Hrabiowie von Maltzan

Dawne rody magnackie, arystokratyczne i patrycjuszowskie. To one zbudowały potęgę Ziemi Dolnośląskiej i sprawiły, że dziś zachwycają nas wspaniałe zabytki, parki i opowieści o niezwykłej przeszłości. Do najbardziej znamienitych i zamożnych rodów osiadłych na Śląsku, należeli bez wątpienia Maltzanowie, których korzenie sięgają XII wieku. Za ich najstarszego przedstawiciela uznany jest Bernardus de Multan, lennik biskupa Ratzburg. Udokumentowana genealogia rodu rozpoczyna się od osoby rycerza i pana na zamku w Gadebusch – Ludolfa Moltzana, żyjącego w XIII wieku. Od 1414 r. Maltzanowie byli panami na zamku, a od 1501 r. także miasta Penzlin. W XV w. ród podzielił się na dwa domy: Maltzan (później z przydomkiem: zu Wartenberg und Penzlin) – wywodzący się od Bernarda II (zm. przed 1525 r.) oraz Maltzahn (później z przydomkiem: zu Cummerow und Sarow) – wywodzący się od Ludolfa III (zm. po 1528 r.). W ramach linii rodu Maltzanów – Penzlin – wyodrębniła się gałąź Wartenberg-Militsch osiadła na Śląsku. Jej przedstawiciele byli właścicielami śląskich wolnych państw stanowych: Sycowa (Wartenberg) w latach 1530–1571, a następnie Milicza w latach 1590–1945.

W 1530 r. bracia Joachim II (ur. ok. 1491, zm. 1556), radca cesarski i Jerzy (ur. ok. 1501, zm. 1562), radca ks. Meklemburgii, otrzymali dziedziczne tytuły czeskich baronów. W tym samym roku uzyskali tytuły baronów cesarstwa z predykatem „zu Wartenberg und Penzlin”. Ich tytuł został uznany w księstwie Meklemburgii-Schwerinu w 1539 r. W 1694 r. bracia Joachim Wilhelm i Mikołaj Andrzej otrzymali tytuł czeskich hrabiów. W 1774 r. hr. Joachim Andrzej otrzymał tytuł dziedzicznego wyższego podskarbiego na Dolnym Śląsku. Od ustanowienia w 1854 r. wyższej izby pruskiego parlamentu tj. Izby Panów wolny pan stanowy Milicza był dziedzicznym członkiem. Ostatni z nich opuścił miasto w 1944 roku i pozbawiony został praw do jego własności w wyniku zmiany przynależności państwowej Śląska określonej w postanowieniach deklaracji poczdamskiej. W 1824 r. baron Adolf Krystian Maltzahn zu Penzlin und Wartenberg otrzymał uznanie swego tytułu w Królestwie Polskim. Linia jego spadkobierców wygasła na baronie Henryku Wandalinie, właścicielu dóbr Goślub, który zginął w Warszawie podczas II wojny światowej zamordowany przez gestapo latem 1943 r.

Herb Maltzanów, hrabiów von Wartenberg und Penzlin

Jednym z bardziej znanych przedstawicieli linii milickiej Maltzanów, był żyjący w latach 1733–1817 Joachim Carl Maltzan. W 1786 r., po śmierci ojca Joachima Andreasa Maltzana, stał się panem Milicza. Jako właściciel państwa stanowego podejmował działania mające na celu rozbudowę miasta. Zbudował nowy kompleks pałacowo-parkowy, zainicjował przemysł bawełniany – na co uzyskał koncesję króla w 1804 roku. Chciał uczynić z Milicza miasto kurortowe, budując dom uzdrowiskowy w 1809 r. Pozostając w kręgu dworu Fryderyka II, powierzył budowę nowego pałacu znanemu śląskiemu architektowi – Carlowi Gottfriedowi Geisslerowi, w stylu klasycystycznym na wzór architektury pałacu Sanssouci w Poczdamie. Jednym z jego elementów architektonicznych była niewielka antykizująca „świątynia muzyczna” na wyspie – Folly, a należąca do obiektów charakterystycznych dla romantycznych założeń ogrodowych. Tutaj służyła prawdopodobnie kameralnemu muzykowaniu. Hrabia był animatorem życia artystycznego i miłośnikiem muzyki dworskiej na viola da gamba (dawny instrument muzyczny z grupy chordofonów smyczkowych, popularny w renesansie i baroku). Utrzymywał zespół i dworską kapelę muzyczną. Od 1811 r. w pałacu odbywały się spotkania muzyczne profesjonalnych muzyków i amatorów pod kierunkiem Friedricha Guhra, znane od 1813 r. pod nazwą Militscher Musikverein (Milickie Towarzystwo Muzyczne). Zespół pałacowy kontynuował repertuarowe tradycje kapeli dworskiej i to głównie jego działalność dokumentują zachowane muzykalia. Powstawały nowe dedykowane Maltzanom utwory, a praktyka gry na viola da gamba była kultywowana jeszcze wiele lat po jego śmierci Joachima Carla Maltzana.

Pałac w Wierzbnej był w latach 1832-1850 własnością von Maltzanów

Maltzanowie byli także właścicielami ziemskimi na Ziemi Żarowskiej. Jak informują źródła, 4 września 1761 r. Christina Charlotta Maximiliana Ernestina baronowa von Mudrach ( ur. 5.10.1744 r., zm. 2.08.1795 r.), poślubiła we Wrocławiu Joachima Karla hrabiego von Maltzan (ur. 28.12.1733 r., zm. 10.09.1817 r.), wnosząc mu w posagu kompleks majątkowy Leśnica (Wrocław-Leśnica) z Mikoszową i Przyłęgowem. Joachim Karl był cenionym przez Fryderyka II i jego następcę Fryderyk Wilhelma II dyplomatą, który w latach 1762-1787 większość czasu spędził poza Śląskiem, wyjeżdżając w nadzwyczajnych poselstwach do St.Petersburga oraz Wiednia. Przez 16 lat pełnił także obowiązki ambasadora przy dworze angielsko-hanowerskim (1765-1781). W 1786 r. po objęciu po śmierci ojca „Wolnego Państwa Milicz”, przekazał majątki ziemskie z okolic Środy i Świdnicy (obok Przyłęgowa i Mikoszowej, także Leśnica, Burkatów, Górna i Dolna Bystrzyca oraz Lubachów) swojemu synowi Joachimowi Alexandrowi Kasimirowi von Maltzan (ur. 24.06.1764 r., zm. 2.07.1850 r.). Ten z kolei w 1792 roku sprzedał dobra mikoszowsko-przyłęgowskie za 89000 srebrnych talarów (płatnych w 3 ratach do 1793 r.) Franzowi Josephowi von Mutius auf Bertheldsdorf (na Gościsławiu).

W 1832 roku po śmierci Augusta Friedricha Ferdinanda hrabiego von der Goltz (ur. 20.07 1765 r., zm.17.01.1832 r.) dobra ziemskie w Wierzbnej, Bożanowie i Kalnie odziedziczyła jego córka Auguste Maria Amalia Louise hrabina von der Goltz (ur. 13.03.1798 r., zm. 16.04. 1837 r.). Jej mężem był Joachim Carl Ludwig Mortimer von Maltzan, hrabia von Wartenberg i Penzlin (ur. 15.04.1793 r., zm. 9.08.1843 r.), właściciel „Wolnego Państwa Stanowego Milicz”, który kontynuując tradycję rodzinną był dyplomatą w służbie dworu pruskiego. Małżonkowie spędzali sporo czasu w Wierzbnej i tu urodził się w maju 1832 r. ich najmłodszy syn Mortimer Ferdinand Ludwig Joachim (zm. 1904 r.). Tu też zostali pochowani wraz z przedwcześnie zmarłym najstarszym synem Aleksandrem Joachimem Mortimerem von Maltzan (ur. 13.10.1820 r., zm. 11.06.1840 r.) w nieistniejącym już dziś grobowcu rodzinnym. Po śmierci ojca dobra ziemskie odziedziczyły trzy jego córki:, Aleksandra Julianna Theresa Sophia (ur. 5.01. 1818 r., zm. 1894 r., żona lorda Beauvale Viscount Melbourn) oraz Antoinnetta Luisa Emilia Julia (ur.25.11.1825 r., zm.15.07.1899 r., od 1853 r. żona Wilhelma hrabiego von Perponscher Sedlnitzky) oraz Charlotta Lisa (ur. 20.12.1827 r., zm.12.04.1861 r., od 1848 r. żona Wilhelma hrabiego on Pourtales). W 1850 r. trzy siostry Maltzan sprzedały Wierzbną i Bożanów bankierowi i kupcowi wrocławskiemu Emilowi Goldschmied (Goldschmidt). Właścicielem Kalna został z kolei mistrz młynarski z Wierzbnej Heinrich Frank, a następnie od 1862 r. jego córka Anna z mężem, kapitanem Heinrichem Münch z Gościsławia .

Joachim Carl Ludwig Mortimer hrabia von Maltzan i jego małżonka Auguste Maria Amalia Louise z domu von der Goltz, wg B. Schmidt 1926

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
● Wappen= und Handbuch des in Schlesien (einschliesslich der Oberlausitz) landgesessenen Adels. Alfred Freiherrn von Krane, Goerlitz 1901-1904
● B. Schmidt, Geschichte des Geschlechts von Maltzan und von Maltzahn, Schleiz 1926
● Die Maltza(h)n 1194-1945. Der Lebensweg einer ostdeutschen Adelsfamilie, Köln 1979
● Genealogisches Handbuch des Adels, Adelslexikon Bd VIII, Limburg (Lahn) 1997
● T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha