BMW i Fiat w Żarowie

11 lipca 1899 roku włoski przemysłowiec Giovanni Agnelli wraz z grupą innych udziałowców założył przedsiębiorstwo FIAT (Fabbrica Italiana di AutomobiliTorino). Po przejęciu w listopadzie 1899 roku istniejącej manufaktury samochodowej braci Ceirano , firma FIAT rozpoczęła produkcję samochodów pod własną marką. Od listopada 1899 roku powstało 8 sztuk modelu 3 1/2 HP. W 1900 roku produkcja FIATA wyniosła 30 sztuk, a w rok później już około 300 egzemplarzy. Firma szybko się rozwijała i przejęła wiele innych przedsiębiorstw samochodowych. Z kolei 7 marca 1916 roku rozpoczęła się niemieckim Monachium historia firmy BMW. Wtedy to właśnie założono „Bayerische Flugzeugwerke AG”, czyli Bawarskie Zakłady Lotnicze. W rok później nazwa firmy została zmieniona na obowiązującą do dziś - Bayerische Motoren Werke – BMW. Początkowa działalność tej marki dotyczyła produkcji silników lotniczych, a od 1923 roku motocykli. Dopiero w pięć lat później zaczęto produkować auta. Z jakiego powodu poruszamy dziś tematykę dwóch potężnych koncernów samochodowych ? Czy mają może jakiś związek z Żarowem ?

Przeglądając liczne pocztówki z Żarowa, datowane na okres sprzed 1945 roku, odnajdujemy zaledwie jeden egzemplarz, na którym widnieje samochód. Pocztówka, o której mowa pochodzi z początku lat 30-tych i przedstawia dawny hotel Brotkego – dziś budynek przy ul. Armii Krajowej 40. Na tle budynku utrwalonego na wspomnianej pocztówce widzimy zaparkowane auto. Odnalezienie jego marki oraz modelu nie było zbyt trudne. Idąc bowiem tropem, iż jest to wyrób niemiecki, a zbyt wiele firm branży samochodowej w Niemczech wówczas nie istniało, odnaleźliśmy producenta – Bayerische Motoren Werke – BMW, model 3/15 DA2. Auto produkowano w latach 1929-1932, a jego cena wynosiła wówczas 2475 Reichs Marek. W tamtych latach luksus posiadania samochodu, dotyczył jedynie osób wykształconych i majętnych, które pracowały w dochodowych przedsiębiorstwach lub prowadziły własny interes. Tak więc auto zaparkowane przed hotelem mogło być własnością hotelarza Brotkego, może lekarza lub dyrektora którejś z żarowskich fabryk. Równie dobrze mogło należeć do osoby spoza Żarowa, która tylko przejazdem zatrzymała się w miejscowym hotelu na odpoczynek i posiłek. Nie mniej jednak wspomnieć należy, że model 3/15 DA2 był pierwszym seryjnie produkowanym samochodem przez firmę BMW. Poniżej historia i szczegóły dotyczące tego auta. 

BWM 3/15 DA2 zaparkowane przed hotelem Brotkego w Żarowie (dziś ul. Armii Krajowej 40). Pocztówka z początku lat 30-tych XX wieku

16 listopada1928 roku firma BMW wykupiła Fabrykę Samochodów w Eisenach (Fahrzeugfabrik Eisenach), która produkowała małe samochody osobowe o nazwie Dixi 3/15. Samochód ten był produktem licencyjnym, stanowiącym wierną kopią brytyjskiego Austina Seven (produkowany od 1922 roku). W celu gruntownej modernizacji auta, które firma BMW zamierzała produkować z własnym logiem, zatrudniono francuskiego inżyniera Luciena Rosengarda. Zmiany konstrukcyjne dotyczyły głównie karoserii. Zlikwidowano progi powiększając w ten sposób przestrzeń w wnętrzu samochodu, zmieniono również stylistykę obudowy chłodnicy, powiększono powierzchnię szyb bocznych i szyby tylnej, zastosowano układ hamulcowy na cztery kola oraz zastąpiono starą stalowo-drewnianą karoserię na nitowaną, wykonaną w całości ze stali (niespotykana dotychczas w tej klasie samochodów). W ten sposób dwudrzwiowe auto pod nazwą BMW 3/15 typ DA2 (Deutsche Ausführung – edycja niemiecka) weszło do produkcji seryjnej 9 lipca 1929 roku. W tym samy roku, trzy samochody BMW 3/15 DA2 wygrały 5-dniowy Międzynarodowy Rajd Alpejski z Monachium do Combo, co przyniosło dodatkową i darmową reklamę. Już w pierwszym roku produkcji sprzedano 5350 egzemplarzy (7,2% całkowitej sprzedaży na rynku niemieckim) modelu 3/15 DA2, którego slogan reklamowy brzmiałwewnątrz większy niż na zewnątrz.

BMW 3/15 DA2 - pierwszy seryjny samochód firmy motoryzacyjnej rodem z Monachium

Logo BMW na szczycie chłodnicy modelu 3/15 DA2

Wnętrze oraz 4 cylindrowy silnik BMW 3/15 DA2 (źródło)

Wkrótce rozpoczęto produkcję wersji kombi o konstrukcji drewniano-stalowej, a w późniejszym okresie dwumiejscowego coupe, dwu- i czteromiejscowego kabrioletu oraz małego transportera. W lipcu 1931 roku auto wyposażono w układ o niezależnym zawieszeniu kół przednich – BMW 3/15 typ DA 4. Z kolei typ DA 3 był sportową wersją roadster, nazywaną również Wartburgiem. Łączna produkcja samochodu BMW 3/15 typ DA2 (1929-1931) i DA4 (1931-1932) wyniosła 15 948 egzemplarzy. BMW 3/15 wyposażony był w 4 cylindrowy silnik o pojemności 748,5 cm³ i mocy 15 KM przy 3000 obrotów/min. Skrzynia biegów ręczna 3-biegowa. Auto o wymiarach 3000/1275/1625 mm (dł./szer./wys.), rozwijało prędkość maksymalną 75 km. Przy wadze własnej równej 745 kg, zużywało 6 l paliwa na 100 km (poj. baku 20 l).

Fotografia wykonana w bramie wjazdowej Zakładów Chemicznych Silesia w Żarowie. Lata 1945-46

SKŁADAMY PANI SERDECZNE PODZIĘKOWANIA Z UDOSTĘPNIENIE NINIEJSZEJ FOTOGRAFII

Tuż po wojnie (najpóźniej do listopada 1946 roku) wykonana została fotografia udostępniona nam przez panią Ewę Dzikoń. Fotografia przedstawia bramę wjazdową Zakładów Chemicznych Silesia, wraz z osobą pozującą przy aucie. Po lewej widoczne są postacie w mundurach i czapkach Ludowego Wojska Polskiego. Utrwalony na fotografii samochód to FIAT model 508c, którego produkcja trwała we Włoszech w latach 1937-1939. Nazwany Nuova Balilla (Nowa Balilla) był następcą Fiata 508, który produkowano w latach 1932-1937. Jednostkę napędową samochodu stanowił czterocylindrowy silnik o pojemności 1090 cm3 i mocy 32 KM przy 4000 obr./min, który zapewniał prędkość maksymalną powyżej 100 km/h. Zużycie paliwa wynosiło 6 l/100 km. Silnik posiadał zawory wiszące w aluminiowej głowicy. Blok odlano z żeliwa fosforowo-magnezowego. Wał korbowy podparto w trzech punktach. Za zasilanie jednostki napędowej w powietrze i paliwo, odpowiadały gaźniki Solex lub Zenith. Czterobiegowa skrzynia z synchronizowanym najwyższym biegiem, ułatwiała zmianę pomiędzy trzecim a czwartym przełożeniem. Ramę samochodu zbudowano z podłużnic, schodzących się ku przodowi i wzmocnionych w środkowej części podłużnicami w kształcie krzyża. Wysunięcie silnika maksymalnie do przodu, pozwoliło na zmieszczenie przedziału pasażerskiego pomiędzy osiami. Przednie, niezależne zawieszenie auta, składało się z łamanej osi, dolnych widłowych i górnych jednoramiennych wahaczy. Resorowanie odbywało się za pomocą sprężyn i amortyzatorów hydraulicznych. Z tyłu zastosowano resory piórowe i amortyzatory, połączone z drążkiem stabilizatora. Fiat 508c wyposażony był w hamulce hydrauliczne zamontowane na czterech kołach. Standardowo auto posiadało niskociśnieniowe opony pneumatyczne, dzięki którym wzrósł komfort podróżowania. Model 508c Nuova Balilla charakteryzował się opływowym nadwoziem. Dostęp do komory silnika odbywał się dzięki unoszonym bocznym elementom maski. Szeroka szyba i wąskie przednie słupki, zapewniały dobrą widoczność podczas jazdy. Auto produkowano w wersji dwu- i czterodrzwiowej limuzyny, kabrioletu, roadstera, taksówki, furgonu, wersji przedłużanej i militarnej. Ciekawostką jest, że tuż po wojnie wznowiono produkcję modelu pod oznaczeniem 1100 E/EL o nieznacznie zmienionym wyglądzie karoserii, głównie obudowy chłodnicy i maski. Model ten produkowany był do 1948 roku. Jakaś część tych aut trafiła po wojnie do Polski. Jeden z egzemplarzy używany był m.in. w szczecińskim Urzędzie Bezpieczeństwa.

Fiat 508c Nuova Balilla

Wnętrze Fiata 508c Nuova Balilla oraz jego jednostka napędowa 

Logo marki FIAT na przestrzeni lat (źródło)

Nie udało się nam jeszcze ustalić, kto dokładnie pozuje koło FIATA 508c na zdjęciu z Zakładów Chemicznych Silesia w Żarowie. Nie mniej jednak interesującym jest numer rejestracyjny tego samochodu A-90001. Jak ustaliliśmy, po wojnie pierwsze cywilne zasady wydawania oraz wygląd tablic rejestracyjnych opisano w „Zarządzeniu Kierownika Resortu Komunikacji, Poczt i Telegrafów z dnia 11.09.1944 roku w sprawie znakowania pojazdów mechanicznych i sposobu wykonania tablic rejestracyjnych”. Zasady tworzenia numeru na tablicach z 1944 roku były prostą transformacją ustaleń z roku 1937: dla dziesięciu województw i m. st. Warszawa przydzielono określone zakresy liczb (sześciocyfrowy), pozostawiając niezmienione litery dla samochodów i taksówek. Tak więc literami A, B, C, D, E, G znakowano pojazdy niezarobkowe państwowe, literami T, U, Z, X – pojazdy zarobkowe (prywatne), literami H, K, L, M, N – inne pojazdy. Każde z województw otrzymało jak wspomniano wcześniej zakres liczb, który dla ówczesnego województwa wrocławskiego zawierał się w przedziale: 90000 – 99999. Następna zmiana znakowania aut z wprowadzona 25 listopada 1946 roku wniosła tłoczoną pod numerem rejestracyjnym nazwę stolicy danego województwa. Nowy numer rejestracyjny dzielony był dodatkowo myślnikiem.

Numer rejestracyjny A-90001

Fiat 508c o numerze rejestracyjnym A-90001, który został utrwalony na fotografii w Żarowie, był więc samochodem państwowym, drugim zarejestrowanym po wojnie na Dolnym Śląsku !!! (biorąc pod uwagę fakt granic województwa wrocławskiego w latach 1946-1950). Auto należało bez wątpienia do ważnej osobistości, która odwiedziła miejscowe Zakłady Chemiczne, lub też w Żarowie mieszkała ?? Tożsamość tej osoby pozostaje na razie nieznana.

Opracowanie
Bogdan Mucha