Mieszkańcy gminy Żarów uczestnikami Akcji "Burza" w latach 1944-45

Akcja "Burza" to kryptonim planu powstania zbrojnego i przejęcia władzy w Polsce przy użyciu sił Armii Krajowej, wprowadzony rozkazem dowódcy Armii Krajowej z dnia 20 listopada 1943 roku. Plan zakładał mobilizację oddziałów AK w czasie przesuwania się frontu wschodniego przez ziemie państwa polskiego i atakowanie wycofujących się wojsk niemieckich, w celu opanowania terenu przed wkroczeniem wojsk sowieckich. Terenowym dowódcom Armii Krajowej i przedstawicielom Delegatury Rządu RP na Kraj polecono ujawnianie się wobec wkraczającej Armii Czerwonej i obejmowanie władzy wojskowej i cywilnej na wyzwolonym terenie. Działania zbrojne w ramach „Burzy” Armia Krajowa prowadziła od marca do listopada 1944 roku, a w bardzo ograniczonej formie w styczniu 1945 roku. Jako pierwszy działania w ramach "Akcji Burza", rozpoczął okręg Wołyń, mobilizując w styczniu 1944 roku 27. Wołyńską Dywizję Piechoty Armii Krajowej (5 pułków piechoty i 2 pułk ułanów). Dywizja brała udział w walkach pod Kowlem, na Polesiu i Lubelszczyźnie oraz przy wyzwalaniu m.in. Kocka i Lubartowa. W lipcu 1944 roku 5. Wileńska Brygada Armii Krajowej i Zgrupowanie Okręgu AK Nowogródek (2 pułki ułanów i 3 pułki piechoty) realizowały plan zdobycia Wilna („Ostra Brama”). Na obszarze lwowskim w końcu lipca 1944 roku oddziały 5. Dywizji Piechoty Armii Krajowej (3 pułki piechoty i 1 pułk ułanów) uczestniczyły w wyzwoleniu Lwowa. Mobilizację oddziałów AK przeprowadzono także w okręgu Białystok – 29. Dywizja Piechoty (4 pułki piechoty i 1 pułk strzelców konnych), Polesie – 30. Dywizja Piechoty AK "Twierdza" (2 pułki piechoty), Lublin – 3. Dywizja Piechoty Legionów AK (3 pułki piechoty) i 9. Podlaska Dywizja Piechoty AK (2 pułki piechoty), współdziałające z jednostkami sowieckimi w wyzwalaniu m.in. Krasnegostawu i Szczebrzeszyna. Natomiast w podokręgu Wschód obszaru warszawskiego 8. Dywizja Piechoty AK (4 pułki piechoty, 1 pułk ułanów), walczyła m.in. w rejonie Tłuszcza i Radzymina.

Struktury Armii Krajowej w 1944 roku oraz udział jednostek AK w ramach Akcji "Burza"

21 sierpnia 1944 roku Komenda Główna Armii Krajowej zadecydowała, aby objąć akcją "Burza" Warszawę, w wyniku czego 1 sierpnia 1944 roku rozpoczęło się Powstanie Warszawskie. Jednocześnie kontynuowano mobilizację na terenach leżących po drugiej stronie Wisły. Okręg kielecko-radomski sformował 2. Dywizję AK (3 pułki piechoty) i 7. Dywizję AK (4 pułki piechoty), połączone w Kielecki Korpus AK. W sierpniu 1944 roku podjął Korpus ten podjął nieudaną próbę marszu na pomoc Warszawie, a we wrześniu 1944 roku walczył m.in. pod Radoszycami. Okręg Łódź wystawił 25. Pułk Piechoty, który walczył m.in. pod Diablą Górą. W okręgu Kraków utworzono 106. Dywizję Piechoty AK (3 pułki piechoty), zawiązki 6. Dywizji Piechoty AK (2 pułki piechoty), 22. Dywizję Piechoty AK (2 pułki), 24. Dywizję Piechoty AK (1 pułk piechoty) oraz Krakowską Brygadę Kawalerii. Walczyły tam także jednostki Grupy Operacyjnej „Śląsk Cieszyński”. Jesienią 1944 roku, na terenach okupowanych przez Niemców, zmobilizowane oddziały AK rozformowano, a realizację planu „Burza” zawieszono. Na obszarach wyzwolonych oddziały AK, które zgodnie z rozkazami odmówiły złożenia broni i wstąpienia do Armii Polskiej w ZSRR (dowódca generał Zygmunt Berling), następnie WP, zostały rozbrojone i internowane. Wielu żołnierzy wywieziono w głąb ZSRR. Ogółem na skutek działań sowieckich służb bezpieczeństwa, głównie NKWD, w więzieniach i obozach zamknięto 50 000 żołnierzy AK, uczestniczących w akcji „Burza”. Konsekwencją działań NKWD był terror wobec Polaków zamieszkujących tereny wschodnie. Od listopada 1944 nasiliły się sowieckie pacyfikacje na Kresach, np. zamordowano 9800 Polaków w powiecie lidzkim, w szczuczyńskim kolejne 8000, a w oszmiańskim – 6000. Z samego Wilna deportowano 35 000 Polaków, wymuszając oświadczenia, iż wyjeżdżają oni z własnej woli; w miejsce wywiezionych osiedlano Rosjan. Polityczny cel Akcji „Burza”, czyli objęcie władzy w wyzwolonym kraju przez upoważnionych reprezentantów władz państwa polskiego, nie został osiągnięty. Mobilizacja ok. 100 000 żołnierzy i prowadzone działania zbrojne w sposób istotny przyczyniły się jednak do zwycięstwa nad Niemcami.

Czynny udział w Akcji "Burza" wzięło 20 byłych mieszkańców gminy Żarów, którzy w latach 1944-1945 pełnili służbę w szeregach Armii Krajowej. Wszyscy zostali odznaczeni pamiątkową Odznaką Akcji "Burza", która została ustanowiona 21 kwietnia 1994 roku w ramach środowiska kombatanckiego. Egzemplarze odznaki ze stali nierdzewnej w kilku wersjach były wykonywane przez Pracownię Grawerską PiK w Warszawie.

Wersje pamiątkowej Odznaki Akcja "Burza"

ODZNACZENI Z GMINY ŻARÓW

Andruszków Michał
(1921-2002) – Buków

Borsukiewicz Wincenty
(1916-1998)– Wierzbna

Błażej Bogusława
(1927-1999) – Łażany

Chęcik Władysław
(1926-2008) – Żarów

Dąbal Aleksander
(1910-1996) – Łażany

Kosiarski Bronisław
(1928-2010) – Mrowiny

Hałaczkiewicz Zygmunt
(1923-2007) – Buków

Hałaczkiewicz Irena – Buków

Klimas Józef
(1926-2002) – Zastruże

Klimas Edward – Zastruże

Machał Jan
(1922-2013) – Żarów

Ożga Józef
(1929-2009) – Łażany

Osiurak Jan
(1924-2005) – Mrowiny

Piaseczny Władysław
(1924-2010) – Żarów

Sromek Jan
(1917-1997) – Imbramowice

Skwierczyński Stanisław
(1920-1999) – Żarów

Włodarczyk Władysław
(1914-2008) – Kalno

Wojtas Adam
(1924-2010) – Żarów

Wolak Ludwik
(1918-2008) – Żarów

Wójcikowski Edward
(1915-1998) – Żarów

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła:
1. Dokumentacja ZBoWiD – ZKRPiBWP, 1969-2010
2. Kombatant. Biuletyn Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, nr 9/1994
3. P. M. Limisiewicz, Plan "Burza". Wysiłek zbrojny Armii Krajowej 1944-1945, Warszawa 1990
4. Armia Krajowa. Dramatyczne epilog, rek. K. Komorowski, Warszawa 1994
5. Operacja "Burza" i powstanie warszawskie 1944, red. K. Komorowski, Warszawa 2004
6. S. Żerko, Ilustrowany leksykon II wojny światowej, Poznań 2004
7. B. Kubisz, Akcja "Burza" – kroczące powstanie, „Mówią Wieki” 1/2014
https://muzeum-ak.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha