Odkrycia i stanowiska archeologiczne w gminie Żarów

Pierwsze znane odkrycie archeologiczne w granicach administracyjnych gminy Żarów miało miejsce w 1822 roku. Podczas eksploatacji złóż kamienia nieopodal Bukowa natrafiono wówczas na ciałopalne cmentarzysko kultury łużyckiej z okresu halsztackiego. Wśród znalezisk było m.in. 30 naczyń grobowych. W 1887 roku na cmentarzysku przeprowadzono zorganizowane badania archeologiczne, które przyniosły odkrycie dalszych naczyń oraz przedmiotów wykonanych z brązu w tym pierścieni, a także żelaznych noży. W 1860 roku w pobliżu Góry Pyszczyńskiej (wówczas niem. Pitschenberg) odnaleziono złotą rzymską monetę z wizerunkiem cesarza Aleksandra Sewera. Numizmat datowany na 235 rok n.e. został przerobiony na zawieszkę (dorobione uszko oraz dodatkowo wykonany otwór). Znalezisko wiązane z germańskim osadnictwem kultury przeworskiej, stanowiło do 1945 roku własność prywatną. Dalsze jego losy pozostają nieznane. Kolejne halsztackie cmentarzysko kultury łużyckiej, stwierdzono w 1862 roku w Przyłęgowie (wówczas niem. Preilsdorf). Jak informują źródła na ciałopalne groby zawierające popielnice, przystawki i przedmioty wykonane z brązu natrafiano na tamtejszym nowożytnym cmentarzu (założony w 1785 roku). W tym samym czasie na pobliskiej piaskowni odkryto dużą ilość naczyń glinianych, które były materialnym śladem obecności na tym terenie kultury łużyckiej.

Inne cmentarzysko tej kultury zostało odkryte w 1863 roku w pobliżu Łażan. Do zbiorów muzealnych przekazano wówczas liczne naczynia gliniane, w tym malowane i przedmioty wykonane z brązu. Jak donosi wzmianka z czasopisma Świat Katolicki (nr 6, rocznik 6 z dnia 8 lutego 1931 r.): W r. 1865 i 66 wygrzebano na polu obywatela Wilhelma Blümel kilka urnów, łzawniczek i inne sprzęty, które sięganie historji tego siedliska daleko w pogańskie czasy udowadniają. Kilkanaście lat później w 1879 roku w pobliżu Żarowa natrafiono w bliżej nie znanych okolicznościach na osadę i kolejne cmentarzysko ciałopalne. Brak niestety bliższych informacji o dokonanych wówczas odkryciach. Rok później (1880) na rolniczym polu w pobliżu Mrowin (wówczas niem. Konradswaldau) odnaleziono neolityczny kamienny toporek (siekierkę) będący wytworem ludności tzw. kultury ceramiki wstęgowej rytej. Było to wówczas najstarsze pod względem chronologicznym znalezisko dokonane w najbliższej okolicy Żarowa.

Pod koniec lat 80. XIX wieku natrafiano na dalsze prehistoryczne cmentarzyska ciałopalne. W pobliżu Kalna (wówczas niem. Kalendorf), ujawniono łużycką nekropolię z IV-V okresu epoki brązu. Z kolei w okolicy Marcinowiczek (wówczas niem. Klein Merzdorf) odkryto cmentarzysko kultury przeworskiej z późnego okresu rzymskiego. Oba stanowiska dostarczyły w 1889 roku dużą ilość urn popielnicowych oraz przystawek. Podobne artefakty pozyskano w 1907 roku z łużyckiego cmentarzyska zlokalizowanego w pobliżu Pyszczyna (wówczas niem. Pitschen). Źródła informują o naczyniach datowanych na V okres epoki brązu, które odnaleziono również w 1926 oraz 1932 roku. Zabytki były wówczas w posiadaniu prywatnym. Z początku XX wieku pochodzą informacje o śladach osadnictwa w postaci niecharakterystycznych skorup naczyń glinianych, które zostały znalezione w małej żwirowni, położonej na polu pomiędzy Przyłęgowem i Łażanami. Z kolei w 1908 roku w pobliżu Bukowa (wówczas niem. Bockau) dokonano odkrycia późnośredniowiecznego grodziska. Obiekt ten był inspekcjonowany w 1942 roku. Stwierdzono wówczas znaczne jego zniszczenie, przy czym od strony południowej położonej na krawędzi stromego stoku, zachował się fragment wału (do wysokości 0,8 m), wzmocniony kamienną oblicowką.

Dalsze znaleziska archeologiczne na obszarze Ziemi Żarowskiej miały miejsce w latach 30. i 40. XX wieku. W 1932 roku w obrębie piaskowni w Przyłęgowie natrafiono na ślady ciałopalnego cmentarzyska łużyckiego, osady z okresu wpływów rzymskich oraz osady wczesnośredniowiecznej. Według źródeł odkryto wówczas fragmenty ceramiki i obiekty nieruchome – jamy (mieszkalne ?) i pracownie (produkcja dymarska ?) z wczesnego średniowiecza oraz fragmenty ceramiki kultury łużyckiej. Zabytki związane z okresem rzymskim to odnaleziony w 1933 roku fragment naczynia kultury przeworskiej oraz dwustożkowy przęślik. W tym samym roku podczas budowy drogi w pobliżu Mikoszowej (wówczas niem. Niklasdorf) odkryte zostały dwie wczesnośredniowieczne osady oraz ciałopalne cmentarzysko łużyckie, z obszaru którego pozyskano i przekazano liczne naczynia gliniane. Z 1934 roku pochodzi informacja o znalezieniu i zniszczeniu na rolniczym polu w pobliżu Łażan (wówczas niem. Laasan) neolitycznego, kamiennego lemiesza. Ślady prehistorycznego osadnictwa odkryto także w pobliżu Imbramowic (wówczas niem. Ingramsdorf). W latach 1938-1939 pozyskano bliżej nie określony materiał zabytkowy z epoki brązu oraz neolityczny kamienny toporek. Również z lat 30. XX w. pochodzi znalezisko trzech krzemiennych grotów strzał (tzw. Sercowate), które zostały odnalezione w pobliżu Wierzbnej (wówczas niem. Würben). Artefakty datowane między 2200 a 1900 r. p.n.e., związane były z pobytem na tym obszarze ludności tzw. kultury pucharów dzwonowatych. Stanowiły jednak znalezisko luźne, bez stwierdzenia osadnictwa stałego. Z kolei w 1940 roku w okolicy Kalna odnaleziono trzy większe fragmenty naczyń glinianych z późnego średniowiecza. Rok później w okolicy Bukowa natrafiono na fragmenty naczyń ceramicznych kultury łużyckiej, w tym fragmenty brzegu grafitowanej misy. Z 1941 roku pochodzi natomiast informacja o odkryciu na Pyszczyńskiej Górze wyrąbanego w skale pomieszczenia, które identyfikuje się z lodownią/piwnicą do przechowywania lodu. Pierwsze wzmianki o domniemanym grodzisku na "Pitschenberg", pochodzą już z 1932 roku. Wyniki późniejszych prospekcji odrzuciły jednak przypuszczenia o istnieniu w tym miejscu grodziska bądź innych umocnień obronnych.

 

Krzemienne groty sercowate strzał odnalezione w pobliżu Wierzbnej, wg. H. Seger 1934, P. Makarowicz 2003

 

W okresie powojennym kilkukrotnie na obszarze gminy Żarów, przeprowadzane były tzw. badania powierzchniowe w latach 60. i na początku lat 70. W 1964 roku natrafiono m.in. na skupiska ceramiki kultury łużyckiej w pobliżu Imbramowic oraz Przyłęgowa (również w 1966 r.). W 1967 roku do rejestru zabytków, wpisane zostało późnośredniowieczne grodzisko w Wierzbnej (wpis nr 296/Arch/49 z dnia 09.11.1967 r.). Z kolei w 1969 roku podczas wydobywania kruszywa w pobliżu Mikoszowej odkryto ciałopalne cmentarzysko kultury łużyckiej datowane od przełomu IV i V okresu epoki brązu po okres halsztacki. Stanowisko to zostało również wpisane do rejestru zabytków (wpis nr 447/Arch/69 z dnia 20.09.1969 r.). W 1971 roku przeprowadzone zostały badania powierzchniowe w związku z budową zbiornika retencyjnego w Mietkowie, na rzece Bystrzycy. Ich rezultatem było odkrycie osady z VIII-IX wieku (kultura słowiańska) w pobliżu Pożarzyska. W 1984 roku badania powierzchniowe przeprowadzono również w okolicy Bożanowa i Wierzbnej. W pobliżu pierwszej z wymienionych miejscowości natrafiono na ślady osadnictwa prehistorycznego oraz późnośredniowiecznego. W Wierzbnej weryfikacji poddane zostało m.in. późnośredniowieczne grodzisko. Po za tym w obrębie miejscowości stwierdzono ślady otwartej późnośredniowiecznej osady (4 nowe stanowiska archeologiczne) oraz otwartej osady kultury przeworskiej z późnego okresu wpływów rzymskich.

Największym jak do tej pory programem badawczym o skali ogólnopolskiej, który realizowano także na obszarze gminy Żarów, było tzw. Archeologiczne Zdjęcie Polski. Program rozpoczęty w 1978 roku, oparty został na metodycznym ewidencjonowaniu stanowisk archeologicznych metodą badań powierzchniowych. Obszar kraju został podzielony na pola w kształcie prostokąta, o powierzchni 37,5 km² każdy. Wydzielone obszary zostały ponumerowane i po kolei poddano je metodycznej prospekcji powierzchniowej. Wynikiem przeprowadzonych badań jest zaewidencjonowanie w postaci kart zabytków (KEZA – kart ewidencji zabytku archeologicznego) wszystkich stanowisk archeologicznych zlokalizowanych w terenie. Wyniki badań AZP przekształcone zostały w wojewódzką i krajową ewidencję zabytków archeologicznych. Współcześnie prowadzone badania AZP służą prowadzeniu i aktualizacji krajowej i wojewódzkiej ewidencji zabytków w zakresie archeologii. Do chwili obecnej, według danych Narodowego Instytutu Dziedzictwa, zarejestrowano 435 000 stanowisk archeologicznych na terenie Polski.

W ramach przeprowadzonych badań powierzchniowych AZP, w 1989 roku na obszarze gminy Żarów zaewidencjonowanych zostało w sumie 112 stanowisk archeologicznych: Bożanów – 6, Buków – 6, Imbramowice – 9, Kalno – 5, Kruków – 4, Łażany – 19, Marcinowiczki – 2, Mielęcin – 11, Mrowiny – 6, Pożarzysko – 8, Przyłęgów – 13, Pyszczyn – 8, Siedlimowice – 1, Tarnawa – 4, Zastruże – 5, Żarów – 1.

Z definicji stanowisko archeologiczne, to miejsce, gdzie w ziemi, na jej powierzchni lub pod wodą znajdują się ślady obecności człowieka w przeszłości, które mają charakter zabytkowy. W przepisach prawa stanowisko archeologiczne nazwane jest nieruchomym zabytkiem archeologicznym. Ze względu na położenie, stanowiska archeologiczne dzielą się na: 1) stanowiska widoczne na powierzchni ziemi (wyróżniające się formy terenowe); stanowisko znajdujące się pod poziomem gruntu (cmentarzyska, osady); 2) stanowiska podwodne (zalane przez wodę miasta, osady, porty, zatopione okręty). Biorąc pod uwagę pełnione funkcje, wydzielamy:

● stanowiska osadnicze – miejsce zamieszkania ludzi w przeszłości, zarówno stałego jak i okresowego. Zaliczamy do tego typu jaskinie obozowiska, domy, wsie, miasta itp.

● umocnienia obronne – wały, fortyfikacje, groby, umocnienia graniczne.

●miejsca kultu – zazwyczaj odizolowane, położone z dala od osad ludzkich. Miejsca w których dokonywano obrzędów kultowych. Zaliczamy do nich świątynie, kręgi megalityczne, wyżyny kultowe, miejsca składania ofiar na bagnach itp.

● miejsca i ślady pozyskiwania oraz przerobu surowców – takie jak kopalnie (krzemienia, metalu, soli, kamieniołomy), miejsca pozyskiwania gliny. Miejscami przerobu pozyskanych surowców mogą być pracownie krzemieniarskie, ośrodki produkcji ceramiki czy też wytopu metalu.

● groby i cmentarzyska – zazwyczaj stanowiska te znajdują się na uboczu, z dala od miejsca zamieszkania. Zaliczamy do tych stanowisk pochówki szkieletowe, ciałopalne, groby pojedyncze i zbiorowe oraz grobowce symboliczne i cenotafy. Wyróżnia się groby płaskie niewidoczne na powierzchni ziemi i widoczne na powierzchni ziemi (konstrukcje grobowe widoczne to kurhany, mauzolea, mastaby, piramidy, pomniki, groby skalne itp.).

● ślady dawnej uprawy roli – które mogły się zachować w postaci bruzd pod nasypami kurhanów, lub też pod warstwą lawy. Na polach również mogą się zachować ślady orki, ślady zasięgów pól oznaczone miedzami lub kamiennymi grodzeniami. W poszukiwaniu takich stanowisk wykorzystuje się archeologię lotniczą.

● pozostałości urządzeń komunikacyjnych i transportowych – zachowane lub ślady po drogach brukowanych lub bitych czy też wydrążonych w skale, mosty, akwedukty, kanały porty wraz z urządzeniami itp.

●skarby – szczególny rodzaj stanowiska. Występują na nim tylko znaleziska ruchome, mające wartość dla właściciela. Zazwyczaj są to wszelkiego rodzaju kosztowności takie jak monety, kruszcowe, biżuteria oraz inne cenne surowce. Skarby zostały ukryte przez właściciela w celu ochrony przed rabunkiem lub poświęcone w celach kultowych. Z różnych powodów właściciel nigdy nie wrócił po skarb.

W trakcie badań powierzchniowych w 1989 roku, na terenie gminy Żarów natrafiono na następujące formy osadnictwa i jego śladów (w tym stanowiska wielokulturowe): ślady osad neolitycznych – 11, ślady osadnictwa neolitycznego – 6, ślady osad pradziejowych (bez określenia chronologii) – 22, ślady osadnictwa pradziejowego (bez podania chronologii) – 46, ślady osad kultury łużyckiej – 18 (V okres epoki brązu – halsztat), ślady osadnictwa kultury łużyckiej – 1, ślady osadnictwa z epoki brązu – 1, ślady osad kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów – 9 (faza B2-C1, C3-D), ślady osadnictwa kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich – 2, ślady osad wczesnośredniowiecznych – 6, ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego – 2, ślady osad średniowiecznych z 2 poł. XIII-XV wieku – 34 (w tym 2 poł. XIII-XV w. – 1, XIV-XV w. – 31, XV w. – 1), ślady osadnictwa z XIV-XV wieku – 5, bliżej nie określony skarb (?) – 1

W latach 1997-2004 prowadzone były badania archeologiczne w Wierzbnej. Prace wykopaliskowe objęły wówczas trzy miejsca: tzw. "Skałkę", gdzie niegdyś znajdowała się siedziba rycerska Wierzbnów, kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP oraz na teren poklasztorny przy dawnym pałacu przeora. Podczas badań wspomnianego założenia obronnego odkryto nieliczne ślady (ułamki naczyń) użytkowania terenu datowane na okres przedpiastowski oraz XI wiek. Nie stwierdzono jednak funkcjonowania w tym czasie wczesnośredniowiecznego grodu. Więcej informacji dotyczy młodszych faz wczesnego średniowiecza. Na XII wiek (przełom XII/XIII ?) datować można odkryty we wschodniej części stanowiska zagłębiony obiekt i częściowo zachowany zarys czworobocznego budynku. Tym samym miejsce to można identyfikować z najstarszą siedzibą Wierzbnów. Z 2 ćwierci XIII wieku pochodzi nowa zabudowa na dziedzińcu wewnętrznym oraz wzmocnienie obwodu obronnego przez usypanie z gliny, żwiru i tłucznia granitowego wału o szerokości 6 m (zachowany do wysokości 0,5 m). Wówczas warownia zyskała cechy obiektu obronnego typu "motte". Kolejna rozbudowa założenia obronnego na Skałce nastąpiła w drugiej połowie XIII w. Wtedy w południowej jego części wniesiono murowany zamek. Najważniejszą częścią założenia była wieża-donżon o wymiarach 12x17 m. W trakcie badań archeologicznych odnaleziono bowiem na wtórnym złożu m.in. archiwoltę ostrołucznego portalu, biforium i tworzącą z nim komplet kolumienkę z sześcienną bazą. Poza tym w trakcie prac wykopaliskowych odnaleziono liczny materiał ceramiczny oraz kości zwierzęce. Wśród znalezisk znalazł się także skromny zespół militariów, reprezentowany głównie przez groty bełtów kuszy oraz srebrną monetę, tzw. brakteat zredukowany z sześciopłatkową różą na awersie. Warownia w kształcie zamku donżonowego przetrwała do przełomu XIII i XIV wieku, kiedy to pożar zniszczył wieżę. Ostatnim etap osadnictwa na Skałce to XV wiek i odkryty podczas badań zagłębiony obiekt z materiałem ceramicznym.

 

Srebrny brakteat zredukowany z 2 połowy XIII wieku. Moneta odnaleziona podczas badań archeologicznych na tzw. Skałce w Wierzbnej, archiwum autora

 

Badania archeologiczne w rejonie kościoła, objęły jego przyziemie w wykopie obiegającym zewnętrzne lico całej budowli. Najstarszymi śladami osadnictwa w tym rejonie okazały się pozostałości osady ludności kultury łużyckiej z V okresu epoki brązu – lata 950/850-750/700 p.n.e., która ulokowana została na skraju wysoczyzny, nad skarpą utworzoną przez doliną Bystrzycy, a jednocześnie nad strefą źródliskową (dolinką) drobnego cieku wodnego. Kolejnym etapem osadniczym były ślady osadnictwa z młodszych faz wczesnego średniowiecza. Wyniki przeprowadzonych badań archeologicznych umożliwiły prześledzenie techniki budowy przyziemia świątyni, której fundament stanowiła ława wykonana z łamanego kamienia (gł. kwarcyt), spajanego gliną. Wyjątek stanowił odcinek muru pod wieżami, którego najwyższy poziom był warstwą granitowych ciosów, spojonych zaprawą wapienną. Nad podwaliną wznosił się cokół z granitowych ciosów o zróżnicowanej wysokości od 0,45 do 0,60 m. W przypadku wież podstawę cokołu tworzyły fazowane ciosy przykryte detalem z wałkiem. Przed pierwotnym wejściem do świątyni, znajdującym się w południowej ścianie nawy, umiejscowiony był murowany cokół o wymiarach 1 x 4,7 x 0,9-1,0 m, który wzniesiono z kamienia łamanego i niestarannie obrobionych kwadr. Cokół ten stanowił fundament dla konstrukcji portalu o wejściu szerokości ok. 2,5 m. W jego ościeżach zachowały się mocno zniszczone ciosy, osadzone w masywie ściany i wychodzące przed jej lico. Elementy te oraz widoczny zarys górnych części wejścia, tworzyły pierwotnie uskokową formę portalu, zaopatrzonego w trójkątne zwieńczenie. Podczas wybicia nowego otworu wejściowego do kościoła, starszy został zamurowany przy użyciu ciosów z częściowo wyburzonej północnej ściany nawy. Pośród detali odkrytych w czasie prac archeologicznych w najniższym poziomie muru, znalazł się również granitowy element w formie lilii, który najpewniej stanowił część ornamentu archiwolty portalu. Na terenie przykościelnym odnaleziono także 5 monet: 1. halerz brakteatowy wybity w Opolu ok. 1420 roku (awers: pół krzyża i pół orła; waga 0,262 g), 2. halerz wybity w Legnicy, datowany na XV wiek (awers: popiersie św. Piotra, rewers orzeł dolnośląski; waga 0,315 g), 3. halerz Ludwika Jagiellończyka wybity w Czechach 1516-1526 (korona, pod nią litera L, po bokach R – P; waga 0,325 g), 4. Denar gdański Zygmunta III Wazy wybity w 1590 roku (waga: 0,339 g), 5. 3 fenigi (pfennig, gröschel) Leopolda I Habsburga z 1670 roku, wybity we Wiedniu (waga: 0,734 g). Monety te odnalezione zostały w wykopie założonym na południowej ścianie prezbiterium romańskiego kościoła. Trzy z nich: halerz legnicki, halerz Ludwika Jagiellończyka i 3 fenigi Leopolda I, odnalezione zostały luźno w warstwie przemieszanej próchnicy. Halerz brakteatowy opolski wydobyty został z jamy grobowej wraz z niewielką srebrną szpilką o kulistej główce, lecz dokładna lokalizacja znaleziska w jamie grobowej jest nieznana. Z kolei denar Zygmunta III, odnaleziony został przy lewej kości udowej zmarłego, co może sugerować, że pierwotnie znajdował się on w mieszku lub sakiewce zawieszonej na pasku.

 

Monety odnalezione na terenie przykościelnego cmentarza w Wierzbnej: A - halerz legnicki, XV w., B - halerz brakteatowy wybity w Opolu, ok. 1420 r., C - halerz Ludwika Jagiellończyka wybity w Czechach, lata 1516-1526, D - denar gdański Zygmunta III Wazy, 1590 r., E - 3 fenigi (pfennig, gröschel) Leopolda I Hagsburga, Wiedeń, 1670 r., archiwum autora

 

Prace archeologiczne na terenie poklasztornym przy dawnym pałacu przeora, przeprowadzone zostały w latach 1997-1999. Badania te pozwoliły na stworzenie całej sekwencji faz zasiedlenia okolic pałacu od połowy XIII po XVI wiek. W ich trakcie odkryto między innymi wcześniej nie znane elementy zabudowy: rów – fosa z przełomu XIII i XIV wieku, urządzenie grzewcze typu "hypocaustum" z 2 połowy XIV wieku oraz fragment brukowanej drogi.

W 2005 roku w osadach żwirowo-piaszczystych południowej ściany wyrobiska nieopodal Krukowa natrafiono na szczątki kostne w postaci fragmentu łopatki oraz ciosu mamuta. Leżące kości odnaleziono również pod jedną ze ścianą żwirowni. Wkrótce podjęto systematyczne prace wykopaliskowe, które zostały sfinansowane w pełni przez Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Wykop 1/2005 (stanowisko oznaczono jako: Zastruże), który obejmował powierzchnię około 13,5 m², założono tuż przy krawędzi wyrobiska. Dwa lata później obszar poszukiwań powiększono o dalszych 6 m², wykonując sondaż 1/2007, oddalony o 5 m na południe od poprzedniego wykopu. Równocześnie w wykopaliskami rozpoczęto przeszukiwanie dwóch hałd usypanych podczas eksploatacji żwirowni. Efektem tych poszukiwań były odnalezione 43 fragmenty zniszczonych ciosów. W czasie prac wykopaliskowych szczątki kostne mamuta znaleziono jedynie w wykopie 1/2005, a więc w pobliżu dawnej krawędzi żwirowni. Zalegały one we wszystkich pięciu warstwach osadu. Różnica wysokości pomiędzy najniższym i najwyższym usytuowaniem kości wynosiła 1,83 m. W najwyższej części profilu znajdowały się niewielkie, zwietrzałe fragmenty kości, których przynależności anatomicznej nie udało się ustalić. Najniżej znajdowały się wyrostek kolczysty i kości kręgu piersiowego. W poziomie materiał był rozproszony na długości 3 m, licząc od krawędzi wyrobiska. Powierzchnia rozprzestrzenienia była jednak niewielka i wynosiła około 2,7 m².

Z kolei w północnej ścianie żwirowni odnaleziono niewielki wiór krzemienny o wymiarach 33x9,4x2 mm. Narzędzie to pierwotnie zostało oddzielone od bryły krzemienia, tzw. "rdzenia" po uprzednim przygotowaniu powierzchni uderzeń, tzw. "zaprawieniu". Cechy odnalezionego narzędzia krzemiennego wskazują, że nie jest on starszy niż przemysły górnopaleolityczne sprzed 40-14 tys. lat p.n.e. Znalezisko to jest więc obecnie najstarszym, znanym śladem pobytu człowieka rozumnego, właściwego "homo sapiens sapiens" na obszarze gminy Żarów.

 

Krzemienny wiór odnaleziony na żwirowni w pobliżu Krukowa (40 000-14 000 lat p.n.e.), wg A. Wiśniewski 2009

 

W 2018 roku w obrębie wyżej wspomnianej żwirowni nieopodal Krukowa, odnaleziona została krzemienna neolityczna siekierka o długości 6,2 cm, grubości 1,2 cm i szerokości ostrza 1,8 cm. Znalezisko zostało zakwalifikowane jako wyrób tzw. kultury lendzielskiej (ok. 5000-4000 lat p.n.e.) lub kultury pucharów lejkowatych (ok. 3700-1900 lat p.n.e.). Artefakt liczy zatem kilka tysięcy lat i mieści się w ogólnie przyjętym przedziale chronologicznym ok. 4500-2000 lat p.n.e. Ostatnie znalezisko archeologiczne na obszarze gminy Żarów miało miejsce pod koniec 2020 roku. Na rolniczym polu nieopodal miejscowości Pyszczyn, odnaleziona została siekierka tulejowa (uszkodzona) z późnej epoki brązu. Znalezisko to datowane jest na 1100-800 lat p.n.e. i związane z osadnictwem kultury łużyckiej.

 

Krzemienna siekierka odnaleziona na żwirowni w pobliżu Krukowa (ok. 4500-2000 lat p.n.e.), fot. B. Mucha

 

Siekierka brązowa kultury łużyckiej odnaleziona w pobliżu Pyszczyna (1100-800 lat p.n.e.), fot. B. Mucha

 

Stanowiska archeologiczne na terenie gminy Żarów, zewidencjonowane w Gminnej i Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków (stan na 2021 r):

 

BOŻANÓW:

Stanowisko 1: pradzieje – ślad osadnictwa; średniowiecze późne – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1984 r.

 

BUKÓW:

Stanowisko 1: okres halsztacki (kultura łużycka) – cmentarzysko ciałopalne. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1822 roku podczas zniszczenia cmentarza przy eksplozji kamienia. Znaleziono 30 naczyń. W 1887 roku przeprowadzono na stanowisku badania wykopaliskowe. Ze stanowiska pochodzą oprócz ww. naczyń, przedmioty metalowe z brązu (pierścienie) i z żelaza (np. noże). Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni pola.

Stanowisko 2: epoka brązu (kultura łużycka) – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1941 roku podczas urzędowych badań powierzchniowych. Znaleziono 2 fragmenty naczyń ceramiki, w tym fragmenty brzegu grafitowanej misy. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni pola.

Stanowisko 3: późne średniowiecze – grodzisko. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1908 roku. W 1942 roku obiekt był inspekcjonowany, wówczas stwierdzono znaczne zniszczenie grodziska, przy czym od strony południowej, położonej przy krawędzi stromego stoku, zachował się fragment wału (do wysokości 0,8 m), wzmocniony kamienna oblicówką. Obecnie na powierzchni nie widać żadnych śladów umocnień. W 1989 roku grodzisko nie wyodrębniało się z hipsometrii wzniesienia. Tylko na ścianie zarośniętego wybierzyska (od strony południowej) stwierdzono obecność warstwy kulturowej. Obiekt użytkowany jako pastwisko; nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni.

Stanowisko 4: XIV-XV w. – osada. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: pradzieje (?) – ślad osadnictwa; XV w. – osada. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: XIV-XV w. – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: XIV-XV w. – osada. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 9: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1989 roku.

 

IMBRAMOWICE:

Stanowisko 1: epoka brązu – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1938 roku. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni pola.

Stanowisko 2: neolit – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte przed 1939 roku. Znaleziono kamienny toporek. Miejsce znaleziska nieznane.

Stanowisko 3: ? – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte przed 1940 roku.

Stanowisko 4: kultura łużycka – osada ?. Stanowisko odkryte w 1964 roku podczas badań powierzchniowych. Brak danych kartograficznych do lokalizacji stanowiska. Z opisu wynika, że skupisko ceramiki jest położone około 500 m na wschód od Imbramowic.

Stanowisko 5: XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: pradzieje – ślad osadnictwa; XV w. – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: okres halsztacki (kultura łużycka) – osada. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1964 roku.

Stanowisko 9: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 10: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 11: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 12: neolit – osada; kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 13: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

KALNO:

Stanowisko 1: IV-V okres epoki brązu (kultura łużycka) – cmentarzysko ciałopalne; pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. W 1889 roku na stanowisku (cmentarzysko) znaleziono dużą ilość popielnic i przystawek. Wyniki badań AZP – stanowisko zweryfikowano z wynikiem pozytywnym.

Stanowisko 2: późne średniowiecze – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1940 roku na powierzchni pola, znaleziono 3 fragmenty ceramiki. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni. Stanowisko 3: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: neolit – ślad osadnictwa; V okres epoki brązu (halsztat) kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: ? – skarb. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

KRUKÓW:

Stanowisko 1: neolit ? – ślad osadnictwa; okres rzymski ? (kultura przeworska?) – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 2: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 3: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

ŁAŻANY:

Stanowisko 1: okres halsztacki (kultura łużycka) – cmentarzysko ciałopalne. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1863 roku. Do zbiorów muzealnych przekazano liczne naczynia gliniane, w tym malowane i fragmenty przedmiotów z brązu. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni pola.

Stanowisko 2: neolit – ślad osadnictwa. Informacja z 1934 roku o znalezieniu i zniszczeniu lemiesza kamiennego.

Stanowisko 3: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: neolit – ślad osadnictwa; kultura łużycka – osada; okres wpływów rzymskich (kultura przeworska) – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: 2 poł. XIII-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 9: pradzieje – osada ?. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 10: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 11: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 12: neolit – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 13: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 14: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 15: neolit – osada; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 16: neolit – osada ?; pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 17: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 18: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 19: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 20: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 21: neolit – osada; kultura łużycka – osada; pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

MARCINOWICZKI:

Stanowisko 1: pradzieje – osada; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 2: epoka brązu – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 3: późny okres rzymski (kultura przeworska) – ślad osadnictwa; pradzieje – ślad osadnictwa. W 1889 roku na stanowisku (cmentarzysko) znaleziono dużą ilość popielnic i przystawek. Wyniki badań AZP – stanowisko zweryfikowano z wynikiem pozytywnym.

 

MIELĘCIN:

Stanowisko 1: pradzieje – ślad osadnictwa wczesne średniowiecze (faza młodsza) – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 2: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 3: pradzieje – osada; wczesne średniowiecze (faza młodsza) – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: kultura łużycka – osada; okres wpływów rzymskich (kultura przeworska) – osada; pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: pradzieje – ślad osadnictwa; średniowiecze – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 9: kultura łużycka – ślad osadnictwa; pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 10: pradzieje ślad – osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 11: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

MIKOSZOWA:

Stanowisko 1: IV-V okres epoki brązu – okres halsztacki (kultura łużycka) – cmentarzysko ciałopalne. Stanowisko archeologiczne odkryte przypadkowo w 1969 roku podczas wydobywania kruszywa (wpis do rejestru zabytków nr 447/Arch/69 z dnia 20.09.1969 r.).

Stanowisko 2: wczesne średniowiecze – osada. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1933 roku. W trakcie badań AZP – wynik negatywny, stare porośnięte wybierzysko.

Stanowisko 3: wczesne średniowiecze – osada. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1933 roku przy budowie drogi. Badania AZP – w pobliżu drogi nie stwierdzono materiału zabytkowego.

Stanowisko 4: kultura łużycka – cmentarzysko ciałopalne. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1933 roku, przekazano naczynia gliniane; miejsce znalezienia nieznane.

Stanowisko 5: kultura łużycka – ślad osadnictwa; pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 9: kultura łużycka – osada; pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 10: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 11: kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 12: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 13: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 14: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

MROWINY:

Stanowisko 1: neolit – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte przed 1880 rokiem, znaleziono wówczas toporek.

Stanowisko 2: wczesne średniowiecze – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 3: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

POŻARZYSKO:

Stanowisko 1: VIII-IX w. (kultura słowiańska) – osada. Badania powierzchniowe w 1971 roku w związku z budową zbiornika retencyjnego w Mietkowie, na rzece Bystrzycy.

Stanowisko 2: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 3: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: wczesne średniowiecze faza młodsza – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: wczesne średniowiecze faza młodsza – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 9: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

PRZYŁĘGÓW:

Stanowisko 1: kultura łużycka – cmentarzysko ciałopalne; okres wpływów rzymskich – osada; wczesne średniowiecze – osada. Pierwsze wzmianki pochodzą z 1932 roku o odkryciu fragmentów ceramiki i obiektów nieruchomych – jam (mieszkalnych ?) i pracownianych (produkcja dymarska ?) z wczesnego średniowiecza oraz fragmenty ceramiki kultury łużyckiej w obrębie piaskowni. Wyniki badań AZP – zweryfikowane z wynikiem pozytywnym; na ścianie piaskowni ślady zniszczonych obiektów nieruchomych.

Stanowisko 2: okres halsztacki (kultura łużycka) – cmentarzysko ciałopalne. Z danych z 1862 roku i 1870 roku wiadomo, że na istniejącym do dzisiaj nowożytnym cmentarzu (założonym w 1785 roku) natrafiano często na groby ciałopalne zawierające popielnice, przystawki i przedmioty brązowe. Również dużą ilość naczyń glinianych znaleziono w piaskowni założonej na wschód, w pobliżu cmentarza. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego.

Stanowisko 3: okres wpływów rzymskich (kultura przeworska) – osada. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1933 roku, znaleziono na krawędzi piaskowni fragment ceramiki i dwustożkowy przęślik. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego; nieczynne, zarośnięte wybierzysko piaskowni.

Stanowisko 4: ? – ślad osadnictwa. Na początku XX wieku ? przekazano 2 niecharakterystyczne skorupy, które zostały znalezione w małej żwirowni, położonej na polu pomiędzy Przyłęgowem i Łażanami.

Stanowisko 5: kultura łużycka – osada ?. Badania powierzchniowe w 1964 roku.

Stanowisko 6: kultura łużycka – cmentarzysko ciałopalne. Badania powierzchniowe w 1966 roku.

Stanowisko 7: XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 9: neolit – osada; pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 10: kultura łużycka – osada; okres wpływów rzymskich (kultura przeworska) – ślad osadnictwa; pradzieje – osada ?. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 11: pradzieje – osada ?; wczesne średniowiecze – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 12: neolit – osada ?; kultura łużycka – osada; okres wpływów rzymskich (kultura przeworska) – osada; wczesne średniowiecze (faza młodsza) – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 13: pradzieje – osada ?. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 14: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 15: kultura łużycka – osada; okres wpływów rzymskich (f. B2-C1) kultura przeworska – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 16: neolit – osada; kultura łużycka – osada; okres wpływów rzymskich – okres wędrówki ludów (f. C3-D) kultura przeworska – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 17: kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 18: pradzieje – osada ?. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 19: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

PYSZCZYN:

Stanowisko 1: V okres epoki brązu (kultura łużycka) – cmentarzysko ciałopalne. W 1907 roku pierwsza wzmianka o odkryciu naczynia; kolejne informacje z 1926 roku i 1932 roku, które dotyczyły naczyń glinianych będących w posiadaniu prywatnym. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni pola.

Stanowisko 2: (kultura przeworska) – ślad osadnictwa. Przed rokiem 1945 moneta w posiadaniu prywatnym. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni.

Stanowisko 3: grodzisko (domniemane). Pierwsza wzmianka pochodzi z 1932 roku Następnie w 1941 roku informacja o odkryciu wyrąbanego w skale pomieszczenia, które identyfikuje się z lodownią/piwnicą do przechowywania lodu. Wyniki przeprowadzonej prospekcji AZP odrzucają przypuszczanie o istnieniu tutaj grodziska bądź innych umocnień obronnych.

Stanowisko 4: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: neolit – osada; kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 6: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 7: neolit – ślad osadnictwa; pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 8: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 9: kultura łużycka – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 10: kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 11: neolit – osada; pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

SIEDLIMOWICE:

Stanowisko 1: pradzieje – osada; wczesne średniowiecze faza młodsza – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

TARNAWA:

Stanowisko 1: neolit – osada; V okres epoki brązu (kultura łużycka) – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 2: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 3: pradzieje – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: neolit – ślad osadnictwa; kultura łużycka – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

WIERZBNA:

Stanowisko 1: późne średniowiecze – grodzisko. Przeprowadzono inspekcję terenową w 1984 i 1989 roku (wpis do rejestru zabytków nr 296/Arch/49 z dnia 09.11.1967 r.).

Stanowisko 2: późne średniowiecze – ślad osadnictwa. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1984 roku.

Stanowisko 3: późne średniowiecze – osada otwarta. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1984 roku.

Stanowisko 4: późne średniowiecze – osada otwarta. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1984 roku.

Stanowisko 5: późne średniowiecze – osada otwarta. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1984 roku.

Stanowisko 6: późny okres wpływów rzymskich (kultura przeworska) – osada otwarta; późne średniowiecze – osada otwarta. Stanowisko archeologiczne odkryte w 1984 roku.

 

ZASTRUŻE:

Stanowisko 1: pradzieje – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 2: pradzieje – ślad osadnictwa; wczesne średniowiecze (faza młodsza) – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 3: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 4: neolit – ślad osadnictwa; pradzieje – osada ?. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

Stanowisko 5: pradzieje – ślad osadnictwa. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

ŻARÓW:

Stanowisko 1: V okres epoki brązu – okres halsztacki (kultura łużycka) – cmentarzysko ciałopalne. Brak informacji i lokalizacji.

Stanowisko 2: pradzieje ? – osada. Informacje dotyczące stanowiska archeologicznego pochodzą z 1879 roku. Wyniki badań AZP – nie znaleziono materiału zabytkowego na powierzchni.

Stanowisko 3: kultura łużycka – ślad osadnictwa; XIV-XV w. – osada. Stanowisko odkryte w 1989 roku.

 

Na obszarze gminy Żarów ustanowionych zostało 16 obszarów tzw. obserwacji archeologicznej „OW” oraz 4 obszary ochrony archeologicznej.

 

Obszary obserwacji archeologicznej „OW”:

Buków – obszar obserwacji archeologicznej dla nowożytnego siedliska wsi o średniowiecznej metryce, w tym ochrony archeologicznej terenu przykościelnego.

Porzażysko – obszar obserwacji archeologicznej dla nowożytnego siedliska wsi o średniowiecznej metryce, w tym ochrony archeologicznej obszaru przykościelnego.

Łażany – obszar obserwacji archeologicznej zespołu osadnictwa wzdłuż rzeki Strzegomki.

Gołaszyce, Imbramowice, Kalno, Kruków, Łażany, Mielęcin, Mikoszowa, Mrowiny, Przyłęgów, Pyszczyn, Siedlimowice, Tarnawa, Wierzbna – obszar obserwacji archeologicznej dla nowożytnego siedliska wsi o średniowiecznej metryce.

Strefa obserwacji archeologicznej „OW” obejmuje tereny o domniemanej, na podstawie badań lub innych wskazówek, zawartości ważnych reliktów archeologicznych, a zatem tereny zastrzeżone jako tereny obserwacji archeologicznej, a jej granice powinny być wyznaczone na podstawie opinii specjalistów, archeologów i historyków. Na obszarach strefy „OW ” wszelka działalność inwestycyjna musi być dokonywana pod nadzorem archeologiczno-konserwatorskim. W razie stwierdzenia reliktów archeologicznych wszelkie prace budowlane powinny być przerwane, a teren udostępniony do badań archeologicznych. Wyniki tych badań powinny decydować o możliwości kontynuowania prac, ewentualnie o ich zaniechaniu i zmianie przeznaczenia terenów. Na obszarach strefy „OW” należy unikać lokalizowania inwestycji wielkokubaturowych i wymagających szczególnych warunków posadowienia (np. palowania).

 

Obszar ochrony archeologicznej „W ”:

Buków – obszar ochrony archeologicznej grodziska z okresu średniowiecza.

Pyszczyn – obszar ochrony archeologicznej umocnień na Górze Buczyńskiej.

Wierzbna – obszar ochrony archeologicznej domniemanej siedziby Panów z Wierzbnej (grodzisko).

Wierzbna – obszar ochrony archeologicznej otoczenia kościoła.

Strefa ochrony archeologicznej „W ” obejmuje tereny o stwierdzonej zawartości reliktów archeologicznych podlegających formalnie ochronie konserwatorskiej, np. grodziska, tereny zburzonych fortyfikacji i inne. Na obszarach strefy „W ” powinna być zakazana wszelka działalność budowlana nie związana bezpośrednio z rewaloryzacją tych terenów. Dopuszczalne są działania ograniczone, polegające na: 1) konserwacji zachowanych fragmentów zabytkowych, ich ekspozycji w terenie w celu zaznaczenia ich śladów, tj. działań związanych z konserwacją tzw. trwałych ruin. Działalność ta może być podjęta dopiero po przeprowadzeniu szczegółowych badań architektonicznych ; 2) pozostawieniu tych terenów jako otwartych, pełniących funkcje muzealne lub rekreacyjne.

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

 

Źródła:
● H. Seger, Neue Funde aus der Glockebecherkultur, Altschlesien 4, 1934, s. 83-104
● A. Boguszewicz, M. Boguszewicz, Ł. Koniarek, Sprawozdanie z badań archeologicznych średniowiecznego zespołu osadniczego w Wierzbnej, gm. Żarów, woj. wałbrzyskie, 1997 (maszynopis w Regionalnym Ośrodku Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego we Wrocławiu)
● B. Butent-Stefaniak, Ł. Koniarek, Wierzbna, gm. Żarów, pow. Świdnicki. Monety z przykościelnego cmentarza, Wiadomości Numizmatyczne, R.XL, z.3-4, 1998
● P. Makarowicz, Nothern and Southern bell beakers in Poland, British Archaeological Report International Series 1155, 2003, s. 137-154
● A. Boguszewicz, Architektura siedziby możnowładczo-rycerskiej w Wierzbnej koło Świdnicy w świetle badań archeologicznych, Archaeologia Historica Polona, tom 15/1, 2005, s.281-285
● A. Wiśniewski, P. Wojtal, A. Krzemińska, J. Zych, B. Przybylski, J. Badura, D. Ciszek, Unikalne stanowisko szczątków mamuta na Dolnym Śląsku, Przegląd Geologiczny, vol. 57, nr 3, 2009, s. 234-242
● A. Krzemińska, K. Stefaniak, J. Zych, P. Wojtal, G. Skrzypek, A. Mikołajczyk, A. Wiśniewski, A Late Pleistocene woolly mammoth from Lower Silesia, SW Poland, Acta zoologica cracoviensia, 53A, t. 1-2, 2010, s. 51-64
● B. Mucha, Średniowieczne centralne ogrzewanie z Wierzbnej - czyli piec typu hypocaustum odkryty na terenie przypałacowym, 2015 (www.izba.centrum.zarow.pl)
● B. Mucha, Ziemia Żarowska. Od prehistorii do współczesności, Żarów 2016
● B. Mucha, Kościół pw. Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej, gm. Żarów - perła architektury romańskiej na Dolnym Śląsku, 2017 (www.izba.centrum.zarow.pl)
● B. Mucha, Wspaniałe znalezisko archeologiczne sprzed kilku tysięcy lat w okolicy Żarowa, 2018 (www.izba.zarow.pl)
● B. Mucha, Prehistoryczne znalezisko w pobliżu Łażan (www.izba.centrum.zarow.pl)
● B. Mucha, Gmina Żarów. Na przestrzeni wieków, część I, Żarów 2022 (w druku)
● Gminna Ewidencja Zabytków 2021
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha