Zabytkowa waga najazdowa z pocz. XX wieku w Imbramowicach

Folwark (niem. Vorverk) to nazwa dawnego, dużego gospodarstwa rolnego (od XII w.) lub rolno-hodowlanego (od XIV w.), produkującego zboże i inne surowce agrarne głównie na zbyt. Pierwsze folwarki powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych. W XVI i w 1 połowie XVII wieku na bazie tzw. dóbr dziedzicznych, nastąpił rozkwit folwarków opartych przede wszystkim na pańszczyźnianej pracy chłopów, w mniejszym stopniu na pracownikach najemnych. Kryzys tej gospodarki nastąpił w połowie XVII wieku, a miało to związek ze znacznym wyludnieniem wsi podczas wojny trzydziestoletniej z lat 1618-1648. W XVIII wieku rozpoczęto reformy, m.in. czynszowanie chłopów i parcelacje ziemi folwarcznej, jednak zasadnicza zmiana w sytuacji folwarków nastąpiła dopiero w XIX wieku, po uwolnieniu chłopów od poddaństwa, pańszczyzny i po ich uwłaszczeniu. Na Ziemi Żarowskiej folwarki powstały w: Bożanowie (1658 r. cysterski), Gołaszycach (przed 1330 r. dwa folwarki "Górny" i "Dolny"), Imbramowicach (XIV w. folwark von Czirnów; przynajmniej od połowy XVI w. istniały trzy folwarki "Górny", "Środkowy" i "Dolny"; do 1618 r. powstał czwarty folwark, spalony podczas wojny trzydziestoletniej i nie odbudowany), Kalnie (XIV w. ?, wzm. 1579 r.), Krukowie (przed 1365 r.), Łażanach (XIV w. ?), Marcinowiczkach (ok. 1369 r.), Mikoszowej (przed 1546 r.), Mrowinach (przed 1297 r.), Pożarzysku (XVI w.), Przyłęgowie (XIV w.), Pyszczynie (przed 1353 r.), Siedlimowicach (przed 1386 r.), Tarnawie (XVI w.), folwark Weselina (1 poł. XVI w.), Wierzbnej (XVI w.), Zastrużu (przed 1397 r.), Żarowie (XIV w.).

W 1548 roku właścicielem „środkowego” dworu („Mittbürger”), folwarku „środkowego” („Mittelhof”), części wsi i praw sądowniczych był Hans von Hof-Schnorbein. Zobowiązany był on wystawiać na wyprawę wojenną 1/2 żołnierza konnego. Dla celów podatkowych wartość dóbr oszacowano na 779 florenów (w 1579 r. na 800 florenów). Kolejnymi właścicielami „Mittelhof” byli: Adam von Hof-Schnorbein, Heinrich von Hof-Schnorbein, Hans von Hof-Schnorbein, Hans Christoph von Hof-Schnorbein, Johann Christoph von Hof-Schnorbein. W 1691 roku Christian August von Hof-Schnorbein, sprzedał "Środkowy" folwark Marii Elisabeth z domu von Lundy, małżonce Karla Juliusa von Zedlitz. Kolejnymi właścicielami dóbr byli: Anna Elisabeth (z domu von Zedlitz) i Hans Heinrich III von Hochberg, 1724-1733 – Hans Heinrich III i Hans Heinrich IV von Hochberg, 1733-1756 – Samuel Adolf i Sophia Elisabeth von Winterfeld (od 1749 r. właściciele całych Imbramowic z pozostałymi folwarkami), 1756-1794 – Johann Adolf von Knobelsdorf i jego córka, 1794-1803 – Friedrich Wilhelm von Schlabrendorf, 1803-1868 – Charlotte von Fürstenberg i jej spadkobiercy, 1868-1874 – Carl von Kulmiz, 1874-1895 – Paul von Kulmiz, 1895-1905 – Rudolf von Kulmiz, 1905-1925 – Eugen Karl von Kulmiz), 1925-1945 – Karl Adolf von Kulmiz.

W 1885 roku zabudowania i ludność folwarczna przedstawiały się następująco: „Górny” folwark – 5 domów mieszkalnych i 39 mieszkańców, „Środkowy” folwark odpowiednio – 4 domy mieszkalne i 76 mieszkańców, „Dolny” folwark – 1 dom mieszkalny i 27 mieszkańców. Powierzchnia gruntów folwarcznych wynosiła 491 ha, w tym 353 ha gruntów ornych, 36 ha łąk i 60 ha lasu. W XX wieku majątek imbramowicki specjalizował się w hodowli bydła i trzody chlewnej oraz uprawie roślin przemysłowych i okopowych. Na początku lat 20. XX w. hodowano 223 sztuki bydła rasy nizinnej, 153 świnie i 31 koni. Folwarki były dobrze wyposażone w maszyny rolnicze, m.in. w pługi parowe. Pola nawadniano i starannie nawożono. Uprawiano głównie buraki cukrowe, ziemniaki i len. Do 1937 roku powierzchnia dominium zmniejszyła się do 510,7 ha, w tym grunty orne 335 ha, łąki 46 ha, las 81 ha, wody 7 ha oraz ogród 3,5 ha. Jego zaplecze gospodarcze nadal stanowiły 3 folwarki, kraszarnia lnu i zmechanizowana cegielnia. Wszystkie zabudowania były zelektryfikowane. Całością wraz z folwarkiem tarnawskim zarządzał inspektor rezydujący w Imbramowicach.

W 1945 roku wszystkie zabudowania folwarczne w Imbramowicach zajęła Armia Czerwona i zarządzała nimi jeszcze w 1946 roku. Zabudowę trzech folwarków stanowiło wówczas 14 domów mieszkalnych, 3 stodoły, 6 obór, stajnie, spichlerze, kuźnia oraz pomieszczenia na sprzęt rolniczy. Obszar ziemski wynosił 415 ha w tym 349 ha gruntów ornych i 42 ha łąki. W 1946 roku po opuszczeniu folwarków przez Rosjan, majątek został zakwalifikowany jako nadający się pod osadnictwo spółdzielczo-parcelacyjne. W 1949 roku na ziemi oraz zabudowań pofolwarcznych utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1968 roku PGR użytkował 288 ha ziemi w granicach sołectwa Imbramowice. Wysiewano zboże, rzepak i buraki cukrowe oraz prowadzono chów bydła. Do 1993 roku status gospodarstwa był wielokrotnie zmieniany – samodzielne przedsiębiorstwo, część kombinatu oraz pod koniec lat 80. XX w. zakład rolny podlegający pod PGR Szczepanów. W 1993 roku PGR Szczepanów zostało przejęte przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Wówczas większość ziemi w obrębie sołectwa Imbramowice, została wydzierżawiona przez miejscowych indywidualnych rolników.

W ostatnich latach prywatny właściciel wyburzył wszystkie zabudowania gospodarcze dawnego folwarku "środkowego" w Imbramowicach. Pozostały jedynie budynki mieszkalne w tym budynek inspektora ("Inspektorhaus") oraz zabytkowa waga najazdowa z początku XX wieku. Obiekt ten został wzniesiony jako murowana z cegły brama przejazdowa, nakryta czterospadowym dachem o pokryciu ceramicznym. Ściany tynkowane z ceglanym detalem architektonicznym w postaci obramowania okien oraz blend z użyciem cegły i dachówki glazurowanej. Taki wystrój otrzymał też przylegający do konstrukcji bramnej (od wschodu) niewielki prostokątny budynek, nakryty dachem trójspadowym. Budynek ten stanowił integralną część wagi, mieszcząc urządzenia pomiarowe oraz stanowisko osoby obsługującej te urządzenia. Od strony północnej dojazd do stanowiska pomiarowego został wybrukowany łamanym łupkiem zieleńcowym, a od strony południowej łamaną kostką granitową. Maksymalny zakres pomiarowy omawianej wagi, wynosił 10 ton. Ostatecznie konstrukcja ta przestała być użytkowana w 1975 roku, wraz z budową nowej 25 tonowej wagi w pobliżu cielętników (obszar dawnego "górnego" folwarku). Wedle wspomnień pana Mariana – byłego pracownika PGR Imbramowice "... koniec ważenia przy pomocy tej wagi był podyktowany nowymi rodzajami przyczep rolniczych. Były przeznaczone dla przewożenia większych ciężarów oraz miały rozstaw kół większy od szerokości najazdu. Początkowo musieliśmy podkładać szerokie deski, a i to przyczepa nie była maksymalnie wyładowana zbożem lub burakami. Potem zapadła decyzja o budowie nowej 25 tonowej wagi obok cielętników. Stara waga została do dzisiaj, ale jej stan techniczny znacznie się pogorszył".

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła:
1. T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
2. Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha