Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Łażanach

Pierwsza wzmianka źródłowa o powstałej pod koniec XII wieku wsi Łażany pochodzi z 1335 roku. Wówczas w tzw. rejestrze świętopietrza archidiecezji gnieźnieńskiej (nazwa opłaty wnoszonej na rzecz papiestwa z racji jego zwierzchnictwa nad danymi ziemiami) wymieniony został kościół w miejscowości "Laszano". Etymologia tej nazwy wywodzi się od słów „las” lub „laz”, czyli „karczowisko” i wyjaśnia okoliczności w jakich założono osadę, przez wykarczowanie lasu porastającego obrzeża doliny rzecznej. Najprawdopodobniej już w XIV wieku we wsi istniał rycerski folwark, który początkowo stanowił własność rycerskiego rodu von Seidlitz. Pierwsza wzmianka o łażańskim folwarku pochodzi jednak z ok. 1550 roku, kiedy jego właścicielem był rycerz Sigmund Buschke von Mühlheim. Majątek przynosił wówczas ok. 30% zysków. Na areale ziemskim wysiewano 14 małdratów zboża oraz hodowano 500 owiec. Zabudowania folwarczne bez większego szwanku wyszły z wojny trzydziestoletniej w 1 połowie XVII wieku. Na początku lat 80. XVIII wieku folwark łażański określano jako okazały. Do jego rozbudowy po pożarze z 1782 roku przyczynił się Nikolas August von Burghauss, który wprowadził nowe techniki rolne, w tym system wielopolowy, częściowy płodozmian, odpowiednie nawadnianie i nawożenie oraz nowe gatunki wysiewanych roślin. W hodowli pojawiła się natomiast szwajcarska i ansbachska rasa bydła, które na zimę przetrzymywano w nowych oborach. Na terenie folwarku funkcjonował olejarnia i browar, które w 1799 roku uległy wielkiemu pożarowi, lecz szybko zostały odbudowane. Zabudowania gospodarcze były niszczone przez kolejne pożary jeszcze dwukrotnie w 1805 i 1824 roku. Po kolejnych odbudowach majątek łażański w latach 40. XIX wieku specjalizował się w hodowli bydła (200 sztuk) i owiec rasy merynos (900 sztuk). Uprawę roślinną obok zboża zdominowały rośliny oleiste i paszowe. Nowe zabudowania tzw. wielkiego folwarku, powstawały stopniowo w ciągu XIX wieku. Na początku kolejnego stulecia w skład jego zabudowy wchodziły: browar, gorzelnia, olejarnia, kuźnia, obory, stajnie, stodoły oraz 14 domów mieszkalnych dla robotników folwarcznych i służby. Liczba mieszkańców folwarku wynosiła odpowiednio w1885 roku: 175 osób, 1905: 169 osób, 1925: 142 osoby.

W 2 połowie XIX wieku zaniechano chowu owiec, ale dalej trzymano sporo bydła szlachetnych ras. W 1922 roku hodowano: 14 koni, 161 krów rasy fryzyjskiej, 49 świń. Specjalizowano się w produkcji mleka. W uprawach roślinnych duży udział miały rośliny przemysłowe tj. buraki cukrowe, len oraz rośliny i paszowe. W trakcie II wojny światowej, zabudowa folwarczna została częściowo uszkodzona. W 1945 roku tworzyło ją 8 domów mieszkalnych (120 izb), 2 całe i jedna spalona stodoła, 2 obory, 2 stajnie 2 spichlerze, kuźnia, warsztat mechaniczny i tartak. Przy folwarku znajdowało się gospodarstwo ogrodnicze o powierzchni 1,25 ha. Areał ziemi liczył 341 ha użytków rolnych, w tym 300 ha gruntów ornych, 37,5 ha łąk i 125 ha lasu. Wszystkie zabudowania gospodarczo-mieszkalne oraz grunty przejęła Armia Czerwona. Latem 1946 roku powiatowi inspektorzy rolni zakwalifikowali majątek do rozparcelowania w II transzy na 47 gospodarstw rolnych o powierzchni 7 ha i 5 gospodarstw rolnych o powierzchni 2 ha dla rzemieślników. Ostatecznie w 1949 roku utworzono w Łażanach Państwowe Gospodarstwo Rolne, które specjalizowało się w uprawie zboża, rzepaku i buraków cukrowych oraz mlecznej hodowli bydła. Kilkukrotnie zmieniał się status tego gospodarstwa, które było kolejno samodzielnym przedsiębiorstwem, częścią dużego kombinatu, a od drugiej połowy lat 80. zakładem rolnym PGR Milikowice. W 1994 roku PGR przekształcił się w Skarbowe Przedsiębiorstwo Rolne Stary Jaworów, spółka z oo - Zakład Rolny Łażany i zatrudniał kilku-kilkunastu mieszkańców wsi. W skład obecnej zabudowy gospodarczo-mieszkalnej dawnego folwarku wchodzą następujące budynki: stajnia – wozownia z przełomu XIX i XX wieku (ob. budynek nieużytkowany), obora z magazynem z przełomu XIX i XX wieku, owczarnia z 1 poł. XIX wieku (ob. budynek gospodarczy), budynek mieszkalny nr 16a z przełomu XIX i XX wieku, obora i spichlerz z częścią mieszkalną z 2 poł. XIX wieku, 2 stodoły z początku XX wieku, kuźnia z ok. 1910 roku.

Mapa zespołu pałacowo-parkowego z folwarkiem: 1 – pałac, 2, stajnia (wozownia), 3 – obora z magazynem, 4 – owczarnia, 5 – budynek mieszkalny 16a, 6 – obora i spichlerz z częścią mieszkalną, 7 – stodoła, 8 – stodoła, 9 – kuźnia, 10 – pergola, wg GEZ Żarów 2021

Owczarnia z 1 poł. XIX wieku (ob. budynek gospodarczy), fot. GEZ Żarów 2004 / 2021

Budynek jednokondygnacyjny murowany, założony na rzucie wydłużonego prostokąta, tynkowany z magazynowym poddaszem. Przy elewacji wschodniej niższa współczesna przebudówka. Budynek nakryty jest dachem naczółkowym, krytym eternitem.

Kuźnia z ok. 1910 roku, fot. B. Mucha

Budynek jednokondygnacyjny murowany, nietynkowany pod dachem trójspadowym, krytym dachówką ceramiczną, załamanym nad drewnianym, wtórnie częściowo zamurowanym podcieniem. Do elewacji szczytowej przylega ceglany, nieotynkowany komin. Otwory zamknięte łukiem odcinkowym.

Obora i spichlerz z częścią mieszkalną z 2 poł. XIX wieku, fot. GEZ Żarów 2004 / 2021

Okazały budynek składający się z trzech brył na rzucie prostokątów. Bryły skrajne podobne do siebie pod względem architektonicznym (zachodnia – spichlerz, wschodnia – mieszkalna). Budynki trójkondygnacyjne nakryte płytkimi dachami dwuspadowymi, krytymi papą. Tynkowany detal w postaci ramowych podziałów elewacji i gzymsu kostkowego. Fasada budynku mieszkalnego poprzedzona drewnianą werandą. Środkowa część (obora), niższa, dwukondygnacyjna, murowana i tynkowana. Ceglany detal w postaci obramień otworów z łamanymi naczółkami oraz gzymsów. Budynek nakryty jest płytkim dwuspadowym dachem (papa).

Obora z magazynem z przełomu XIX i XX wieku, GEZ Żarów 2004 / 2021

Budynek 1,5-kondygnacyjny, założony na planie prostokąta, murowany z kamienia, nieotynkowany. Detal ceglany w formie obramień otworów, narożników i gzymsów. Żeliwne ściągi o ozdobnych podkładkach w formie rozet. Budynek nakryty jest dwuspadowym dachem (papa) o małym kącie nachylenia połaci.

 Stajnia – wozownia z przełomu XIX i XX wieku (ob. budynek nieużytkowany), fot. GEZ Żarów 2004 / 2021

Budynek 1,5-kondygnacyjny, założony na planie prostokąta, murowany z kamienia, nieotynkowany. Detal ceglany w formie obramień otworów, narożników i gzymsów. Żeliwne ściągi o ozdobnych podkładkach w formie rozet. Budynek nakryty jest dwuspadowym dachem (papa) o małym kącie nachylenia połaci.

Stodoła I z początku XX wieku, fot. GEZ Żarów 2004 / 2021

Budynek 1,5-kondygnacyjny, założony na rzucie wysłużonego prostokąta, murowany i tynkowany. Tynkowany detal w postaci gzymsów. Brak otworów okiennych, zastąpionych przez pionowe szczeliny wietrznikowe. Dłuższa elewacja rozczłonkowana gęstym rytmem przypór. Budynek nakryty jest dwuspadowym dachem ceramicznym.

Stodoła II w początku XX wieku, fot. GEZ Żarów 2004 / 2021

Budynek 1,5-kondygnacyjny, założony na na rzucie wysłużonego prostokąta, murowany i tynkowany. Tynkowany detalem w postaci gzymsu. Brak otworów okiennych, zastąpionych przez małe otwory wietrznikowe w kształcie krzyża. Budynek nakryty jest dwuspadowym dachem ceramicznym.

Budynek mieszkalny nr 16a z przełomu XIX i XX wieku, fot. GEZ Żarów 2021

Budynek dwukondygnacyjny, murowany i częściowo tynkowany z użytkowym poddaszem. Tynkowany detal w postaci ramowych podziałów elewacji i gzymsu kostkowego. Niegdyś do elewacji zachodniej przylegał okazały budynek gospodarczy. Budynek nakryty jest płytkim dachem dwuspadowym.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła:
1. GEZ Żarów 2004 /2021
2. T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006

Opracowanie
Bogdan Mucha