Jeńcy wojenni z komanda nr 1239 w Pastuchowie

Pastuchów to największa wieś w gminie Jaworzyna Śląska. W 2021 roku zamieszkiwało ją 1000 osób. Nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy – „pastuch”, „pasterz”. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy w swoim dziele pt. „Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung”, wymienia jako pierwotną zanotowaną nazwę miejscowości „Pastuchow" podając jej znaczenie „Hirtendorf” - „Wieś pasterzy, pastuchów”. Po raz pierwszy wieś wzmiankowana była w dokumencie biskupa wrocławskiego Lorenza z 1223 roku, gdzie zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Poszucou”. Kolejna wzmianka o miejscowości „Poschuchov”, znalazła się w dokumencie wydanym przez papieża Innocentego IV w 1250 roku. W późniejszym czasie nazwa osady została zgermanizowana do formy „Puschkau” i utraciła swoje pierwotne znaczenie. Do najcenniejszych budowli Pastuchowa, które zostały wpisane do rejestru zabytków, należy późnoromański Kościół pw. św. Barbary, który został wzniesiony ok. poł. XIII wieku oraz XVI-wieczny zespół dworsko-folwarczny, w skład którego wchodzi m.in. wieża mieszkalno-obronna z XV wieku (pierwotny średniowieczny zamek wodny z wieża mieszkalną rozbudowany w 1565 roku).

W 1838 roku w Pastuchowie powstała duża cukrownia. Jej założycielami byli Eduard i Georg Gotlieb Kramstowie. Już w 1844 roku wysokiej jakości produkty „Fabrik von Kramsta & Söhne in Puschkau”, zostały nagrodzone na wystawie „Deutschen Gewerbeausstellung”, która odbyła się w Berlinie. Po przejęciu zakładu przez administarcję polską w 1945 roku, cukrownia pastuchowska podlegała kolejno pod Centralny Zarząd Przemysłu Cukrowniczego (do 1959 roku), Zjednoczenie Przemysłu Cukrowniczego (do 1982 roku), Zrzeszenie Przedsiębiorstw Przemysłu Cukrowniczego „Cukropol” (do 1990 roku). Zgodnie z zarządzeniem prezesa Rady Ministrów z dnia 9 lutego 1990 roku, likwidacji uległo wspomniane ZPC „Cukropol”. Cukrownia w Pastuchowie, uzyskała wówczas status przedsiębiorstwa samodzielnego, co oznaczało pełne jej upodmiotowienie, przywrócenie osobowości prawnej i samodzielności ekonomicznej. Ostatecznie jako najdłużej funkcjonujący zakład produkcyjny w powiecie świdnickim, została zlikwidowana przez koncern „Südzucker Polska S.A.” w 2004 roku.

Cukrownia w Pastuchowie. lata 1910-1930, archiwum autorów

Nieznaną dotychczas kartę w historii cukrowni w Pastuchowie, stanowił okres II wojny światowej. Dzięki dokumentacji przechowywanej w Centralnym Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej w Podolsku, wiemy dziś, że w latach 1942-1943 w „Zuckerfabrik Puschkau”, pracowali radzieccy jeńcy wojenni. Pierwszy znany transport więźniów ze Stalagu XXIC Wollstein (Wolsztyn), dotarł do komanda jenieckiego „Puschkau / Schweidnitz Zuckf. Nr 1239” w dniu 11 października 1942 roku. Wśród przywiezionych jeńców byli: Fiedor Michajłowicz Gołubjew (nr 12033), Ławrientij Aleksandrowicz Epa (nr 12311), Iwan Wasiliewicz Rybalczenko (nr 13178), Aleksander Gawriłowicz Uszakow (nr 13265), Wasilij Denisowicz Seluszynin (nr 13290), Stepan Akimowicz Babuszkin (nr 13313). Kolejno zmarli tutaj: Epa (4 grudnia 1942 r.), Gołubjew (31 października 1943 r.) oraz Uszakow (16 października 1943 r.). Wszyscy zostali pochowani w Pastuchowie. Karta jeniecka Gołubjewa zawiera informację o lokalizacji grobu: „Beerdigt auf dem Kath. Friedhof in Puschkau” (Pochowany na cmentarzu katolickim w Pastuchowie). Do innych komand roboczych z Pastuchowa, zostali przeniesieni pozostali trzej jeńcy: Seluszynin (19 grudnia 1942 r. do komanda 1161 Ingramsdorf [Imbramowice]), Babuszkin (12 stycznia 1943 roku do komanda 1171a Saarau [Żarów]) oraz Rybalczenko (9 grudnia 1943 r. do komanda 1171a Saarau [Żarów]).

Kolejna grupa radzieckich jeńców wojennych została przysłana / odesłana do Pastuchowa w dniu 6 października 1943 roku. Wśród nich byli: Nikołaj Iwanowicz Siemienow (nr 37118 – jeniec Stalagu 338 Krzywy Róg), Nikołaj Michajłowicz Moroz (nr 66200 – jeniec Stalagu VIIIC Sagan) oraz ponownie Stepan Akimowicz Babuszkin (do 25 lutego 1943 r. Przebywał w Kdo 1171a Saarau [Żarów]). W Pastuchowie zmarli i zostali pochowani: Moroz (25 października 1943 r.) oraz Siemienow (9 grudnia 1943 r.). Jeniec Stepan Akimowicz Babuszkin przebywał w komandzie pastuchowskim krótko, bo do 26 października 1943 roku (kolejne komanda, w których pracował w 1944 r.: Nr 8012 Neuwaltersdorf / Habelschwerdt oraz 9507 Kdr Aldersbach / Brauerei). Zmarł 13 lipca 1944 roku w obozie macierzystym (M-Stammlager 8A Görlitz). Nazwa i numer Stalagu VIIIA Görlitz widnieje również na kartach obozowych jeńców: Siemienow, Moroz, Uszakow, Epa, Gołubjew, Seluszynin, Rybalczenko. Wszyscy zostali przekazani pod jurysdykcję Stalagu VIIIA, któremu podlegało komando jenieckie „Puschkau Zuckf. Nr 1239”. Podobnie było w przypadku jeńca Aleksandera Iwanowicza Aleksiejenko, który do Pastuchowa został przeniesiony 7 września 1943 roku ze Stalagu VIIIF (318) Lamsdorf. Zmarł 18 grudnia tego samego roku i został pochowany w „Puschkau / Schweidnitz”.

 Widok na cmentarz katolicki w Pastuchowie, fot. M. Burski

 Widok w stronę dawnej cukrowni w Pastuchowie, fot. M. Burski

JEŃCY KOMANDA „PUSCHKAU ZUCKF. Nr 1239”

Imię i Nazwisko: Aleksander Iwanowicz Aleksiejenko; Data urodzenia: 7.05.1923 r.; Miejsce urodzenia: Eupatoria; Krym (Rosyjska FSRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: 9. brygada; Data i miejsce wzięcia do niewoli: __.07.1942 r., Sewastopol; Krym (Rosyjska FSRR); Obóz: Stalag VIII F (318) Lamsdorf (od 14.05.1943 r.), Stalag VIIIA Görlitz (od 18.05.1943 r.); Numer jeniecki: 64034; Komando robocze: 1239 Puschkau / Schweidnitz (od 7.09.1943 r.); Data śmierci: 18.12.1943 r.; Miejsce pochówku: Puschkau/Schweidnitz (Pastuchów).

Imię i Nazwisko: Nikołaj Iwanowicz Siemienow; Data urodzenia: __.__.1917 r.; Miejsce urodzenia: Kotowskaja, obwód stalingradzki (Rosyjska FSRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: 92. kompania piechoty; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 20.07.1942 r., Kołacz nad Donem (Rosyjska FSRR); Obóz: Stalag 338 (od 17.10.1942 r. Stalag VIIIA Görlitz); Numer jeniecki: 37118; Komando robocze: 1239 Puschkau / Schweidnitz (od 6.10.1943 r.); Data śmierci: 9.12.1943 r.; Miejsce pochówku: Puschkau/Schweidnitz (Pastuchów).

Imię i Nazwisko: Nikołaj Michajłowicz Moroz; Data urodzenia: 17.02.1922 r.; Miejsce urodzenia: Kotowskaja, obwód stalingradzki (Rosyjska FSRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: artyleria; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 18.05.1942 r., Kercz (Rosyjska FSRR); Obóz: Stalag VIIIC Sagan (1.12.1942 r. Przeniesiony do Stalag VIIIA Görlitz); Numer jeniecki: 66200; Komando robocze: 3099 (od 8.10.1942), Nr. 3311 Fellhammer / Waldenburg (od 1.12.1942 do 10.04.1943), Nr 1852 Frankenstein Bahnmst. (od 30.04.1943 do 2.09.1943), Puschkau / Schweidnitz Zuckf. Nr 1239 (od 6.10.1943); Data śmierci: 25.10.1943 r.; Miejsce pochówku: Puschkau/Schweidnitz (Pastuchów).

Imię i Nazwisko: Aleksander Gawriłowicz Uszakow; Data urodzenia: 15.03.1903 r.; Miejsce urodzenia: obwód kurski (Rosyjska FSRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: ?; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 11.07.1942 r., Woroszyłowgrad (Ukraińska SRR); Obóz: Stalag XXIC Wollstein; Numer jeniecki: 13265; Komando robocze: Puschkau / Schweidnitz Zuckf. Nr 1239; Data śmierci: 16.10.1943 r.; Miejsce pochówku: Puschkau/Schweidnitz (Pastuchów).

Imię i Nazwisko: Ławrientij Aleksandrowicz Epa; Data urodzenia: 20.08.1900 r.; Miejsce urodzenia: Nowogapałowka, obwód zaporoski (Ukraińska SRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: ?; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 21.07.1942 r., Nowoczerkask (Rosyjska FSRR); Obóz: Stalag XXIC Wollstein; Numer jeniecki: 12311; Komando robocze: Puschkau / Schweidnitz Zuckf. Nr 1239; Data śmierci: 4.12.1942 r.; Miejsce pochówku: Puschkau/Schweidnitz (Pastuchów).

Imię i Nazwisko: Fiedor Michajłowicz Gołubjew; Data urodzenia: 13.09.1900 r.; Miejsce urodzenia: Wozneseńsk, obwód mikołajowski (Ukraińska SRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: ?; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 15.08.1942 r., miejsce nieznane; Obóz: Stalag XXIC Wollstein; Numer jeniecki: 12033; Komando robocze: Puschkau / Schweidnitz Zuckf. Nr 1239; Data śmierci: 31.10.1942 r.; Miejsce pochówku: Puschkau/Schweidnitz (Pastuchów), cmentarz katolicki.

Imię i Nazwisko: Wasilij Denisowicz Seluszynin; Data urodzenia: __.__.1897 r.; Miejsce urodzenia: region czkałowski (Rosyjska FSRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: 17/32 oddział saperów; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 17.07.1942 r., Millerowo, obwód rostowski (Rosyjska FSRR); Obóz: Stalag XXI C Wollestein (od 11.10.1942 r. Stalag VIIIA Görlitz); Numer jeniecki: 13290; Komando robocze: 1239 Puschkau / Schweidnitz (od 11.10.1942 r.), 1161 Ingramsdorf =//= =//= Flachswerk (od 19.12.1942 r.), Nr 1171a Saarau / Schweidnitz Didierwerke (od 30.6.1943 r. do 17.4.1944 r.); Numer obozowy: 13290; Data śmierci: 10.6.1944 r. Lazaret Striegau (Strzegom); Miejsce pochówku: nieznane.

Imię i Nazwisko: Stepan Akimowicz Babuszkin; Data urodzenia: 15.09.1899 r.; Miejsce urodzenia: obwód orłowski (Rosyjska FSRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: 218. batalion robotniczy; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 13.07.1942 r., Woroszyłowgrad (Ukraińska SRR); Obóz: Stalag XXI C Wollestein (od 11.10.1942 r. Stalag VIIIA Görlitz); Numer jeniecki: 13313; Komando robocze: 1239 Puschkau / Schweidnitz (od 11.10.1942 r.), 1171a Saarau -//- (od 12.01.1943 r. do 25.02.1943 r.), Puschkau / Schweidnitz Zuckf Nr 1239 (od 6.10.1943 r. do 26.10.1943 r.), Nr 8012 Neuwaltersdorf / Habelschwerdt (od 17.01.1944 r. do 18.02.1944 r.), 9507 Kdr Aldersbach / Brauerei (od 28.03.1944 r. do 1.05.1944 r.); Numer obozowy: 13313; Data śmierci: 13.08.1944 r. M-Stammlager 8A; Miejsce pochówku: Görlitz.

Imię i Nazwisko: Iwan Wasiliewicz Rybalczenko; Data urodzenia: 23.08.1902 r.; Miejsce urodzenia: Nowy Jegorłyk, obwód rostowski (Rosyjska FSRR); Stopień wojskowy: szeregowy; jednostka wojskowa: 230. pułk strzelecki; Data i miejsce wzięcia do niewoli: 13.07.1942 r., Woroszyłowgrad (Ukraińska SRR); Obóz: Stalag XXI C Wollestein (od 11.10.1942 r. Stalag VIIIA Görlitz); Numer jeniecki: 13178; Komando robocze: 1239 Puschkau / Schweidnitz (od 11.10.1942 r. do 4.08.1943 r.), 1239 -//- -//- (od 31.08.1943 r. do 9.12.1943 r.), 1171a Saarau -//- (od 9.12.1943 r. do 31.03.1944 r.), 7014 -//- -//- (od 29.08.1944 r. do 9.09.1944 r.); Numer obozowy: 13178; Data śmierci: 20.12.1944 r. M-Stammlager 8A; Miejsce pochówku: Görlitz.

=========================================================

Stalag XXi C/H Wollstein w początkowym okresie istnienia, fot. ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Wolsztynie

Stalag XXI C/Z Wollstein – jego początki sięgają 1939 roku. Wówczas w Komorowie koło Wolsztyna powstał tzw. Stalag XXI D. Lager, który był filią obozu jenieckiego w Poznaniu i przyjął charakter Dulagu, czyli obozu przejściowego. W początkowym okresie przebywali w nim jeńcy polscy oraz cywilni mieszkańcy powiatu wolsztyńskiego, którzy mieli być przesiedleni lub osadzeni w obozach koncentracyjnych. W 1940 roku w obozie znaleźli się jeńcy francuscy oraz brytyjscy, a w 1941 roku radzieccy. Po rozbudowie obóz podzielony był na 3 strefy: A – pięć baraków mieszkalnych, dwa oddziały szpitalne (gruźliczy i zakaźny), główna brama wjazdowa i wartownia (w 1941 strefa przeznaczona wyłącznie dla jeńców radzieckich), B – szpital, areszt, kuchnia, łaźnia oraz strzelnica, C – dwa oddziały szpitalne, kuchnię, dziewięć baraków mieszkalnych, plac sportowy oraz kino (strefa przeznaczona wyłącznie dla jeńców „zachodnich”). Obóz był ogrodzony podwójnym płotem z drutu kolczastego i dodatkowym pasem zasieków. Na obwodzie ogrodzenia znajdowało się 7 wież wartowniczych. W wyniku rozbudowy, a także ze względu na politykę zatrudniania jeńców, obóz zyskał samodzielność i zmienił nazwę na Stalag XXI C/H, przy czym litera „H” oznaczała „Hauptlager”, czyli obóz główny.

Wedle zachowanych dokumentów 28 lutego 1941 roku w obozie znajdowało się 3301 jeńców, w tym 3205 francuskich i 96 brytyjskich; 1 lipca 1941 r. – 60 jeńców francuskich; 1 września 1941 r. – 308 jeńców: 23 francuskich i 285 brytyjskich; 1 kwietnia 1942 r. – 1.389 jeńców: 27 polskich, 1362 radzieckich; 1 czerwca 1942 r – 1434 jeńców: 31 polskich, 1.403 radzieckich; 1 października 1942 r – 2.979: 18 polskich, 2.961 radzieckich; 1 marca 1943 r – 1.462: 26 polskich, 1.436 radzieckich. Obóz nie figurował już w raportach OKW dla MKCK wg stanu na 1 czerwca 1943 roku. W raportach tych wymienia się przejściowo w 1942 roku podobóz – Stalag XXI C/Z Wollstein. Według stanu z na 1 października 1942 roku przebywało w nim 1455 jeńców, w tym 8 polskich, 1447 radzieckich. W obozie znajdował się szpital dla jeńców (Kriegsgefangenenlazarett Wollstein). W 1943 roku do Stalagu XXI C/H trafiło 250 jeńców włoskich. W obozie przebywali również jeńcy amerykańscy i norwescy. W 1944 roku osadzono tutaj wziętych do niewoli żołnierzy I Armii Wojska Polskiego. Obóz został wyzwolony w nocy z 25 na 26 stycznia 1945 roku przez jednostki 1. Gwardyjskiej Armii Pancernej gen. Michaiła Katukowa. W obozie znajdowało się wówczas ok. 500 chorych jeńców, głównie radzieckich. Pozostali wraz z niemiecką załogą obozu, zostali ewakuowani na zachód.

Jeńcy radzieccy w drodze do stalagu w Łambinowicach, fot. ze zbiorów Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach 

Stalag VIIIF Lamsdorf (318) – decyzję o jego budowie podjęto przed agresję Niemiec hitlerowskich na ZSRR, jednak prace budowlane rozpoczęto dopiero jesienią 1941 roku. Pierwszy transport jeńców radzieckich przybył do obozu w 2 połowie lipca 1941 roku, w końcu tegoż miesiąca przebywało w obozie 250 jeńców. Jeńcy mieszkali (prawdopodobnie do wiosny 1942 roku) w rowach ziemnych długości 200 m i szerokości 3 m. Budowę obozu zakończono w sierpniu 1942 roku. Obóz składał się z 20 sektorów. Szybki rozwój zatrudnienia jeńców radzieckich w przemyśle górnośląskim w okresie jesień 1942 – wiosna 1943 wpłynął na zmianę statusu obozu. W myśl rozporządzeń OKW z 4 i 12 maja 1943 roku obóz rozwiązano – stał się częścią obozu Stalag VIII B (Teillager). W ostatnich miesiącach 1941 roku liczba jeńców nieustannie się zmieniała. Oprócz przychodzących nowych transportów notowano również wywożenie jeńców do innych obozów jenieckich dla jeńców radzieckich, położonych na terenie III Rzesz, do miejsc pracy w gospodarce śląskiej oraz do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (w związku z pracami podjętymi jesienią 1941 roku w Brzezince, na terenach planowanego obozu dla 100 tys. Jeńców). W listopadzie 1941 roku obóz liczył 5497 jeńców, w grudniu tegoż roku – 4081. Od listopada 1941 do marca 1943 roku w obozie panowała epidemia tyfusu plamistego. Ograniczono wówczas przyjmowanie do obozu nowych transportów. Do listopada 1942 roku transporty do obozu przychodziły głównie ze stalagów w Równem, Krzywym Rogu, Kirowgradzie, Wolsztynie i Częstochowie (od lipca do listopada 1942 roku – 33817 jeńców). Ogółem od jesieni 1941 roku do końca maja 1943 roku przywieziono 120 989 jeńców, z czego 28376 przeniesiono do innych stalagów na terenie VIII Okręgu Wojskowego. Do innych obozów jenieckich poza tym okręgiem wywieziono 15345 osób. Do pracy w oddziałach roboczych poza obozem macierzystym przedzielono 34841 osób. Stan liczbowy obozu w 2 połowie 1942 i 1 połowie 1943 roku przedstawiał się następująco: 1 wrzesień 1942 – 13518 jeńców, 1 listopad 1942 – 12492 jeńców, 1 grudnia 1942 – 11414 jeńców, 1 luty 1943 – 9333 jeńców, 1 kwietnia 1943 – 13356, 1 czerwca 1943 – 7524. Włączenie Stalagu VIIIF do Stalagu VIIIB (w końcu 1943 r. Przemianowany na Stalag 344) spowodowało gwałtowny wzrost liczby jeńców radzieckich w Łambinowicach (z początkiem grudnia 1943 – 69633 jeńców). Ogólną liczbę jeńców, którzy zginęli w latach 1941-1945 w obu obozach łambinowickich, zwłaszcza jeńców radzieckich, określa się ok. 57 000 (obejmuje ona m.in. ofiary epidemii tyfusu plamistego, jeńców zmarłych w obozach lub oddziałach roboczych na skutek skrajnego wyczerpania oraz chorób, rozstrzelanych, przekazanych do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu; nie dotyczy jeńców zmarłych w lazaretach i szpitalach poza obozem w Łambinowicach, w trakcie ucieczek oraz podczas ewakuacji obozu).

Stalag VIIIC Sagan (Żagań), archiwum autorów

Stalag VIII C Sagan - istniał w latach 1939-1945. Zlokalizowany był przy szosie prowadzącej do Iławy. Jesienią 1939 roku obóz był w stadium budowy. Przywożeni w tym czasie jeńcy polscy pracowali przy zakładaniu urządzeń obozowych. Wobec niemożliwości pomieszczenia wszystkich jeńców w budowanym obozie część z nich kierowano do Konina Żagańskiego. Obszar działania obozu i pracy oddziałów roboczych obejmował byłe powiaty: Brzeg, Głogów, Góra, Kożuchów, Legnica, Lubin, Milicz, Namysłów, Oleśnica, Oława, Syców, Szprotawa, Środa Śląska, Trzebnica, Wołów, Wrocław, Wschowa, Zielona Góra, Żagań. Wiosną 1940 roku podjęto akcję pozbawienia jeńców polskich statusu jenieckiego, a następnie wysyłania w charakterze przymusowych robotników cywilnych w głąb Rzeszy; pod koniec 1940 roku w obozie znajdowało się 4800 Polaków, a w lutym 1941 roku nie było już ani jednego. W latach 1941-1942 w obozie przebywali głównie jeńcy francuscy, belgijscy, jugosłowiańscy oraz radzieccy (od 1942 r.). Najliczniejszą grupę stanowili przez cały okres istnienie obozu jeńcy francuscy (w tym również przedstawiciele narodów kolonialnych Wspólnoty Francuskiej). Według stanu na 28 luty 1941 roku w obozie znajdowali się wyłącznie jeńcy francuscy – 45 443 osoby. 1 września 1941 roku obóz liczył 32 791 jeńców, w tym: 30 543 francuskich, 461 belgijskich, 1787 jugosłowiańskich. Według stanu na 1 października 1942 roku – 37 419 jeńców, w tym 27 279 francuskich, 492 belgijskich, 1279 jugosłowiańskich i 8369 radzieckich. W 1943 roku do obozu przybyli jeńcy brytyjscy oraz włoscy. 1 października 1943 roku obóz liczył 43 826 jeńców: 23 177 francuskich, 2330 brytyjskich, 495 belgijskich, 1106 jugosłowiańskich, 16 579 radzieckich, 139 włoskich; 1 października 1944 roku było ogółem 44 229 jeńców: 26 647 francuskich, 2679 brytyjskich, 1040 belgijskich, 963 jugosłowiańskich, 12 418 radzieckich, 482 włoskich. Późną jesienią 1944 roku przywieziono do obozu powstańców warszawskich oraz ok. 900 jeńców słowackich. 1 stycznia 1945 roku obóz liczył 49 308 jeńców, w tym: 26 612 francuskich, 5898 brytyjskich, 1019 belgijskich, 101 polskich, 264 jugosłowiańskich, 13 301 radzieckich, 440 włoskich i 673 słowackich. W lutym 1945 roku obóz ewakuowano do Brandenburgii. Jeńców umieszczono prawdopodobnie w Stalagu II w Luckenwalde. W zachowanych księgach zgonu USC w Żaganiu w latach 1940-1943 zarejestrowano tylko 176 zmarłych jeńców, przeważnie zastrzelonych w czasie ucieczki. W rzeczywistości liczba zgonów była znacznie wyższa, przede wszystkim wskutek chorób i przemęczenia pracą ponad siły.

Jeńcy radzieccy w Stalagu 338 Krzywy Róg, 15 sierpień 1941 r., archiwum autorów

Stalag 338 Krzywy Róg – przejściowy obóz jeniecki zlokalizowany w miejscowości Krzywy Róg (Кривой Рог) na terenie Ukraińskiej SRR zajętej przez wojska III Rzeszy. Obóz istniał od sierpnia 1941 do lutego 1944 roku (jeńców przeniesiono wówczas m.in. do Stalagu 367 Tschenstochau – pol. Częstochowa). Przez obóz przeszło wg kart meldunkowych 186 389 osób. Po przefiltrowaniu jeńców wysłano do innych obozów: VIIIF (318) Lamsdorf, VIIIB/344 Lamsdorf, VIII A Görlitz, XXIC Wollstein, VIIB Memmingen, IIID Berlin i in. Pozostała część jeńców zajmowała się odbudową przedsiębiorstw przemysłowych na terytoriach wschodnich (znanych ok. 40 komand roboczych). Ogólna liczba ofiar Stalagu 338 pozostaje nieznana.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i ilustracje:
● Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации - ЦАМО РФ, в г. Подольск (Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, Podolsk)
● C. Grünhagen, Regesten zur Schleisischen Geschichte, Breslau 1866
● H. Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau 1888
● Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945. Informator encyklopedyczny, Warszawa 1979
● S. Wykrętowicz, Najnowsze dzieje cukrownictwa w Polsce (1944-1989), Poznań 1997
● R. M. Łuczyński, Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica 2008
● D. Pohl, Life and Death of Soviet POWs in Occupied Ukraine 1941-1944, Klagenfurt 2011
● https://obd-memorial.ru/html/
● http://puls-gazeta.dp.ua/
● http://tkuma.dp.ua/
● https://www.pegasusarchive.org/
● archiwum autorów

Opracowanie:
Bogdan Mucha
Marcin Burski