Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Zabudowania gospodarczo-mieszkalne dawnego folwarku w Mrowinach

Drukuj
Utworzono: poniedziałek, 10, styczeń 2022

Pierwsza znana wzmianka o 7 łanowym folwarku w Mrowinach pochodzi z 25 października 1297 roku. Wówczas to książę świdnicki Bolko I zezwolił właścicielowi folwarku w „Conradiswalde”, rycerzowi Tyczko Muscho na opłacanie cystersom dziesięciny pieniężnej w zbożu. Kolejnymi właścicielami folwarku mrowińskiego były następujące osoby i rody: 2 poł. XIV-k. XIV w. – von Czirn, 1411-1480 – von Schellendorf , przed 1432-po 1492 – von Zettriz (Czettritz), 1480-ok.1550 – von Mühlheim, 1557-ok.1605 – von Adelsbach, ok.1611-1653 – von Motschelnitz, 1653-1668 – Ludwig de Lopis, baron Monteverques, 1689-1694 – von Oppersdorf, 1694-1713 – Johann Frantz baron von Karnath, 1713-1727 – Melchior Ducius von Wallenberg, 1727-1729 – Sophia Elisabeth von Knobelsdorf, 1729-1746 – von Winterfeld, 1748-1770 – von Nostitz, 1770-1794 – von Knobelsdorf, 1794-1803 – Graf von Schlabrendorf, 1803-1868 – hrabina Charlotte von Fürstenberg i jej spadkobiercy, 1868-1945 – von Kulmiz (do 1874 Karl, do 1895 Paul, do 1905 Rudolf, do 1925 Eugen, do 1945 Karl Adolf).

Do połowy XVI wieku do folwarku mrowińskiego przyłączono 3 łany ziemi chłopskiej. Na ziemiach folwarcznych wysiewano wówczas ok. 20 małdratów zboża, hodowano 450 owiec. Dobrze rozwinięta była hodowla ryb. Rocznie z mrowińskich stawach odławiano 38 kop ryb (ok. 2280 sztuk). W 1550 roku wartość dóbr mrowińskich szacowano na 1703 florenów. Blisko 30 lat później folwark wart był 1700. W czasie wojny trzydziestoletniej Mrowiny wraz z tamtejszym folwarkiem zostały prawdopodobnie mocno zniszczone. W 1653 roku dobra te nabył generał cesarski Ludwig de Lopis, baron Monteverques. Odbudowując wieś powiększył o część gospodarstw kmiecych areał ziemi folwarcznej. Po przyłączeniu Weseliny (Neu Sorgau) i Wostówki (Freudenthal) w dominium mrowińskim były 3 folwarki. Najpóźniej w pierwszej połowie XVIII wieku powstał w pobliżu wsi czwarty folwark tzw. Karlshof (Bratoniów). Sądząc po nazwie mógł on zostać założony przez Karla Josepha von Oppersdorf. W połowie XVIII wieku w skład zabudowań mieszkalno-gospodarczych folwarku wchodziło 12 budynków założonych na planie prostokąta i pokrytych dwuspadowymi dachami. Stojący w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu dwukondygnacyjny budynek z użytkowym poddaszem wzniesiony był w wyższej partii techniką muru pruskiego. Cały zespół folwarczny otoczony był murem z dwiema bramami. Układ zabudowy folwarku oraz okalające dominium ogrodzenie tworzyły 3 sporej wielkości place. Wschodni porośnięty drzewami z masywem spichlerzem, środkowy oraz przedzielony murem zachodni, w którym znajdowało się 5 stawów hodowlanych.

 

Zabudowa zespołu pałacowo-folwarcznego w Mrowinach, wg rysunku F. B. Wernera z ok. 1746 r., Topographia oder Prodromus delinatei Silesiae Ducatus, vol.III, Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz, XVII 526, vol. III, Fürstenthum Schweidnitz

 

Około 1765 roku fiskus pruski oceniał wartość wszystkich czterech folwarków (Mrowiny, Weselina, Wostówka i Bratoniów) należących do hrabiego Antona Wilhelmma von Nostitz na 33 278 talarów. Dalszy rozwój folwarków, jak i samej wsi nastąpił w 1 połowie XIX wieku. Dalej istniały 4 kompleksy folwarczne, a w mrowińskim powstała cegielnia i browar. Dużą rolę w początkach lat 40. XIX wieku odgrywała hodowla: 215 sztuk bydła, 1890 sztuk owiec rasy merynos (608 na folwarku Wostówka). Wspomnieć należy, że do początków XX wieku istniały dwa oddzielne majątki rycerskie: Mrowiny – o powierzchni 409 ha (grunty orne 368 ha, łąki 52 ha, las 38 ha), Weselina – o powierzchni 79,2 ha. Po ich połączeniu i dokupieniu ziemi powstał jeden wielki majątek mrowiński o powierzchni 635 ha ( w tym grunty orne 500 ha, łąki 52 ha, las 49 ha). W 1922 roku majątek mrowiński specjalizował się w uprawie roślin przemysłowych, takich jak len, buraki i ziemniaki. Hodowano bydło rasy holenderskiej w liczbie 274 sztuk. W 2 połowie lat 20. XX wieku powierzchnia majątku mrowińskiego została zmniejszona do 474 ha. W jego skład wchodziły 4 folwarki: Mrowiny, Wostówka, Weselina i Bratoniów. Znajdowało się w nich 9-10 budynków mieszkalnych i ponad 20 gospodarczych. Liczba mieszkańców folwarków wynosiła odpowiednio: 1885 rok – 167, 1905 rok – 198, 1925 rok – 174. Największym był folwark mrowiński z 6-7 budynkami mieszkalnymi, kilkoma gospodarczymi, a także niewielkimi zakładami przetwórczymi. W XIX wieku były to browar, cegielnia oraz młyn wodny, który został zburzony w trakcie rozbudowy zespołu pałacowego w latach 1870-1871. Pod koniec XIX wieku powstało kilka nowych zakładów wyposażonych w maszyny parowe: kraszarnia lnu, gorzelnia, mleczarnia, serownia oraz młyn. W latach 30. XX wieku uruchomiona została niewielka przetwórnia ziemniaków.

 

Zabudowa zespołu pałacowo-folwarcznego w Mrowinach wg map topograficznych Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) 1877, 1913, 1937

 

W 1945 roku po zakończeniu działań wojennych, folwark w Mrowinach z areałem ziemskim przejęły władze polskie a całością administrował Wojewódzki Urząd Ziemski w Cieplicach, który w 1946 roku wydzierżawił go na 6 lat Zakładom Chemicznym z Żarowa. Zabudowę folwarczną stanowiło wówczas 9 domów mieszkalnych, piekarnia, 5 murowanych stodół, 2 stajnie, obora, owczarnia, trzypiętrowy spichlerz i kuźnia, gorzelnia, młyn, wytwórnia sacharyny oraz wytwórnia płatków ziemniaczanych. Na wyposażeniu majątku był poniemiecki sprzęt rolniczy w tym traktor, młockarnia, kilka snopowiązałek i żniwiarek. Zabudowa folwarczna zajmowała obszar 30 ha, w tym grunty orne 322 ha i 33 ha łąk i pastwisk. Obszar całego majątku wynosił 393 ha. Odłogiem leżało 40 ha zaminowanej ziemi. Na pozostałych gruntach uprawiano warzywa, ziemniaki i buraki cukrowe, które były przejmowane przez zakłady chemiczne na zaopatrzenie dla swoich pracowników. Likwidacji uległy przyfolwarczne zakłady przetwórcze: młyn oraz wytwórnie sacharyny i płatków ziemniaczanych. Początkowo w majątku zatrudnieni byli Niemcy – 53 robotników rolnych i 62 członków ich rodzin. Latem 1946 roku powiatowi inspektorzy rolni zakwalifikowali majątek mrowiński jako nadający się pod osadnictwo spółdzielczo-parcelacyjne dla 50 rodzin. Ostatecznie na przełomie lat 40/50. utworzono tam Państwowe Gospodarstwo Rolne, którego status zmieniał się kilkukrotnie do lat 90. XX wieku – początkowo jako samodzielne przedsiębiorstwo, później część częścią dużego kombinatu, a pod koniec lat 80. jako zakład rolnym podległy PGR Szczepanów. Prowadzono w nim uprawę zbóż, rzepaku i buraków cukrowych, hodowlę bydła oraz trzody chlewnej. Pracowała nadal gorzelnia, która pod koniec lat 80. wytwarzała ok. 300 000 l. surówki gorzelnianej. Przy PGR-ZR działało laboratorium chemiczne przeprowadzające analizę gleb, pasz, kiszonki i wyrobów gorzelnianych. W czerwcu 1993 roku PGR Szczepanów wraz z zakładem rolnym Mrowiny, przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

 

Zespół pałacowo-folwarczny w Mrowinach: 1 – pałac, 2 – mur, 3 – brama główna, 4 – spichlerz, 5 – stodoła, 6 – stajnia I, 7 – budynek mieszkalny I, 8 – obora, 9 – budynek mieszkalny II, 10 – budynek mieszkalny III, 11 – stajnia II (ob. Garaże), 12 – gorzelnia (ob. budynek nieużytkowany), 13 – budynek mieszkalny IV, 14 – budynek mieszkalny V, 15 – brama południowo-wschodnia, 16 – budynek mieszkalny VI

 

Budynek mieszkalny I z końca XIX w. – ul. Zamkowa 4a (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Dwukondygnacyjny, murowany na kamiennym cokole, tynkowany budynek, założony na rzucie prostokąta, w ciągu zabudowy gospodarczej. Tynkowany detal w postaci gzymsów i lizen. Dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku Częściowo zmieniona kompozycja elewacji i detal architektoniczny, przemurowanie części otworów. Wymieniona większości stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Spichlerz z ok. 1800 r. – ul. Zamkowa 4a (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Dwukondygnacyjny, murowany, częściowo tynkowany budynek z czterokondygnacyjnym strychem. Ceglany detal z postaci obramień okien, drzwi i szczytów oraz gzymsów. W narożach ukośne przypory. Liczne nieduże otwory okienne. Dach dwuspadowy, kryty ceramiczną dachówką. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Ubytki stolarki, tynków i pokrycia dachu. Postulaty dotyczące konserwacji: kapitalny remont obiektu z zachowaniem historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego. Zakaz docieplania pn.-zach. elewacji szczytowej.

 

Stajnia z końca XIX w. – ul. Zamkowa 4a (fot. GEZ 2004 / 2021)

Dwukondygnacyjny, murowany z kamienia budynek, pierwotnie tynkowany, przykryty dachem dwuspadowym, krytym dachówką ceramiczną. Tynkowany detal, w postaci gzymsu wieńczącego. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Znaczne ubytki tynku i pokrycia dachu. Postulaty dotyczące konserwacji: kapitalny remont budynku, z zachowaniem historycznej bryły, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Stodoła z końca XIX w. – ul. Zamkowa 4a

Murowany z kamienia i cegły, tynkowany, jednokondygnacyjny budynek z otwartą więźbą dachową. Stodoła dwuprzejazdowa. otwory bramne zamknięte pełnołukowo, wrota dwuskrzydłowe drewniane. Tynkowany detal architektoniczny w postaci gzymsu wieńczącego. Niewielkie pionowe szczeliny wentylacyjne rozmieszczone w dwóch kondygnacjach. Dach dwuspadowy pokryty ceramiczną dachówką. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Znaczne ubytki tynku oraz pokrycia dachu. Postulaty dotyczące konserwacji: kapitalny remont budynku z zachowaniem historycznej bryły, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Budynek mieszkalny III z ok. 1840 r. / koniec XIX w. – ul. Zamkowa 4b, 4d (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek, na rzucie prostokąta. Detal ceglany w postaci obramień otworów przyziemia i tynkowanych gzymsów. W elewacji frontowej jeden otwór wejściowy oraz pierwotne, dwa otwory bramne, z których obecnie jeden zamurowany. Otwory przyziemia z odcinkowymi zamknięciami. Dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, częściowo kompozycja elewacji. Przemurowane części otworów. Częściowo zachowany detal architektoniczny. Wymieniona stolarka okienna bez zachowania pierwotnych podziałów. Znaczne ubytki tynku w tylnej elewacji. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego. Wymiana i uzupełnienie tynków w tylnej elewacji.

 

Budynek mieszkalny II z ok. 1840 r. – ul. Zamkowa 4c (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek na rzucie prostokąta. Detal ceglany w postaci obramień otworów przyziemia i tynkowanych gzymsów. Dach trójspadowy pokryty dachówką ceramiczną. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, częściowo zmieniona kompozycja elewacji, przemurowanie otworów, częściowo zachowany detal architektoniczny. Wymieniona stolarka okienna bez zachowania pierwotnych podziałów. Ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem historycznej bryły budynku, kompozycji i pozostałego detalu architektonicznego.

 

Obora z ok. 1840 r. – ul. Zamkowa 4c (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Budynek 1,5 kondygnacyjny, murowany i tynkowany, założony na rzucie wydłużonego prostokąta w ciągu zabudowy gospodarczej. Detal tynkowany (ramowe podziały elewacji) i ceramiczny w postaci obramień okien i drzwi pierwszej kondygnacji. Dach dwuspadowy, kryty ceramiczną dachówką. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Znaczne ubytki tynku, pokrycia dachu i stolarki. Postulaty dotyczące konserwacji: remont kapitalny budynku z zachowaniem historycznej bryły, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Stajnia (ob. garaże) z końca XIX w. – ul. Zamkowa 4d (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

1,5-kondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek, na rzucie wydłużonego prostokąta. Detal ceglany w postaci obramień otworów przyziemia i tynkowanego gzymsu wieńczącego. Otwory przyziemia z zamknięciami odcinkowymi. Dach dwuspadowy kryty dachówką ceramiczną. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Budynek mieszkalny IV z końca XIX w. – ul. Zamkowa 4f, 4g (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Dwukondygnacyjny budynek z poddaszem użytkowym, murowany, nietynkowany. Detal ceramiczny w postaci gzymsów. Dach dwuspadowy o małym kącie nachylenia połaci. Regularny układ ujednoliconych otworów okiennych. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Wymieniona stolarka okienna bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji.

 

Budynek mieszkalny V z przełomu XIX/XX w. – ul. Leśna 1 (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Murowany z cegły budynek, posadowiony na kamiennym cokole o zmiennej wysokości. Detal ceglany w postaci obramień otworów oraz gzymsów. Elewacje artykułowane regularnym rytmem ujednoliconych otworów okiennych. Jednokondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, 3- i 5- osiowy. Dach dwuspadowy pokryty ceramiczną dachówką i blachodachówką. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Wymieniona częściowo stolarka okienna bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego. Zakaz docieplania elewacji. W razie wymiany stolarki, zachowanie pierwotnych podziałów.

 

Budynek mieszkalny VI z przełomu XIX/XX w. – ul. Leśna 3

Murowany z cegły, w części tynkowany, jednokondygnacyjny budynek, nakryty dachem dwuspadowym o małym kącie nachylenia połaci, krytym blachodachówką. Regularny rytm ujednoliconych okien, zamkniętych odcinkowo. Ceglany detal w postaci obramień otworów i narożnych lizen. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i częściowo detal architektoniczny. Wymieniona stolarka okienna bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Budynek gorzelni z przełomu XIX/XX w. – ul. Leśna 4e (fot. GEZ Żarów 2004 / 2021)

Murowany, tynkowany, budynek z detalem ceglanym (gzymsy nadokienne) i tynkowym (zwieńczenie części 5-kondygnacyjnej, gzymsy).Kilkubryłowy budynek, 3-, 5- i 2-kondygnacyjny. Dachy płaskie lub dwuspadowe o małym kącie nachylenia połaci, kryte papą. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Znaczne ubytki tynków, uszkodzenia i ubytki stolarki. Postulaty dotyczące konserwacji: wymiana tynków, uzupełnienie stolarki. Wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego.

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

 

Źródła i ilustracje:
● W. Szolginia, Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo, Warszawa 1975
● W. Szolginia, Architektura, Warszawa 1992
● T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
● T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
● B. Mucha, Tajemnice Ziemi Żarowskiej. Przewodnik po miejscach nieznanych i zapomnianych, Świdnica 2019
● Karty GEZ Gmina Żarów 2004 / 2021
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha

© 2022 Żarowska Izba Historyczna

Friday the 29th. By BlueHost Review and Affiliate Marketing.