tej skrytki zapewniały drzwi żaluzjowe nr 1 po prawej stronie nadwozia. Drugi niższy moduł zawierał zbiornik na wodę oraz umieszczone wzdłuż zbiornika skrytki na sprzęt. Komunikację między dowódcą a resztą załogi zapewniał gumowy rękaw łączący kabinę seryjną z przedziałem załogi. W tylnej ścianie kabiny, w górnej części znajdowała się skrytka na sprzęt z drzwiami przesuwnymi. Wykonany z blachy stalowej prostopadłościenny zbiornik na wodę, znajdował się w module umieszczonym centralnie nad tylną osią pojazdu. Zbiornik ten został wyposażony w falochrony, właz rewizyjny, elektryczny wskaźnik poziomu wody, nasadę 75 do tankowania hydrantowego (tylna ściana nadwozia) i 2 nasady 110 do spustu wody (1 w tylnej ścianie, 2 z lewej strony poniżej zabudowy). Wzdłuż zbiornika po obu stronach umieszczone zostały skrytki na sprzęt, zamykane drzwiami żaluzjowymi. Po prawej stronie nadwozia poniżej skrytek nr 2, 3 i 4 zabudowano specjalne profile dla 3 sztuk węży ssawnych, które były wkładane poprzez wnękę zamykaną uchylną klapą z prawej strony w tylnej ścianie nadwozia. Górną obniżoną część nadwozia wykonano w formie podestu roboczego ze stałą dwuprzęsłową i częściowo podwieszaną drabinką po lewej stronie tylnej ściany nadwozia. Na dachu znajdowała się umieszczona centralnie w pozycji poziomej wysuwana drabina D10W. Po bokach na pomoście umieszczone były uchwyty na prądownice i wytwornice pianowe, pływak, mostki przejazdowe oraz inny drobny sprzęt. Z przodu kabiny kierowcy, po prawej stronie umieszczony był szperacz pogorzeliskowy, w skład którego wchodził przenośny stojak i przedłużacz. Gaśniczy Jelcz 005, wyposażony był dodatkowo w zestaw dwutonowej sygnalizacji dźwiękowej Belma (pod przednim zderzakiem) oraz dwie lampy pulsacyjne Elektra LB 3 (w tylnej części dachu kabiny kierowcy).

Głównym elementem układu wodno-pianowego Jelcza 005 była zamontowana w środkowej części pojazdu dwustopniowa, jednozakresowa autopompa typu A16/8 o wydajności 1600 l/min @ 8 bar, którą produkowała Świdnicka Fabryka Urządzeń Przemysłowych. Autopompę napędzał silnik pojazdu za pomocą przystawki skrzyni biegów i wału przegubowego. Załączenie jej napędu odbywało się z miejsca kierowcy. Jednobiegowa przystawka odbioru mocy typu P45/1 była przystosowana do odbioru napędu autopompy niezależnie od napędu kół, dzięki czemu pompa mogła pracować zarówno na postoju, jak i w czasie jazdy samochodu. Zasysanie wody odbywało się poprzez urządzenie inżektorowe wbudowane w układ wydechowy silnika i sterowane elektropneumatycznie z tablicy sterowniczej autopompy. Integralnym elementem układu wodno-pianowego był dozownik środka pianotwórczego, zapewniający automatyczne stałe procentowe zasysanie środka pianotwórczego przy zmieniających się wydajnościach wodnych autopompy. Zastosowany dozownik RVMA 200, dozował środek pianotwórczy w przedziale 3-7%.

Działko wodno-pianowe austriackiej produkcji Rosenbauer RM16 o wydajności 1600 l/min, zamocowano na dachu pojazdu po prawej stronie nad kabinami. Było ono obsługiwane ręcznie przez strażaka stojącego na składanym pomoście umieszczonym w kabinie załogi, wyglądającego przez otwierany do tylu właz. Urządzenie szybkiego natarcia, umieszczone nad autopompą z prawej strony pojazdu, składało się ze zwijadła obrotowego i ciśnieniowego gumowego węża o długości 40 m i średnicy 25 mm, zakończonego prądownicą wodną wielkości 25, umożliwiającą podanie prądu zwartego i rozproszonego. Podanie wody było możliwe niezależnie od stopnia rozwinięcia węża. Jelcz 005 wyposażony był w dwie nasady tłoczne 75 (po prawej stronie nadwozia), dwie nasady ssawne 110 (po lewej stronie i z tyłu), nasadę 75 napełniania zbiornika (z tyłu) oraz nasadę 52 ssania środka pianotwórczego z zewnątrz (po prawej stronie nadwozia). Czerpanie wody przez autopompę odbywało się z własnego zbiornika poprzez zawór kulowy lub ze zbiornika zewnętrznego poprzez wąż ssawny połączony z jedną z nasad 110, albo z sieci hydrantowej poprzez nasadę 75 napełniania zbiornika. Woda lub piana tłoczona była przez autopompę do działka wodno-pianowego lub do dwóch nasad tłocznych 75 albo do urządzenia szybkiego natarcia. Czerpanie środka pianotwórczego odbywało się z własnego zbiornika lub ze zbiornika zewnętrznego poprzez nasadę 52 ssania środka pianotwórczego.

Schemat zabudowy średniego samochodu gaśniczego wodno-pianowego Jelcz 005-GBA 2,5/16

Dane techniczno - eksploatacyjne Jelcz 005 (Star 244L)

Okres produkcji: 1975-1979
Producent podwozia: Fabryka Samochodów Ciężarowych im. F. Dzierżyńskiego w Starachowicach
Producent zabudowy: Jelczańskie Zakłady Samochodowe w Jelczu koło Oławy

● Oznaczenie pożarnicze wg PN-79: GBA 2,5/16
● Podwozie: Star 244L
● Silnik: typu S359, wysokoprężny, sześciocylindrowy, rzędowy, o mocy 150 KM i pojemności skokowej 6840 cm3
● Skrzynia biegów: S5-45 mechaniczna, 5+R
● Skrzynia rozdzielcza: dwubiegowa (szosa, teren)
● Sprzęgło: jednotarczowe, suche sterowane hydraulicznie
● Układ jezdny: 4x4 z blokadą mechanizmu różnicowego na tylnym moście
● Nadwozie: dwusegmentowe, składające się z kabiny typu 642 i nadwozia specjalnego (w całości stalowe)
● Liczba miejsc: 6 (2+4)
● Wymiary (długość, szerokość, wysokość): 6930 / 2490 / 3320 mm
● Rozstaw osi: 3900 mm
● Prześwit poprzeczny: 280 mm
● Prześwit podłużny: 230 mm
● Kąt natarcia: 38º
● Kąt zejścia: 25º
● Masa własna pojazdu: 6810 kg
● Dopuszczalna masa całkowita: 10 580 kg
● Maks. obciążenie osi przedniej: 3930 kg
● Maks. obciążenie osi tylnej: 6650 kg
● Poj. zbiornika paliwa: 150 l + 40 l w kanistrach
● Prędkość maks.: 82 km/h
● Zużycie paliwa w czasie jazdy: 26 l/100 km
● Zużycie paliwa w czasie pracy autopompy: ok. 20 l/h

● Autopompa: ŚFUP A16/8 dwustopniowa jednozakresowa o wyd. 1600 l/min @ 8 bar
● Napęd autopompy: przez przystawkę odbioru mocy P45/1 i wał przegubowy
● Zbiornik wody: stalowy (z powłoką antykorozyjną), spawany w kształcie prostopadłościanu o poj. 2500 l
● Zbiornik środka pianotwórczego: o poj. 250 l wykonany z poliestru wzmocnionego tkaniną szklaną
● Dozownik środka pianotwórczego: Rosenbauer RVMA 200
● Nasady: 2x tłoczna 75 (prawa strona), 2x ssawna 110 (lewa strona i tył), 1x tankowania hydrantowego 75 (tył), 2x spustowa 110 (lewa strona i tył), 1x ssania środka pianotwórczego z zewnątrz 52 (prawa strona)
● Działko wodno-pianowe: Rosenbauer RM16 o maks. wydajności: wody - 1600 l/min @ 8 bar (zasięg poziomy: 45 m); piany – 19,5 m3/min (zasięg poziomy: 40 m); obrót działka w płaszczyźnie poziomej: 360º; w płaszczyźnie poziomej: od - 20º do + 85º
● Szybkie natarcie: 40-metrowe, składające się z gumowego węża ciśnieniowego na zwijadle, zakończonego prądownicą wielkości 25

Wyposażenie podstawowe Jelcz 005 (Star 244L)

● Wąż ssawny 110-2400 – 3 sztuki
● Smok ssawny z koszem – 1 sztuka
● Pływak - 1 sztuka
● Stojak hydrantowy – 1 sztuka
● Klucz hydrantowy podziemny – 1 sztuka
● Klucz hydrantowy nadziemny – 1 sztuka
● Linka do pływaka (0,8 m)- 1 sztuka
● Linka do smoka (15 m)- 1 sztuka
● Linka do węży ssawnych (20 m) - 1 sztuka
● Węże tłoczne W75 (20 m) – 10 odc. (200 m)
● Węże tłoczne W75 (5 m) – 2 odcinki
● Węże tłoczne W52 (20 m) – 8 sztuk (160 m)
● Rozdzielacz 75 – 1 sztuka
● Zbieracz 75/110
● Prądownica pianowa PP 2-12 – 1 sztuka
● Prądownica pianowa PP 4-12 – 1 sztuka
● Prądownica pianowa PPS-12 – 1 sztuka
● Prądownica wodna uniwersalna 52 – 1 sztuka
● Prądownica wodna zamykana 52 – 2 sztuki
● Prądownica wodna zamykana 75 – 1 sztuka
● Głowica mgłowa 16 – 1 sztuka
● Głowica mgłowa 30 – 1 sztuka
● Przełącznik 110/75 – 2 sztuki
● Przełącznik 75/52 – 3 sztuki
● Zasysacz liniowy Z-2 – 1 sztuka
● Zasysacz liniowy Z-4 – 1 sztuka
● Zasysacz liniowy Z-8 – 1 sztuka
● Wąż do zasysacza (1,1m) - 1 sztuka
● Torba wężowego, kpl. - 1 sztuka
● Siodełko wężowe – 1 sztuka
● Klucz do łączników – 2 sztuki
● Mostek przejazdowy 52-75-52 – 2 sztuki
● Podpinka do węży - 2 sztuki
● Wytwornica pianowa WP-75 - 2 sztuki
● Wiadro brezentowe – 2 sztuki
● Gaśnica proszkowa G – 2 sztuki
● Koc gaśniczy – 1 sztuka
● Linka strażacka 30 m - 2 sztuki
● Drabina wysuwana dwuprzęsłowa (DW-10/D10W) – 1 sztuka
● Drabina słupkowa 3,1 m - 1 sztuka
● Zbiornik składany 2500 l - 1 sztuka
● Bosak lekki – 1 sztuka
● Bosak podręczny – 1 sztuka
● Topor ciężki – 1 sztuka
● Łom – 1 sztuka
● Piła poprzeczna – 1 sztuka
● Ubranie żaroodporne - 2 komplety
● Rękawice lateksowe – 2 pary
● Rękawice azbestowe - 2 pary
● Buty gumowe wysokie – 2 pary
● Aparat oddechowy AP-3M z zapasowymi butlami – 2 komplety
● Szperacz pogorzeliskowy z osprzętem – 1 sztuka
● Szpadel - 2 sztuki
● Latarka akumulatorowa z żarówką, akumulatorem i torbą - 3 komplety
● Zestaw narzędzi dielektrycznych – 1 komplet
● Radiostacja UKF-FM – 1 sztuka
● Apteczka sanitarna – 1 sztuka

Zobacz też: Żarowski eksponat pożarnictwa - samochód gaśniczy ŻUK A15C-GLM-8

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła:
1. Fabryka Samochodów Ciężarowych im. F. Dzierżyńskiego w Starachowicach. Instrukcja obsługi samochodu Star 244, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1979
2. Z. Łukomski, K. Kukliński, W. Zapłotyński, Naprawa samochodów Star 244, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1980
3. W. Połomski, Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1971-1983, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 2011
4. https://prl998.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha