Manewry wojsk pruskich pod Imbramowicami i Pożarzyskiem

Wydawać by się mogło, że o historii naszej okolicy wiemy już bardzo wiele. Pisaliśmy przecież o wielu budowlach i wydarzenia, uczestniczyliśmy w licznych poszukiwaniach oraz odkryciach. Historia ta zaskakiwała nas niejednokrotnie i sprawiedliwie przyznać trzeba, że nieznanych faktów, które wydarzyły się w przeszłości, a które godne są naszego odnotowania jest bez liku. Jedno z takich zupełnie nieznanych i skrytych w zakamarkach przeszłości wydarzeń, miało miejsce 187 lat temu w pobliżu Pożarzyska i Imbramowic. Aby o nim napisać, trzeba wpierw zacząć od innej, ściśle z nim związanej historii. Otóż 11 września 1835 roku w Kaliszu rozpoczął się zjazd monarchów Rosji i Prus. Spotkanie cara Mikołaja I z królem pruskim Fryderykiem Wilhelmem III było wielkim politycznym zamanifestowaniem trwałego sojuszu pomiędzy dwoma sąsiadami i niedawnymi zaborcami Rzeczypospolitej. Zjazd, o którym mowa był wspaniałą okazją do wielkich balów, przyjęć oraz parad wojskowych sprzymierzonych wojsk. Do Kalisza wraz z monarchami, przybyli też liczni arystokraci oraz ludzie z najwyższych sfer rządowych. Car Mikołaj I zjechał razem z wielkimi książętami Konstantym i Michałem oraz księżniczką Olgą. Królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi III towarzyszyli książęta: Karol, August, Fryderyk, Wilhelm i Franz August Carl. Kaliski zjazd koronowanych głów, trwał od 11 do 22 września 1835 roku. O jednym z jego epizodów tak oto wspomina Paulina z L. Wilkońska ... "Chcąc zadziwić swych niemieckich przyjaciół i sojuszników, wymyślili Rosjanie swoisty koncert-gigant. Na placu św. Józefa, w otoczeniu wojsk różnych formacji, ustawiono orkiestrę liczącą łącznie 2193 osoby. Gdy na wieży kolegiackiej zegar wybił godzinę 7 wieczorem, na dany znak przez dwumetrowego tambor-majora z Preobrażeńskiego Pułku Gwardii, zagrała ona na cześć gości capstrzyk wieczorny. Najdostojniejsi goście słuchali tego koncertu na balkonie wychodzącym na plac. Koncert ten wraz z przysłuchującym się mu tłumem wojskowych i ludności cywilnej uwiecznił na płótnie malarz Szwarc, a płótno znajduje się dziś w kaliskim muzeum" .... "Na zjazd monarchów wystawionym został teatr przy wejściu do parku, w którym artyści dramatyczni z Warszawy przedstawienia dawali. Budowa dość była gustowna, wejście pod rzędem sześciu wielkich filarów wcale okazałe – lecz zbyt na prędce sklecono rychłem zagrażała runięciem. Teatr ten zgorzał następnie 8 kwietnia r. 1858''.

Z okazji zjazdu odbyły się też wspólne manewry wojsk pruskich (ok. 57 000) i rosyjskich (3 000) na polach Warszówki i Kościelnej Wsi. 25 czerwca 1841 roku na placu św. Józefa odsłonięto pomnik upamiętniający kaliskie spotkanie monarchów rosyjskiego i pruskiego. Na obelisku tym znalazły się dwa carskie orły oraz napis informujący o sojuszu Rosji i Prus, który został zawarty „dla spokoju i dobra obydwóch narodów i dla strachu wspólnych ich wrogów”. Pomnik ten pod koniec 1926 roku został przez nieznanych sprawców, pozbawiony większość carskich emblematów i zdemolowany, zapewne z pobudek politycznych. Rok później pozostałość kłującego w oczy monumentu została zdemontowana i przewieziona do Szczypiorna, gdzie przyozdobiono ją brązową głową marszałka Józefa Piłsudskiego. W jaki sposób wydarzenia z odległego Kalisza korespondują z historią Pożarzyska i Imbramowic (wówczas Hohen-Poseritz i Ingramsdorf) – miejscowości leżących w granicach gminy Żarów ?

Otóż jak można przeczytać w biografii pruskiego generała piechoty Karla von Grolmana (tytuł oryginalny: Leben und Wirken des Generals der Infanterie und kommandierenden Generals des V. Armeekorps Carl von Grolman ..., część III, lata 1815-1843, wyd. Ernst Siegfried Mittler und Sohn Königliche Buchhandlung Kochstraße 68-70, Berlin 1896), to właśnie nieopodal tych dwóch miejscowości miał miejsce generalny sprawdzian i przegląd kilkudziesięciotysięcznych sił pruskich, przed wymarszem na paradę wojskową do Kalisza. Jak donosi źródło pod koniec sierpnia 1835 roku w obozie wojskowym pod Koischwitz (obecnie Koskowice, gm. Legnickie Pole, pow. Legnica), zgrupowane zostały jednostki V Korpusu, którymi tymczasowo dowodził generał piechoty Karl von Grolman. 31 sierpnia przybył tam król Prus Fryderyk Wilhelm III. Program ćwiczeń zakładał: 1 września wielka defilada, 2 września dzień wolny, 3 września manewry. Dnia 4 września 1835 roku siły V Korpusu wymaszerowały z obozu w kierunku Canth (Kąty Wrocławskie), pod którymi zgromadzony został VI Korpus pod dowództwem generała kawalerii hrabiego Hansa Ernesta Karla von Ziethena. 6 września oba korpusy przeszły w rejon miejscowości Ingramsdorf (Imbramowice) i Hohen-Poseritz (Pożarzysko). V Korpus generała von Grolmana rozbił się obozem koło Imbramowic, natomiast VI Korpus von Ziethena, rozłożony został pod Pożarzyskiem. 7 września ćwiczony był wariant ataku jednostek VI Korpusu na pozycje w Imbramowicach, z kolei dzień później jednostki V Korpusu ćwiczyły atakowanie pozycji pod Pożarzyskiem. Jak podają źródła wielkim manewrom towarzyszyło spore zainteresowanie miejscowej ludności, która z dogodnych miejsc obserwowała ruchy wojsk królewskich. Dowodzący V Korpusem, generał von Grolman, kwaterować miał nieopodal folwarku w Imbramowicach, a jego namiot stał obok potężnego dębu. Źródła nie podają, czy w manewrach koło Imbramowic i Pożarzyska, brał osobiście udział król Fryderyk Wilhelm III. Wzmianka mówi jedynie, że król w pełni uznania dla stanu jednostek korpusu i dowodzenia, powołał w dniu 9 września 1935 roku generała von Grolmana na stanowisko "Kommandierenden General" dowódcę V Korpusu (wcześniej był tymczasowym) i szefa 6. Pułku Piechoty.

Widok z okolic środkowego folwarku w Imbramowicach na pola w kierunku Pożarzyska, na których w 1835 roku odbyły się manewry armii pruskiej, fot. B. Mucha

Dawniej łąka, obecnie pole uprawne przy środkowym folwarku w Imbramowicach. Strzałką oznaczone miejsce, w którym jeszcze w latach 80. XX w. stał wypalony pień dębu o obwodzie mierzącym ponad 8 m. W 1835 r. podczas manewrów armii pruskiej pod drzewem tym kwaterował generał piechoty Karl von Grolman, fot. B. Mucha

 Generał piechoty Karl von Grolman, dowódca V Korpusu Armii. W 1835 roku podległe mu jednostki stacjonowały i ćwiczyły pod Imbramowicami (Ingramsdorf), archiwum autora

Karl Wilhelm Georg von Grolman, urodził się 30 lipca 1777 roku w Berlinie. Służbę w wojsku rozpoczął w 1791 roku. W 1806 roku był adiutantem marszałków Möllendorffa oraz L’Estocqa. Po klęsce armii pruskiej w bitwach pod Jeną i Auerstedt, był adiutantem księcia von Hohenlohe. W tej roli wziął 8 lutego 1807 roku w bitwie pod Iławą Pruską. Po bitwie pod Heilsberg, został awansowany do stopnia majora. W 1809 roku walczył przeciwko wojskom francuskim w kampanii austriackiej w korpusie generała Kienmayera. Po nieudanych kampaniach we Frankonii i Saksonii, przedostał się do Anglii. W 1810 roku służył w armii hiszpańskiej, gdzie pełnił funkcję dowódcy batalionu. W styczniu 1812 roku brał udział w walkach podczas oblężenia Walencji. Następnie przedostał się do Szwajcarii, a następnie do Bawarii. Wiosną 1813 roku został ponownie majorem w armii pruskiej. Służył jako oficer sztabowy w wielu kampaniach i różnych korpusach. Brał udział w bitwach pod Großgörschen, Bautzen oraz pod Haynau. Po zawieszeniu broni został awansowany na stopień podpułkownika i pełnił służbę jako oficer sztabowy w II Korpusie Armii. Został ciężko ranny w bitwie pod Kulm. Awansowany do stopnia pułkownika wziął następnie udział w bitwie pod Lipskiem oraz w kampanii 1814 roku. Oddelegowany tymczasowo na Kongres Wiedeński, w marcu 1815 roku został powołany na stanowisko Generalnego Kwatermistrza armii generała von Blüchera. Na tym stanowisku spędził czas kampanii z 1815 roku i wziął udział w bitwie pod Waterloo. W latach 1815-1819 był szefem Sztabu generalnego. Wykonał wstępny projekt Twierdzy Poznań. W 1823 roku dodał do niego lewobrzeżny pas umocnień otaczających miasto. W 1835 roku został mianowany dowódcą V Korpusu Armii i szefem 6. Pułku Piechoty. W 1837 roku powołany na stanowisko Generalnego dowódcy piechoty wojsk pruskich. Na tym stanowisku zmarł 15 września 1843 roku w Poznaniu.

Generał kawalerii Hans Ernst von Ziethen, dowódca VI Korpusu Armii. W 1835 roku podległe mu jednostki stacjonowały i ćwiczyły pod Pożarzyskiem (Hohen-Poseritz), archiwum autora

Hans Ernst von Ziethen, urodził się 5 marca 1770 roku w Detchow. W 1789 roku został oficerem armii pruskiej. W 1793 roku pełnił funkcję adiutanta generała Friedricha von Kalckreutha, późniejszego feldmarszałka. Ze względu na swoje umiejętności kawaleryjskie w 1799 roku został awansowany do stopnia majora. W kampanii napoleońskiej sprawdził się jako znakomity dowódca w korpusie kawalerii. Jego dalsze sukcesy militarne przyniosły mu w dniu 18 lutego 1809 roku awans do stopnia pułkownika. W 1813 roku za osiągnięcia w walkach z wojskami francuskimi został odznaczony Krzyżem Żelaznym I klasy. W 1814 roku w bitwie pod Laon, dokonał obejścia przeciwnika i tym samym przyczynił się do zwycięstwa oraz zdobycia części broni, amunicji oraz wozów taborowych. W kampanii 1815 roku von Ziethen otrzymał dowództwo nad korpusem w armii generała von Blüchera. W dniu 16 czerwca 1815 roku, jego żołnierze walczyli w bitwie pod Ligny, a 18 czerwca pod Waterloo. Od 11 lutego 1819 roku, generał von Ziethen był dowódcą VI Korpusu Armii. W dniu 14 września 1824 roku został mianowany szefem 4. Pułku Huzarów a 16 czerwca 1825 roku Generalnym dowódcą kawalerii pruskiej. W 1839 roku został awansowany do stopnia feldmarszałka. Zmarł 3 maja 1848 roku w Cieplicach.

Wrzesień 1835 roku. Wspólne wielkie manewry wojsk pruskich i rosyjskich pod Kaliszem. Żołnierze pruscy, defilujący przed królem Fryderykiem Wilhelmem III i carem Mikołajem I, kilka dni wcześniej przeszli generalny sprawdzian na polach pod Imbramowicami i Pożarzyskiem, archiwum autora

 Srebrny medal z wizerunkiem obu monarchów, wybity z okazji wspólnych manewrów wojskowych pod Kaliszem w 1835 roku, archiwum autora

Wzmianka prasowa o spotkaniu monarchów oraz manewrach wojskowych w Kaliszu, Kurier Warszawski, nr 255, z dnia 25 września 1835 roku, archiwum autora

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła:
• Leben und Wirken des Generals der Infanterie und kommandierenden Generals des V. Armeekorps Carl von Grolman ..., część III, lata 1815-1843, wyd. Ernst Siegfried Mittler und Sohn Königliche Buchhandlung Kochstraße 68-70, Berlin 1896
• Moje wspomnienia o życiu towarzyskiem na prowincyi w kongresówce przez Paulinę z L. Wilkońską. Cześć pierwsza. Drukiem i nakładem Ludwika Merzbacha. Poznań 1875
• B. Mucha, Tajemnice Ziemi Żarowskiej, Świdnica 2019
• https://pl.wikipedia.org/

Opracowanie
Bogdan Mucha