XXI Żarowska Prelekcja Historyczna

Obóz Gross-Rosen powstał w sierpniu 1940 roku jako filia KL Sachsenhausen, której więźniowie przeznaczeni byli do pracy w miejscowym kamieniołomie granitu. Pierwszy transport przybył tam 2 sierpnia 1940 roku. 1 maja 1941 roku Arbeitslager Gross-Rosen uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego. W pierwszych dwóch latach istnienia KL Gross-Rosen był małym obozem nastawionym w dalszym ciągu na obsługę kamieniołomu. Mordercza 12-godzinna praca w kamieniołomie, głodowe racje żywnościowe, brak należytej opieki lekarskiej, nieustanne maltretowanie i terroryzowanie więźniów zarówno przez załogę SS, jak i więźniów funkcyjnych powodowały duża śmiertelność, a KL Gross-Rosen był postrzegany jako jeden z najcięższych obozów koncentracyjnych. Ogółem przez Gross-Rosen – obóz macierzysty i jego filie – przeszło około 125 tys. więźniów, w tym również więźniowie nie rejestrowani, przywożenia do obozu na egzekucję, np. 2,5 tys. radzieckich jeńców wojennych.

Do najliczniejszych grup narodowościowych w kompleksie Gross-Rosen (obóz główny i jego filie) należeli Żydzi (ok. 60 tys., obywatele obywatele polscy oraz węgierscy, choć w obozie osadzono również pewną grupę Żydów z krajów Europy Zachodniej i Południowej), Polacy oraz obywatele byłego Związku Radzieckiego. Szacunkowa liczba ofiar obozu Gross-Rosen wynosi około 40 tys.

O mało znanych losach polskich Żydów w obozie koncentracyjnym Gross Rosen, opowie podczas XXI Żarowskiej Prelekcji Historycznej – dr hab. Dorota Sula, historyk z Działu Naukowo-Badawczego Muzeum Gross-Rosen, autorka wielu publikacji poświęconych historii byłego obozu koncentracyjnego w Rogoźnicy.

12 stycznia 1945 roku rozpoczęła się ofensywą zimowa zwana też operacją wiślańsko-odrzańską. Oddziały radzieckie 1. Frontu Ukraińskiego, pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa, 19 stycznia 1945 roku przekroczyły dawną granicę polsko-niemiecką w rejonie Namysłowa. Do końca stycznia zdobyto miasta: Kluczbork, Gliwice, Opole, Oleśnicę, Katowice i Bytom, wypierając wojska niemieckie z terenów położonych na prawym brzegu Odry. Na początku lutego wojska radzieckie wyszły już na przedpola Wrocławia i Głogowa. Do szczególnie zaciętych walk doszło o Ścinawę i Oławę. Tam oddziały radzieckie uchwyciły przyczółki na lewym brzegu Odry. 8 lutego Armia Radziecka sforsowała Odrę atakując z przyczółków pod Ścinawą i Oławą, a następnie przełamała pozycje niemieckie wzdłuż górnej Odry i w ciągu 17 dniowej ofensywy opanowała centralną część Dolnego Śląska. Rosjanie zdobyli miasta: Legnicę, Bolesławiec, Zieloną Górę a także Chojnów, Bielsko i Złotoryję. Zacięte walki stoczono o zdobycie Szprotawy, podczas przeprawy przez Bóbr pod Żaganiem oraz o Strzegom. Dnia 13 lutego 1945 roku rozpoczęła się ewakuacja ludności Żarowa i sąsiednich miejscowości ówczesnego powiatu świdnickiego.

Kolejne mało znane wydarzenia z czasów II wojny światowej w Żarowie oraz jego najbliższej okolicy, przybliży podczas XXI Żarowskiej Prelekcji Historycznej – archeolog i historyk Bogdan Mucha, specjalista d/s zbiorów muzealnych w GCKiS, autor książki „Wojenne Tajemnice Ziemi Żarowskiej”.