Dom Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w Bukowie

Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety, jak wiele innych podobnych żeńskich zgromadzeń zakonnych, powstało w XIX wieku na gruncie potrzeb społecznych. Swój początek powzięło w Nysie, będąc pierwszym rodzimym zgromadzeniem Ziemi Śląskiej, które powstało po pruskiej kasacie zakonów w 1810 roku. Zalążek oraz rozkwit tego zgromadzenia, jest ściśle związany z przemianami, które wówczas zachodziły na Śląsku wskutek narastającego rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Dynamiczny rozwój przemysłu fabrycznego zepchnął bowiem na margines drobnych producentów, którzy po utracie swoich warsztatów stawali się poszukiwaczami pracy. Do tej nowej i ciągle rosnącej grupy społecznej dołączyli chłopi, szukający lepszych warunków bytowych w powstających dużych ośrodkach przemysłowych. W ten sposób w 1 połowie XIX wieku rozwinął się monstrualny ruch migracyjny, stający się niejako jednym z ogniw ówczesnych problemów ekonomiczno-społecznych. Niskie płace przy stałym wzroście cen żywności, niepewność pracy wobec wielkiej liczby osób jej poszukującej, a także niedostatek mieszkaniowy i fatalne warunki sanitarne, miały decydujący wpływ na wyjątkowo ciężką sytuację egzystencjonalną ludności napływowej. Do tego dochodziły jeszcze, nierzadko powtarzające się w owym czasie, klęski żywiołowe oraz głód, które były główną przyczyną dość licznych epidemii tyfusu i cholery (w 1866 roku na cholerę zmarło 60 mieszkańców Mrowin). Przy niedostatecznej liczbie lekarzy, pielęgniarek, szpitali, pociągało to za sobą ogromną ilość ofiar ludzkiego życia, zwłaszcza wśród najbiedniejszych.

Na takim właśnie podłożu historyczno-społecznym w dniu 27 września 1842 roku, działalność rozpoczęło stowarzyszenie dla terenowej pielęgnacji chorych, które z czasem zostało przekształcone w zgromadzenie zakonne. Powstało ono z inicjatywy siostry Klary Wolff z Prudnika, do której z czasem dołączyła Franciszka Werner oraz siostry Maria i Matylda Merkert z Nysy. Głównym celem zakonnic była bezinteresowna służba ludziom potrzebującym, bez względu na wiek, stan i wyznanie. Początkowo władze kościelne chciały połączyć nyską wspólnotę Elżbietanek z Boromeuszkami, ku sprzeciwie siostry Klary i Marii, które twierdziły, że duchowość Boromeuszek różni się od duchowości założonego przez nie stowarzyszenia. Ostatecznie ze względu na specyfikę celu, jakim była pielęgnacja chorych w domach, rozpoczęto starania o autonomię i aprobatę kościelną, którą wspólnota uzyskała w dniu 4 września 1859 roku. Na prośbę księdza proboszcza Roberta Urbana, protektora sióstr, udzielił jej ordynariusz wrocławski Henryk Förster. Matka Maria została pierwszą przełożoną generalną. 23 maja 1864 król roku Wilhelm I Hohenzollern nadał na wieczne czasy fundacji Matki Marii „Katolicki Zakład Dobroczynności pw. św. Elżbiety” prawa korporacyjne. Do 1872 roku powstało 87 domów zakonnych z macierzystym w Nysie. Siostry opiekowały się osobami w podeszłym wieku. Działały m.in. w Nysie, Wrocławiu, Złotoryi, Prudniku i Jeleniej Górze. 7 czerwca 1871 roku papież Pius IX udzielił Zgromadzeniu aprobaty. Siostra Maria sprawowała w Zgromadzeniu władzę przełożonej generalnej przez 13 lat do swej śmierci w 1872 roku. Zabiegi kolejnych przełożonych generalnych Franciszki Werner i Melchiory Klammt doprowadziły do ostatecznego zatwierdzenia Zgromadzenia przez papieża Leona XIII w dniu 26 stycznia 1887 roku. Proces kształtowania się regularnego życia zakonnego w Zgromadzeniu został zakończony z chwilą ostatecznego zatwierdzenia Konstytucji w dniu 6 kwietnia 1924 roku. Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety stało się pełnoprawnym zgromadzeniem zakonnym na prawie papieskim.

Matka Melchiora Klammt.
Przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w latach 1886-1908

Do Bukowa (niem. Bockau), siostry Elżbietanki trafiły z inicjatywy tamtejszego radcy duchownego i proboszcza ks. Augusta Hoffmana. To właśnie na jego prośbę, matka przełożona Melchiora Klammt wysłała do Bukowa w dniu 21 lipca 1898 roku trzy siostry zakonne: Radegundis Seidel, Gundislawę Grabsch i Tebę Krug. Dla nich ks. Hoffman wybudował we wsi dom zakonny pw. św. Augustyna, do którego wprowadziły się w dniu 1 października 1898 roku. Ich późniejsza działalność skupiała się głównie wokół ambulatoryjnej pielęgnacji chorych i prowadzenia przedszkola, które zostało otwarte w 1899 roku. Dzięki przebudowie bukowskiego domu zakonnego, która została przeprowadzona w 1910 roku, siostry Elżbietanki mogły przyjmować pod swój dach osoby starsze i schorowane. W tamtym czasie w domu zakonnym pracowało na stałe do 5 sióstr zakonnych. W 1937 roku pod ich opieką znajdowało się 247 osób chorych, w 2272 dniach opieki i 204 czuwaniach nocnych, a także 3387 innymi pracami przy pielęgnacji chorych. W latach I wojny światowej jedna z tamtejszych sióstr pracowała w lazarecie wojskowym. Do ważniejszych wydarzeń z życia bukowskiego domu sióstr Elżbietanek, należy z pewnością wizyta pomocniczego biskupa wrocławskiego Karla Augustina w 1916 roku oraz pożar, który miał miejsce w 1927 roku (bez większych strat materialnych). W okresie II wojny światowej w bukowskiej siedzibie Elżbietanek funkcjonował lazaret, który działalność zakończył wraz z nadejściem Armii Czerwonej w lutym 1945 roku. Ten trudny okres przetrwały w Bukowie siostry: Theofreda Lesicka, Salvatora Kasicka, Leobina Labon i Alvina Teich. Ostatecznie zostały one w dniu 16 czerwca 1946 roku ewakuowane do Brockum k/Lemförde (diecezja Osnabrück). Z dniem 1 marca 1947 roku w byłym budynku zakonnym w Bukowie, działalność rozpoczęła szkoła. Ostatecznie zlikwidowano ją Uchwałą Rady Miejskiej Żarowa z 1 września 2003 roku, przeznaczając jednocześnie obiekt na cele mieszkaniowe.

Budynek Zgromadzenia Sióstr św. Elżbiety w Bukowie. Lata ok. 1915-1920

Budynek po likwidacji Szkoły Podstawowej. Stan z 2004 roku (archiwum autora)

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i ilustracje:
● Schematismus des Bisthums Breslau und seines Delegaturbezirks für das Jahr 1910, Breslau 1910
● Schematismus des Bisthums Breslau und seines Delegaturbezirks für das Jahr 1927, Breslau 1927
● Handbuch des Erzbisthums Breslau für das Jahr 1933, Breslau 1933
● J. Schweter, Geschichte der Kongregation der Grauen Schwestern von der heiligen Elisabeth, Bd. I, II, Die einzelnen Niederlassungen nach den Ordensprovinzen, Breslau 1937
● Schematismus des Bisthums Breslau und seines Delegaturbezirks für das Jahr 1939/40, Breslau 1940
● Handbuch des Erzbisthums Breslau für das Jahr 1942, Breslau 1942
● K. Engelbert, Geschichte des Breslauer Domkapitels in Rahmen der Diözesangeschichte vom Beginn des 19 Jahrhunderts bis zum Ende des Zweiten Weltkrieges, Hildesheim 1964
● I. Kokot, Działalność wychowawcza Sióstr św. Elżbiety, Nasza Przeszłość 55(1981), s. 339-378
● Z. Lec, Zgromadzenie sióstr św. Elżbiety na Śląsku. 150 lat istnienia, Wrocław 1992
● Z. Lec, Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety w latach 1842-1992 [w:] Osoba Kościół-Społeczeństwo, red. I. Dec, Wrocław 1992, s. 279-288
● Ks. Mieczysław Kogut, Duszpasterstwo parafialne w Archiprezbiteriacie Kąty Wrocławskie w latach 1738-1945, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Rozprawy Naukowe 59 (2006), s. 5-486
● A. Dobkiewicz, Miasto i gmina Żarów na dawnych pocztówkach, Świdnica 2016
● https://selzbietanki.com/
● https://www.elzbietanki.waw.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha