Radziecka artyleria pod Żarowem na przełomie kwietnia i maja 1945 roku

Według źródeł rosyjskich, Dywizja Strzelecka (стрелковая дивизия; skrót: сд), organizacyjnie wchodziła w skład Korpusu Strzeleckiego lub Armii Ogólnowojskowej i działała najczęściej w ich składzie. Czasem jednak była włączana bezpośrednio w skład wojsk Frontu. Wedle etatu z 1945 roku, w skład dywizji strzeleckiej wchodziły: 3 pułki piechoty, 1 brygada artylerii (złożona z 2 pułków artylerii), 1 pułk moździerzy, 1 dywizjon artylerii samobieżnej, 1 dywizjon artylerii przeciwpancernej, 1 dywizjon artylerii przeciwlotniczej, 1 batalion saperów, 1 batalion łączności, 1 batalion szkolny, samodzielne pododdziały zaopatrzenia oraz służby tyłowe. Łącznie było to 11 780 żołnierzy, uzbrojonych w 3557 pistoletów maszynowych, 11 rusznic przeciwpancernych, 130 dział (w tym 65 przeciwpancernych i 12 przeciwlotniczych), 136 moździerzy, 12 dział samobieżnych SU-76, 445 samochodów oraz 1200 koni. Zasadniczo w czasie trwania wojny ilość ludzi w Dywizji Strzeleckiej była niższa od założonej liczby prawie o połowę. W większości dywizji zamiast brygady artylerii był pułk artylerii. W ten sposób osiągano łączną liczbę 196 dział i moździerzy.

W nocy z 6 na 7 kwietnia 1945 roku, nastąpiła zmiana w radzieckiej obsadzie linii frontu pomiędzy miejscowościami Jaroszów i Borzygniew na Dolnym Śląsku. 118. dywizja strzelecka (398., 463., 527. pułk strzelecki), która utrzymywała tutaj pozycje od lutego 1945 roku, została zastąpiona przez jednostki 225. dywizji strzeleckiej (299., 1347., 1349. pułk strzelecki). Na linii Jaroszów – Morawa – Skarżyce – Przyłęgów – Łażany i dalej, aż do Krukowa pozycje zajmował 1349. pułk strzelecki ze sztabem w Mikoszowej. Linia Kruków – Marcinowiczki – Imbramowice – Borzygniew, obsadzona była przez 299. pułk strzelecki, którego sztab znajdował się w Bukowie. Nieco z tyłu, na zapleczu obu wymienionych jednostek, rozłożony był 1347. pułk strzelecki, którego pierwszy batalion wraz z artylerią pułkową kwaterował w Jaroszowie i Rusku (sztab). Z kolei drugi batalion rozmieszczony był w Pyszczynie. Sztab 225. dywizji strzeleckiej, rozlokowany został w Osieku. Między Pyszczynem a Imbramowicami stacjonował 1009. pułk artylerii ze sztabem w Pyszczynie.

Artyleria w pasie obrony 225. dywizji strzeleckiej według stanu z dnia 14.04.1945 r., miała na wyposażeniu (1009. pułk artylerii, 6. samodzielny niszczycielski dywizjon przeciwpancerny, 299. pułk strzelecki, 1347. pułk strzelecki, 1292. niszczycielski przeciwpancerny pułk artyleryjski, 1 bateria z 34. brygady artylerii, 2 bateria z 647. pułku artylerii):

● 42 – armaty dywizyjne wz.1942 (ZiS-3), kal. 76,2 mm
● 8 – armat pułkowych wz. 1943, kal. 76,2 mm
● 19 – haubic wz. 1938 (M-30), kal. 122 mm
● 15 – armat przeciwpancernych wz. 1942 (M-42), kal. 45 mm
● 12 – hałbicoarmat wz. 1937 (MŁ-20), kal. 152 mm

 Tablica z zestawieniem ilościowym poszczególnych rodzajów dział i haubic będących na wyposażeniu jednostek Armii Czerwonej w pasie obrony 225 dywizji strzeleckiej, 10.04.1945 r.

 Schematy rozmieszczenia i organizacji artylerii w pasie obrony 225. dywizji strzeleckiej Borzygniew - Jaroszów, 6.04 i 10.04.1945 r.

Służbę w 1009. Pułku Artylerii (1. bateria), pełnił porucznik Grigorij Iwanowicz Nagajewski. Artylerzysta urodził się 7 stycznia 1919 roku w miejscowości Czeremchowo w obwodzie irkuckim. Po ukończeniu Kombinatu Oświatowego w Błagowieszczeńsku, w 1937 roku rozpoczął pracę w Powiernictwie Ogólnounijnym „Zolotoprodsnab” na Dalekim Wschodzie, w regionie amurskim, najpierw w miejscowości Zeja, a następnie w Tygdzie. Pełnił tam funkcje eksperta ds. towaroznawstwa, instruktora audytora, a następnie kierownika grupy księgowo-szkoleniowej. W 1938 roku ożenił się z Werą Andriejewną Kachurową. We wrześniu 1939 roku został powołany do Armii Czerwonej i rozpoczął służbę na Kamczatce w 103. Oddzielnym Batalionie Komunikacyjnym (101. Dywizja Strzelców Górskich). W czerwcu 1941 roku został mianowany dowódcą politycznym kompanii i sekretarzem biura partyjnego. W dniu 10 październik 1942 roku został awansowany do stopnia porucznika. W okresie od lipca 1943 do sierpnia 1944 roku przeszedł kursy artyleryjskie w 33. Pułku Szkoleniowym Artylerii Korpusu Oficerskiego. 2 grudnia 1944 roku został przeniesiony do 1009. Pułku Artylerii – 1. bateria dział 76 mm (225. Dywizja Strzelecka / 3. Front Białoruski). Uczestniczył w walkach na terenie Łotwy i Litwy. Po starciach w Prusach Wschodnich dywizja została wysłana do uzupełnienia, a w grudniu 1944 roku przeniesiona do 21. Armii (1. Front Ukraiński) i skierowana na przyczółek sandomierski.

 Porucznicy z 1009. Pułku Artylerii. Z prawej (fot. 1) i w środku (fot. 2 i 3) porucznik Grigorij Iwanowicz Nagajewski. Fotografie wykonano 7 maja 1945 roku w Imbramowicach (wówczas Ingramsdorf)

Porucznik Nagajewski uczestniczył w operacji sandomiersko-śląskiej (od 12 stycznia do 3 lutego 1945 roku), która była integralną częścią strategicznej operacji Wisła-Odra. 12 stycznia 1945 roku 1. bateria z 1009. Pułku Artylerii wzięła udział w nocnym przygotowaniu artyleryjskim przed rozpoczęciem tej operacji, a 225. Dywizja Strzelecka weszła do boju 17 stycznia w rejonie na południe od Częstochowy. Porucznik Nagajewski za działania rozpoznawcze, które 22 stycznia doprowadziły do zniszczenia grupy wojsk niemieckich w rejonie wsi Podwarpie (ob. gm. Siewierz, pow. Będzin) i Przeczyce (ob. gm. Mierzęcice, pow. Będzin) został odznaczony Orderem Czerwonej Gwiazdy. Po raz drugi odznaczony tym samym orderem w dniu 31 stycznia 1945 roku "za osobistą odwagę i wytrwałość w bitwie, podczas której ogień kierowanej przez niego baterii zabił 10 żołnierzy wroga". Następnie odznaczony Orderem Wojny Ojczyźnianej I stopnia za walki pod Ścinawką Nyską i Wierzbięcicami, podczas których dowodzona przez niego grupa zwiadowców w liczbie 16 żołnierzy stoczyła nierówną bitwę ze zgrupowaniem ok. 100 żołnierzy i oficerów niemieckich. Porucznik Nagajewski wyeliminował osobiście 6 żołnierzy wroga (w tym 1 oficer). Ogółem wróg poniósł wówczas straty 40 zabitych i 35 wziętych do niewoli jeńców. Następnie brał udział w walkach podczas oblężenia Festung Breslau oraz na południe od miasta, następnie w operacji dolnośląskiej (8.02. - 24.02.1945), górnośląskiej (15.03. - 31.03.1945) i praskiej (do 11.05.1945). Odznaczony Orderem Wojny Ojczyźnianej II stopnia (24.02.1945) oraz Orderem Czerwonej Gwiazdy (2.07.1945). Kierowana przez niego 1. bateria z 1009. Pułku Artylerii ostrzelała w dniu 15 kwietnia 1945 roku, stojący na stacji w Żarowie wojskowy eszelon (ogień prowadziły łącznie 2 baterie).

Dokument sztabu 225. dywizji strzeleckiej z dnia 15 kwietnia 1945 roku informuje o ostrzelaniu wojskowego eszelonu na stacji w Żarowie (wówczas Saarau) przez dwie radzieckie baterie z 1009. pułku artylerii

Uzbrojenie artyleryjskie jednostek radzieckich na linii frontu w pobliżu Żarowa:

76 mm armata dywizyjna wz. 1942 (ZiS-3). Egzemplarz prezentowany Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Niżnym Nowogrodzie, fot. źródło

76 mm armata dywizyjna wz. 1942 (ZiS-3) – radziecka armata wprowadzona do uzbrojenia w 1942 roku. Kaliber: 76,2 mm, długość lufy: 3169 mm (L/41,6) 2587 (części gwintowanej), donośność: 13 290 m, prędkość pocz. pocisku: 680 m/s, masa: 1150 kg (bojowa), 1840 kg (marszowa), kąt ostrzału: –5° – +37° (w pionie), 54°-57° (w poziomie), długość odrzutu: 680-820 mm, szybkostrzelność: 25 strz./min, szybkość marszowa: do 50 km/h (po drodze), produkcja: 1941-? (łącznie 103 000 egzemplarzy). Stosowana amunicja: naboj przeciwpancerny smugowy – UBR-354A, UBR-354B, UBR-354SP, nabój przeciwpancerny podkalibrowy – UBR-354P, nabój przeciwpancerny kumulacyjny – UBR-354P, UBP-354A, UBP-354M, nabój odłamkowy – UO-354AM, UO-354-M, nabój odłamkowo burzący – UOF-354M, nabój burzący – UF-354, UF-354G, UF-354F, szrapnel – USz-354, USz-354G, USz-354T, USZ-R2-354.

76 mm armata pułkowa wz. 1943. Egzemplarz prezentowany w Belgradzkim Muzeum Wojskowym, fot. źródło

76 mm armata pułkowa wz. 1943 – radzieckie działo piechoty wprowadzone do uzbrojenia w 1943 roku. Kaliber: 76,2 mm, długość lufy: 1480 mm (L/19,5), donośność: 4200 m, prędkość pocz. pocisku: 262-311 m/s (w zależności od amunicji), masa: 600 kg (bojowa), 1300 kg (marszowa), kąt ostrzału: –8° – +25° (w pionie), 60° (w poziomie), szybkostrzelność: 10-12 strz./min, szybkość marszowa: do 50 km/h (po drodze), produkcja: 1943-1945 (łącznie 5122 egzemplarze). Stosowana amunicja: nabój odłamkowo-burzący – UOF-344, UOF-344A, nabój kumulacyjny – UBP-344M, UBP-344A.

122 mm haubica wz. 1938 (M-30). Egzemplarz prezentowany w Muzeum Techniki Wojskowej Wierchniaja Pyszma, fot. źródło

122 mm haubica wz. 1938 (M-30) – radziecka haubica produkowana w latach 1940-1955 (do 1960 w Polsce). Kaliber: 122 mm, długość lufy: 2800 mm (L/22,7), donośność: 11 400 m, prędkość pocz. pocisku: 515 m/s (burzący o masie 21,76 kg), masa: 2350-2500 kg (bojowa), 3100 kg (z przodkiem), kąt ostrzału: –3° – +63,5° (w pionie), 49° (w poziomie), szybkostrzelność: 10-12 strz./min, szybkość marszowa: do 50 km/h (po drodze), produkcja: 1943-1945 (łącznie 19 266 egzemplarzy w ZSRR). Sosowana amunicja: nabój przeciwpancerny kumulacyjny – BP-463, BP-463A, nabój przeciwpancerny kumulacyjny stabilizowany brzechwowo – BK-463, BK-463U, BP-463UM, nabój odłamkoow-burzący – OF-462, nabój odłamkowy – O-462A, O-460A, nabój burzący – F-460, F-460N, F-460U, F-460K, szrapnel – Sz-460, Sz-460T, nabój odłamkowo-chemiczny – OCh-462, nabój chemiczny – Ch-462, Ch-460.

45 mm armata przeciwpancerna wz. 1942 (M-42). Egzemplarz prezentowany w Muzeum Bohaterskiej Obrony i Wyzwolenia Sewastopola, fot. źródło

45 mm armata przeciwpancerna wz. 1942 (M-42) – radziecka armata przeciwpancerna produkowana od 1943 roku. Kaliber: 45 mm, długość lufy: 3087 mm (L/68,6), donośność: 4500 m, prędkość pocz. pocisku: 870-1070 m/s (w zależności od amunicji), masa: 625 kg (bojowa), 1250 kg (marszowa), kąt ostrzału: –8° – +25° (w pionie), 60° (w poziomie), szybkostrzelność: 20-25 strz./min, szybkość marszowa: do 50 km/h (po drodze), produkcja: 1943-1945 (łącznie 10 843 egzemplarze). Stosowana amunicja: nabój przeciwpancerny – 53-B-240, nabój przeciwpancerno-zapalający – 53-BR-240, 53-BR-240SP, 53-BR-240P, szrapnel – 53-O-240, nabój odłamkowy – 53-O-240-A.

152 mm haubicoarmata wz. 1937 (MŁ-20). Egzemplarz prezentowany w Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w Smoleńsku, fot. źródło

152 mm haubicoarmata wz. 1937 (MŁ-20) – radziecka haubicoarmata skonstruowana w latach 1936-1937. Kaliber: 152,4 mm, długość lufy: 4925 mm (L/32,4), donośność: 17 230 m, prędkość pocz. pocisku: 655 m/s (pocisk o masie 43,56 kg), masa: 7270 kg (bojowa), 8070 kg (marszowa), kąt ostrzału: –2° – +65° (w pionie), 58° (w poziomie), szybkostrzelność: 3-4 strz./min, szybkość marszowa: do 20 km/h (po drodze), produkcja: 1937-1946 (łącznie 6884 egzemplarze). Stosowana amunicja: naboje przeciwpancerne – 53-BR-540, 53-BR-540B, naboje przeciwbetonowe haubiczne – 53-G-530, 53-G-530SH, szrapnel – 53-O-540A, naboje odłamkowo-burzące – 53-Z-530, 53-OF-540V, 53-Z-540, 53-OF-540ZH, naboje burzące – 53-F-542, 53-F-542G, 53-F-542U, 53-F-542SH, 53-F-542SHG, 53-F-542SHU, naboje chemiczne – 53-HS-530, 53-HS-530D, 53-HN-530, 53-OH-530, 53-OH-540.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
1. Таблица состава ПТО в полосе обороны 225 снкд (10.04.1945), ЦАМОРФ
2. Схема маневрирования средств ПТО в полосе обороны 225 кснд (10.04.1945), ЦАМОРФ
3. Принципиалвная схема организации ПТО в полосе 225 кснд (6.04.1945), ЦАМОРФ
4. Боевое донесене штаба 225 КП Оссих 15.4.45, ЦАМОРФ
5. S. Pataj, Artyleria lądowa 1872-1970, Warszawa 1975
6. J. Magnuski, Armata dywizyjna ZiS-3, TBiU 49, Warszawa 1977
7. Cz. Rychlewski, Haubica kal. 122 mm wz. 1938, TBiU 79, Warszawa 1982
8. I. Wojciechowski, 152 mm haubicoarmata wz. 1937, Warszawa 1987
9. A. Ciepliński, Ryszard Woźniak, Encyklopedia współczesnej broni palnej, Warszawa 1994
10. А. Иванов, Артиллерия СССР в перод второй мировой войны, Санкт-Петербург 2003

Opracowanie
Bogdan Mucha